Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 3, 20 Iune 1918 — HAIOLELO A KA ELELE ALII KALANIANAOLE MA KA LUAKINI O KAWAIHAO IUNE 9, 1918 [ARTICLE]

HAIOLELO A KA ELELE ALII KALANIANAOLE MA KA LUAKINI O KAWAIHAO IUNE 9, 1918

I m hoahanau o ka Ilui Ka;nehamehH. » •ii<* nsi «naknmaku i •koakoa «m» i Vna !a, he wen maa mao īb hovkaßWfife ana, i ka.-}» Stfhati naa.oua iho o k.i ia hanau o b8 Nf>i A-jpuni kaulana o ko kakoU aina, a ka niea he i e o t»ei kft inoa o ko kak->u Ilni,a e l#we mai ana i kek&hi mm mfti luko inai o kona «'la ana, i mea b<>o* oiana<, a a'o pa tnai puha ia kakou, a e lilo ai hoi kekahi tr.nu mea pil' l 1 kona ola ana, a'i 'kana nmu han» paha. i mea ii<x/ikaika ia kaki>u m.ko kakou ola ana ihaluna o ka a'mn āioha ana i nai ai. a i elia ai hoi -fco —htkotri+fka ihe iaumeke, '"io ka * hookuikahi ana ia kak >u e lilo ma-

Inlo o ke Aiii hookahi, h e ti<»'Kualu k»kahi ia au» -»')i malaio o,- Irr Aopuni hwknhi. Om hoike 'm mai no in k»k<iu im oleio Lope !'m i tona wa e whimo an» oialuoa o kona moe ruak<-, a i k« wh hoi e «oopima m an« e kooa tt)au Alii, a me kana luau mea aioha, a oiai, hoi na A!i* e koi uoMi

aku ana i ua Naj Aupuoi kaolai a nei o Hawaii, e haawi mai i olelo hope loa n»na ia lakuu, a « lilo ai paha ia olelo hopf lua i inēa Uoomouioa ia e na Aiii a me ua poe i aloha iaia. Ua puana mai ia oia i keia iiaau oklo aiio nui loa, "E n&i w#le no oukou i kuu puno a'u i

im? ai, aole loa e pau " Mea paha o like ok no k>> knkon rnau manao weiiewehe <j;aluna o keia olelo bf pe ioa a fco kakou "Nai Aupuni Ka^Jana t ' , aka. e oiuolu mai hoi oukou e hooluhe iki mai i kekahi ihau manao a'u i ho la!a ai noalunā o keiu olelo a ko kakou Ali' kauīuna, oka pono Aupuui hookahi a o ka pono noho lahui ana, malalo y ka hooenalu ana u ke AUi hookahi, a e h<rf>kiu'iahi ana i ka noho ana o na Aiii o ka aina a na aakaainana mai Hawaii a K<i \ oai, Hole ane'i ia o ka pono nui a! Kamehameha i īiui ai rna kaiia aiau ; kaua ana? I ka līl«- ana ( • keia pae'aina malalo o ko Kaus.bha-'

meha hoomalu aiia, aole ]<•& I uy\hele hou fee ano o ka noho aupuni ana ma Hawaii nei, a hoea wale ooai tio i ka wa i pau ai ka nolu? Aoponi Moi ana no &eia pne aina, 1 ke kahuli aua o ke ano hoopo-! nopono aupuni v uift kt-ia pae aina \ aloha o kakou, aoie 3<;a i mahelehele! ia ke kulana o ka hnoualu aupuni j an* ma Hawaii nei, a kaawale akj ! la boi o Hawaii nni o Keawe n.aialu! o ka hae okna; a pela hol o oj Kama, a o Oahu hoi o K;.kuhihewa, ! a hoea Joa aku i Kauai o Manu-Ka--lanipo, eia no keia rnau paeiuuku malalo no o ke ano hoopunopono i aupuni hookahi aiia, a malalo no| hoi o ka welo ana a ka hue hoku i J «eia wa. He hot)ko ana no i;» i ka! naana!) o kela olelo kaulaua liope ' loa a ko kakuu M<>i aloha, a i hnopuka ia hoi e ia ma kom tuoe >nake mai «na Kamaknhonu, Knilua,

W — * . i-. .i >■ v. . p . . ! !i > al'iha like brB ona Alil u)« na iHakpAinana» «A lo&a M'> kfia pinmikai \ ko K«au u ka noho nupuni 'ana, a i haa mai no hoi ma leekahi a;au kiMuu h Kamehaiueha i hana ; aku ai. a he mea kuponi) paha ia'u ••> h )ik(ik<" akn i kekahi oia maw iUi», a i ike ia uu Imi iluko o ka i inunlelo o kon» oia atia. ; Okn ho.-ilohe o Kaniehameha skf ja'o i* »wi, oia kekahi kuinu »ui o i knna iiinakilH ma fea hana nni una H hookuiiiu nt iloko o kona ola &u*. ( Ikawa i kanoha tnai ai ka Moi Kal iniopuu i ke Alii opio Kamehi- [ uifha e haa'ele i ke alo Alii, a e hoi |i koiia wahi i haoau 1« ai m» Ko; ! hnla Akau. u« hwilohe aku no o !f t * ir. .1, * ! ki-1a kauoha a kAr«ā lunakal». v A i koiia, noho #na nae oih' K«hala, uu lilo aku 1« īa m*o la o ka noho ana ma na hana le"»oke au kahiko *> ka aina. Ika hiki ar>ft in/ii o Kekuliaupi > 1 ke alo 'i K,'iuiehai»eh«, a Ike i ka Hlo nui ~ {?p Alī' ,<pH i t«*aleV waiwai ! ole. ua k&niailio mai 1a e Kskuhaiipio

ī keia oian o}el«i i kann Lanai Alil. "H Ku\ ..'.i e, ke Alii e lilo ana i ks »*• HW A, a hoomaopopo oie i *e

•n-< k< '■ f iīiK a e inalama nle 1 ihh i ke hnkn nui u i ka- • ,h., t u ~..» ii» A iii f ku 1 ka i 'hh i Ut* i»Uii ū i k«-w inHu »i kuii* kahu, <i UiMiiu »'o lioi i na ike hakaka oia w.i o ka aiua. aoie ia i li)o i mea no ' Katu«'LfiLtneha e huhu ai, aka, ua | haaiele i'u aku la no oia ia inao ! han<* k'ile 1 », a o kowa hoakoakoa U-o-i* i tm kanaka <»pk> o kona wahi, !a hoomāka kuna a r o pu aiia aie lak<m i n* oihana hakaka o ko kakou Aina. Oia hoiv ka oo fhe« ka i»o--kuaaoKo, ke kaka-laan a me na hana hiKokaika kino e ae oia wa 6 ka «ina, a e hoomakaukau fui« hoi iaia ih<» no na hana nui e hoea enui ana mamua o Kona ola ana. I ka vph no i lilo ai o Kameha meha i Aiii aimoku, a iaia i nee aku ar no ka hana nui iwahnua o konā'alahele, āole oia i huki walēae I ike kaoa, akg t ua irahsl"ir»aiT nn nia i na a'o maikai ana a kon*i mau pukaua, aua eAalaum niau uo oīa i n.a halawai kukakuka oiaikai a:ia rne kona mamuka-kaua, a e h'iolehe maikai aku aii«i i ka lakou niau a*o maikai ana, A oia ho kekahi kumu hui o ka'loāa anā o ka lanakik tna ke kahua kaua, a i hooko ia ai ka mea ana i iini nui m Ao'ie no anei h>i he kumu naaikal ia, a kakou e hoomahui aku , a:, mahop-3 o kela ano maikai o ko kakou AHi kaulana, a e lawi mai| ana i. na a'o maikai ana a ko kakou. mau makui), a hoa kahaka paha, i mea e p >no ai kakou maluna o ko kakou ahia kulaiwi. Ke waiho nei u'i kekahi olelo kahiko a ko kakou

niau "Q ka lobe fce oī i, a ■o ke-k-uii ka 5, 0 kekahi kumu nui no o ka loaa niīa o kela pono nui ia Kainehaujeha, oia no kona imi mau ann i ka lokahi mawaena oaa a me kona !tiau alakai, a kakoo nui ma.'ka ' har;a e hapai ia ana ia a anawa. Ua ike no o Kamehameha ia manawa, o kona lokahi uae kona mau A!īi, a o ka poe hoi e kakoo ana iaia, oia no ke komu nui e loaa ai iaia ka lanakila waluna o kona uahu en«"rii, nolaila, ua i»ai maa aku o Kameliameha 1 ka noho lokahi ana miiwaeua o lakou. () ka pilikia nui e hoomaopopo in'!

oi'i iwaena o ko kako» noho iahui aaa, t.»ia no ka lf>aa ole iwaena o ka koii na manno ]ok;-ni, a e hoao ana _hoi kekahi e kokua i- kekahi, Xle uiuhua ioa ka«>>u'i ka pu āe o ke. kahi o kakou ihma o kekahi kulan^, a i ke kau ana o kekahi o kakou iluua, a o ka poe malaio aku, o ka hoao aku la no ia e huki mai i ka hoa Hawaii i knu ilon», u me he me;; ala, he uluhua lea kakou i ka paa o kekahi o kakou i ka hanohanu iraluaa o ko kakou aina ku« j ianvi nei. laano i ku'ikahi walei u Kamehameha mamuli o kona uua- ( nao iho, a imi ule i ke kuikahi me kona n-au Alii maUlo iho ona, i ne no aoie kakou e ike ua holop«»no ka hana nui ana i hookumu ai aia keia aina o kakou. He mea pouo loa ia kakou, u hoōmaopopo !oa i keia nno tiui loa e pono ai kakou, oia no ka imi ana i ka noho hkahi ana mawaeua iho o kakou, a i ka hoao ana

h v i «i ktkftb; o kak<m t hapai } ke

kahi hau« e {k>uu &i lualunn o ka aina, o ka hana maikai hoi 5 nt\ h<>a kuwka e ae, o ka t>aepae akū i ka lima o kpoa hea lohui.

0 kekahi kumu nu! o ka loaa aoa o kela pomaikni ia Kamelu»itf*ha» oia nokona iml i ke aloha ia mai iwileua o k<n'ia m&u h<*e A'ii.

l*a im! oiau hku]*o Kamehauit'lta i ka hualoUa at!H mawnena una a oū« ua A!ii nui o ke kanaka. a i ka wi ann i hoeu ai i kana liana i.ui, ua iilo mua ka inanao Al'ha o kela poe Alii me ia. a o kt> lakou koliua mai In ro ia iaia me ku lakou mau kanaka, ao ka nee ne ia o ka hana nui iaiua meka holopuno lob.

Ua olelo mau aku no hoi uu ia < o na kufiiu e holopono ai ka'u limUu tna Wakinikooa, i<ia no ka hōohoaluha ana iwaena o mh hou o ka Ahaolelo « lnilu, a i ka wa a*u i' !t <>$ ako al i kēkahi mea no liu%vāii nei, a m&mull o keīa mau hoaJ iha. i loa» ia'ii, i.hooko ia mai ai hekahi mfeu noi lehulehu ana a*u

Ke a*o nia? nei no keia hana maikai a Vo kakou Alii aimulu kalilana o Hawaii nei, he atea nui ka iioho hoaloha ana oaawaena o kakou iho. K hookomu kakou i ne man;io aio!>a mnw?>en • n kakou, a na 'm aloh* iwa«*na <• kak»»" e h<M)

twui ikn n»i»ikn ! ; : »n» irtaena ;ih » o tio k;ikoi.j ">na. Ina no in-le ko Ai')h;i iwaena u ku ut>ir» h'mB»>rt o ke!a Tskft!fßin o Kawai- ! Im:> a"U* no e I»nn am» |kd tfoh(» likf «tna iwaena o k«i Inkou Ineh*) baip«iV' f>! n. Hp tr*a nni k;» ! » ')ho nna iw!«ena o kak >u I hv»i

He Alii hH!m o K«meha»r»eiia, aele hoi o ka hnna wale, a»ta, oa hi'o m«ii aku oia i knna poe e a'o i malenoH Ika 'ren e rr.«n ai Jta fw>maikal, I ka wa rio i loaa ai ka lanakila i < Kan eh«meha roa ka nookupuni nei o o kona hele kāapuni toke no ia i keia ūāotuptini, a ī koua Ike ana Bku i na kaupap »-! >'i e waiho nahelele mai "a«a, o kona hoolaie froke no ia e kanu ia i ka ai kela <oatī IoM wāiho wale, a i k<>nn 4*4 n>ai o nn pa-pohaku o na lokoi'a, o konn kauoha koke aku !a no ia e hnna koke ia na koīipa o ua ooau !nfco i'a nei, a e ka ia ka poa amaaina iloko o keia unaō ioko i'ā.

Mahope iho o kona ianaliiia ana a»a keiia paeaina, a i kona hoi ana no na Kona ma ka mokupuui o Ha. waii, aa hoala oia i 8a oihana mahiai ma kekahi mala hui. A ua kauoha ia na Alii me na makaainana e hana like ma kela kihapai niahiai o Kamehameha, n n ) ka nui hewahewa maoli o kela kihapai, ua kapa ia kona inoa M Kuahewa," a ke waiho nei uo keīa tn«!a mauka o Kainaliu a hiki i keia la.

I ka wa 1 on ai na triea kanu maluna o kola kihapai nui a Kainehameha, a I kā ike ana o Kamehameha i kh uhnki irio o na Alii i ke ferilo *> kē kihapai, & malama ule i ka p«im fealo ae, a i ka uhuki walel «e ko a hoolei wale aku i ka elau feo. a i ke ori i ka maia me ka honmaepopo ole i ka pohuli main, ua kamnilio akt» la ola i keia mnu olelo a'o ia lakou. 4 *Auhea oukoii e na'lii, ia oukou e kii ai e ohuki i ka a! « kakou, e uhuki ae no hoi i ke kalo me ka ohu nunui, a onou hoa aku no hoi ? ka pnu ī ka ma-

kālua, oiat, o kn puti knlo no ba makua oke kalo mc ka oha, a noonoi» flku aha hoi u na keiki a kakou iiuahope. Ika uhuki ana hoi ike fko e ai, olia'i ae no hoi i ka welau la oii<A» hoh akn i ka honoa. A noonoo aīeu aha hoi i na uioop'inn a ferf&uU t«nho|>e mai «» kukou. .> 1 ke oki atm hoi i na ahui niaiw pnln. tna!«ma pu no hoi i na pohuli hou, oiai, he »rtaia hoi ke kanaka a Kv»na la »o e liu<t mai ī»*.*"

[ He man oleln kupon<» loa kt in ia 'kak<iu i l:e!a uauu la e nee uei. E a'o m!ti aua ia kakōu, e a'o t ka hooinakiiulii, «ole ho\ e bil;»hifa i ka h ('hana aua i k« malaiahiue honaa. ea'o pti enwl ttna n<« hoi ia kakou, e malama pu i na iuey e pono ai kaUou i kein wa hune uui <> fcs aina, aole p-mo t ka uhaai wale ira w*hTpono uuku i loaa ia kuke u. Bai ana nd hoi I kekalū, a noouoo ana no hoi I kekahi, no ka la ua nni e hoea mai ana. Eia ka honua iloko o ka pilikia, uui i keia uiau ls, a o oe e ka oiwij