Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 42, 14 Malaki 1918 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI HAWAII "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

| - 30. | g r I Ua lilo leeia mau <»lelo ao a | Keamala f"i»ea maikai i ka manat> lo ko laoai* wahi kahu, ao kons |hoi aku M ho ia me ka awiwi a ihoea an*T!ta halealii o kana ha|naif a he Hoea haohao !oa laia ka like ana iāu ī ka akoakoa o na |alii i ka hale o Aiwohlkupun, oiai [ua kii ia ako la na «lil no Ka [ hanau o ka wahine a ke Alii AiIwohikupua, oiai, ua ano ikaika j mai la ke kuakoko hanau keiki o 'ua wahi akua nei. a mnmuli oin ano kt>pilikli 0 ka wahine a ka Alii A , )woh|kupiva l ua lilo ia 3 mea pihōihoi ilo uw Alii Aiwohikupuu nei, a. k»pa€ ae la oia i ke kanuwai a kaua wgfcine i kau ai, aōle he mea e hel# i ko laua hale, a hiki wale no i kdna wa e hanau ai. 0 ke Alii Aiwohikupua, a ia -noi ls4ua me kā wahine ana malok ) aku o ka oale i kaupale ia mai, ao na alii hoi o lakou niawaho mai o ua halenal nei o ke Alii Aiwohikupua. £ hakalia no iua wahi Kahu nei if%iwohikupua, aō k<uia hoa-ai wailT no hoi ā~Tu puka o ka lS3e o kana llanai-alii. o ka wa rt6'% i kahea ai ua wahi

kahu nei me ka leo an.i hopohop.i oie.

"Auheu -je e kuu Hanai Alii Aiwohikupua, i kii mai la wau i?* oe e pii i ukw e ike i ko wahioe m Kearnsln me ka Lei-Kama a olun, a ia lana ke noho mai la i ka hale hoopiliwale, a he mea kupono ole hoi no ke Kaikamahine Alii o Paliuli e noho i kela wahi. Aole no e hoi mai ana i kai nei a kii kioo aku oe iaia me ke keiki a olna/'

Ke lohe «ei no.na mea apau oloko o kela hale o Aiwohikupna i keia mau olelo a kona wahi' kahu, a ua lilo no hoi ia i mea haohao na na alii e noho ana mawaho mai oka ©akn moena Niihau i keia mau olelo. ao ke - AHi Aiwohikupua no kekahi i piha hoonaukiuki i keia mau olelo a kona wahi kahu a hoa aiwaiu no hoi, a ua pane mai no hoi oia rae k<? ano oolea o n& olelo.

*fle mtia kupainahu no ia oe e kuu kahu, ko pii ana aku uei i uka o kela walii, alaila, hoi uaai oe a hoopunipuni mai ia makou ike aliiwahine. Owai ka hoi keia wahine ioaua o ko'u Me, a'u no. hoi e hoomaopopo nei o Keamalu no ia ka u'i o Paliuli? Aole o'u hoihoi iki i kau mau olelo ano hoohaahaa i ke Aliiwahine o Paliuli ao ka ci loa hoi « ke kūpono ole o kau ..mau o)eb i keia wa pilikia o ke aUiwahiae iloko o keia wa kokoke i kona wa lianau. He ro ea pono e hookaawale loa aku oe mai keia wahi aku, a hiki i kuu wa e kauoha aku ai ia oe e hele hou iuai.*' I hakalia 110 apau kela uiau olelo a o ka wa uo ia o ua wahi- kahu-alii uei o Aiwohikupua "i kauiailio aku ai u*e ka wiwoole i kana hiiuai alii. "'Auhea ujai oe e kuu hauai, aoie ko'u he kuhihewa e kauaailio aku ii«i ia oe. 0 kena wahiue au e uiaaao uei o Keamalu ia, ua kuhihewa loa oe e kuu hauai Aiwohikupua o Kena wahi iaiua o ko alo, o Hiu&opuhalakoa kena, he wahine akua o ka ainana, a ua 4>iha kona opu i na luea ino o ka moana, oia ka pu!ii. ka loa, haluk. ku w&ua aoie ua ml» kuke e ae o ka iuOjuia. M

|. luaoe e hoolohe ole ana i ka'u | may ofelo ia ge i keia la, alaila, [iie aiii naake oe» oia hoi ke alii | hookuli i ka olelo ;v ka mea i aloha |io ia oe, ao ka hopeua o np, alii i h'iokuli upau lie nele i ke kulana "Ie | inn nnho aimoku aua- 0 kqu 6la Meia a'u e kauiai.lio aku pei ia oe. haalele ia aku k*uix wahine 'akua e hoop.unirun! ' wule iuj id oe, ae puka mr,i oe nei a nana pu ae kakou me na alii o ka aina i na hoailona i;umau o ko Wahine Alii Keam&lu, ao ka Hakulani hoi o ka aina po i ka lehua, ai noho hooluukanukp ia e na manu oia waukele. E ike aku ana no ee e kuu alii i ke kiai 'Manu o olua o Paliuli, a ia no la ke kau inai ia i ka puka o ka hale hoopili a ko wahine e noho mai la.

I hakalia oo apau keia nuau oklo a ua wahi kahu nei, ua puka iki mai k o Aiwohikupua U3H keia aoao o l£a pale mueo~a iNnhau, aiue, ka «miiao no paha e tmku hou mni ua waUi kahu oei oua, ao ka mea kupiiiuaha ime i ua wahi kahu nei o Aiwokupua, ua iaiau ia aku la kq. liina o kana hanai-alii a hūki loa i8 ūoai la iwaho o ka hale, : $ puu pu ib:ū la no. hui aa alii e ae e noho ana ipawaho inai o l|ahi e nahuuahu hauau keiki ap.a ke akua wahiue o ka uioanu, oia hoi o Wiiuiopuhalakoa.

Mauauli o keia J®oki ikaika a kahi kahu o Aiwohikupua, uia hiki ole. iaia ke hoopupu iho, , a ua heie io oaai la no oia uoe kona wahi kahu. ai ka. hiki ana no raa kekahi wahi kiekie o ka pa hale...O/ ke Alii Aiwohikupua, ua kuhikuhi koke aitu la Uo uu wahi kahu jiei i ua hoailuaa alii o ke Aliiwahine u.'i o Puliuli, a ia manawa pu hoi ua ike pu ia jaku la ke kau mai o kekahi oaani? nui iauna oie uaa ka ipuka o keia hale e pio aaai la na anuenue elua, t ai ku isi hoi ka ipuka hale e ka pu-nohu-ula, aua ike io aku uo o Aiwohikupua i keia aiau hoailona 0 kana wahine, a ike pu no boi 1 noanukiai o ku iaua hotne o Paliuli. a ua hiki ole iho la iaia e kanaīua hoi i ka olelo kona wahi kahu i hanau pu ia ai me ia--0 ka oleio koke aku la ,no ai o Aiwoliikupu» e pii koke iaua i uka e ike ia Keaeoaiu, )ilaila, hoike aku la ua wahi kahu nei i na olelo a Keamaiu i kapiailio mai ai no ka mea pili i kela wahine akua i hana ino ai iai» i-ka muana, oia hoi ke kiai ioa ia aku i keia manawa, ai hiki ole <i.' iaia e holo maiu mai keia wahi aku. I ka loht» ana 0 Aiwohikupua i keia mau, olela 4 kona kahu, ua koke aku la uo o Aiwohikupua \ kona wahi kahu aiii, e hooko aku 1 na kauoha ake Aiiiwahine Keauialu i kauoha tnai ai iaia. Ua kanea koke ia aku ia kekyhi mau .koa. ikaiku o ke alo aiii, a waiho aku ia ua wahi Kahu uei ,i keia mau olelo.

"Auhea oukou e na koa kiai pUiknio q ke Alii Aiwohikupua», eia ka oielo ak« alii e waiho uei ia outou m& o'u ala. E kiai ou« kuu i ka Hale o ke Alii me ka uiakaala ioa, a aole ioa oukou e ac i kekahi mea e komo iioko, a aole uo hoi oukou e ae i ka waUiue a ke Aiii e aoho mai la iloko e puka iki iwaho nei, ai uoke mai a u& uei uia ia ouiiou i ke koi e pnka oia iwaho uei, uiai uoho oukou a ae iki, a aole hoi e hookup iaia ma kekahi auo e ae/' Mui ae iki oukou iaia e hele kokoke i ke kai, a ina e Uoi uiai maua me ke Aliī Aiwohikupra iwi a ur liio kn wahine a ke alii, akiia, o lea make no ko oukou hoopai. iua i m&kemane ele oukou i ka uaake, alaiia, e ikooko ioa oukou i kei& iuuu okio a'u «

uei ia oukuu. ]£ luoaoho pkpa ou,ia oukou ilio,, ai ewalu papa mai ka puka aaai o ka hale a lioua. i ka papa hope loa, ae ku no hoi kek tuo keia o oukou e kiai iina i ktjkahi i kekahi, jii gltj ni kekahi o oukou y hiuaiou iki, ai ole e loaa paha Ua uaanao aloha i ke(ai .ole .ai , k«kahi .o oukou e |,hiaa»oti iki». a ae waie aku i ka a»aru'o. u.walo uuai o ka wahiue a kp alii. 4«, like iio ljui me ko oukou kulanu uiaikui i uā ] a i hhla aku , ai liio ai hoi ka leo o ka | hauai alii a kakou i mea aui ia i oukou, a pela no hui wau e oua* I maua.o nei e hooko loa aua oukoo I i . keia aiuu olelo kauoha a ka ha~ i oai aiii a kakou .

I iea bbe uua o ea koa lehulehu i keia uiau olelo kauoh* a ke alii eaa kana kahu aia t ua hoike aiai la lakuu i ko lakou hooko i na . kauoha apau a ke aiii e hoike aku aei OJao kona kahu alii ala. Tla pii aku Ja o Aiwohikupua PQe konakuhu no ka hale o Keapialu tj. miho aim, ai ke kukoke aiia aku i kela wuhi, ua hoomaka umi la e haloiloi na waimaka o kfe A|ii i\iwohikupua no kaua wa> hi'iie. a hoomaoao ae Ja oia i kela leo kahea o Keamalu e -uwaio mai ana iaia, oiai laua e hoio ana •ma ku waa nue ka wahiue ana i manao kuhiheua loa ni o Keaoaalu uo ia w&hlne. Ua noonoo pu mai la no hoi o Aiwohikupua no ke ano kunainaha io no o ka opu 0 keia wahine, ua hala loa aku nei ka inakahiki aoi loa, aa ka mea kupainaha loa nae, aole he hanau iki o keia opu o ua wahiue nei ana e kuhihewa mau «ei o Kea» naalu no. I keia inanawa 110 a ke Alii Aiwohikupua e pii uei ao uka o kela wahi e kokjke ana i Holoholoku, ua, ukali pu mai la bq ka hapanul o i\a aiii o Kauai ma ia huakai» a uu, l&u kanaka maoli no ka huakai o ka pii aoa o ia uka kaulanā oka aina uaaikai o Kauai i ka malie. I ke kokoke loa ana aku o Aiwohikupua i kela hale a Keaiaalu ma e aoho ana, Ua ike maopopo mai la no o Keamalu i ka pii uku o ka&a kanē ao ka wa uo ia o Keamaiu ! hoohuli mai ai i ke alo q ke keiki io lakou aei t a u a , huli aku la oae kona kua mai ia Aiwohikupua ma, a ia manawa uo hoi 1 iniki malu ae ai o Keainalu i kana keiki, a hoomaka ae la ke keiki e uwe, a ia manawa ao g Keamaiu i hoomaka mai ai e oli i ka inoa o ke keiki a laua i haku Hke ai me Aiwolaikupua i ka uka i u o Paliuli, ai ka lohe »ng o na alii o Kauai i keia oU a keia wahiuei ua ano piKpu ko lakou hanu, oiai, oiai ko lakoii wa opio mai a hiki wale no hoi ia thanawa, o ka mua loa keia o ko lakau lohe ana i kekahi aliiwahine lea maoli no i ke oli, ame ko iakou ike aku i na maka o ICeamalu, ua hooiaio koke iho I& no lakou, o ka wahine io no keia a ke Alii Aiwohikupua a lakeu hoi i lohe wal© ai i kona lea i ke oli, ae moe ai ka lau o na laau o Paliuli i kona leo. 1 ka hookuu ana ao hoi o Keamalu i koaa leo, a ia manawa oo hoi o Aiwohikupua i oli aku ai ma kahi aku i koe o kela mele kahea inoa o ka laua Kama-Lei* Ua hoolohe maiie mai la no hoi kana wahiae maloko mai iae ke akeakea ote mai i ke oli o jkana kaue, ai hakalia uo hoi a j kun iho bo Aiwohikupua leo, ao |k» wa no ia i pii mai ko Keaeualu |ieo, aua iilo iho la i mea lealea j loa no na alii o Kauai e ku hoojiolie «ua i k?i& kike niele oaawaeua j o ko lako'i Alii Aimoku, auie ke j A!ii\v;vhino hui u lakou i loho wala ?ai u*i a no kuua puukaui |pu no hoi i oli, ahe pouiaikai ; nui lu« keia tua ka ukali ana ajai ! mahope o ka hu&kai imi wahine a »ke AUi Aiwohikupua. v CAal«ipnuJ