Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 10, 2 ʻAukake 1917 — HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI "Mai ka Hoku o ka Pakipika" [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO KEAMALU KEKAHI O NA MOOLELO HOONAUE PUUWAI O KA LAHUI "Mai ka Hoku o ka Pakipika"

HELU 18. I ua wahi kanaka nei no e nana hoomau ana i keia mea ula ano IpauahU ua ike aku la keia i ka he!e atia ae o kekahi luahine ano kapukapu. a waiho iho la he wahi mo|ena uuku ma ka puka o kela hale, :a ia īoanawa i ike aku ai ua wahi i kahu oei o Aiwohikupu» i ka puka ans ūoai o kekahi wahiue opio u'i [ pookela, a ku iho la noaLuna o ua i v. ahi moena nei, a ia manawa no jhoi lohe hou akuja no keia i ka olelu ana ae a ua luahine nei. "E panee i ka loa e k e pnnee aku oe no fce kiowai auan o kou piuopuna k'ipu, a ia no i hoomaka ma: ai ua me/ena uei e pan ; tje ■ma ka iice iua 1 ' u;j kahi a ia nei'e pes ana, a ia hoi i iho ai na annepue elua upa na a.>ao o wahine n'i pookela, u ua uhi mai la ka ua koko i. ka aina# ao ka mea kup >naha nae ma ka ia "nei nana ahiii aole loa e hookokoke mai kela ua koko i kahi o ke aliiwahine e nee nei ao ka kiowaiauau. I ua wa|ii kahu nei o Aiwohikupua e ike , a,ua. ,i keia mai. haawina kamahao, ae ike pu ana no hoi i ka u'i pookela o keia wahine alii, ua olelo iho 1? ua wahi kanaka nei iaia iho. "Ina no hoi o ka wahine a hanai alii i heie xuai nei e imi, a ua loaa.iki aku kekahi wahi huua uuku o ko ia nei u'i, alaila, ua makepouo no hoi ka luhi o ka inai ana mai nei i ka wahine. E nana ae uae hoi wau i ko ia nei auo. apau, ai hoi aku hoi wau a lio* ike aku i ua hanai aia au no keu wahine u'i uui wale."

laia aei no e kamaiiio aua iaia iiio, ua ba>kokojie loa mui la kahi apana kupanaha i kahi,o ka pua&wai, a kaa poao loa'ao lo hoi ir»a!alo p.>aoi o ke- a ia uei e uee ana. Ika hiki aoa no ke aliiwuuine tua ia wahi, oia uo kv ia net wa i ine ak.u ai i kekahi ii'.au \vithi tuatia « leie mai ar.a, a weae ae la i ka pau o ka aiiiwahiae, 0 ka inoa o keia Oiau wahi manu, <ia no o īwi aie O u, eo aa wehe l'o'i. ia o Keauialu, ao ua hawele priu 110 hcs. I ka ; hemo ana no o ka pau o Keauialu» oia ao ka wa o k.ihi kahu o Aiwoiiikupua i loaa ai i ka eoa'i haalulu, a ua eehia loa oia i ka ike ana iho ike kino mohala o keia wahiae u'i mao)i, a ua i!te iho ] ; ia i ke pookela] muoli no o ka u'i. o keia wahiue, a me ka hana nui ua walii kahu iiei <> ka puput; ana iiuua o iie. kuuauli*au lehua. I ka haule aua aku iioi o Keamalu iloko u ke kiowai kapo, aie wano'hoii ike aku ai \ta wahi -kahu nei i kekahi iuea k-upanaha loa i ka maka o kahi kahu o Aiwohikupua i ka ike aku ,na kela i'a ka e ka i!i nlft wena o keia wuhi alii. Ika pau ana o ka holoi aoa a ka i'a M Ea'* iloko o ka wai, hoi mai la ua aliiwahine nei s a mop lolii iho la iluna o kekaia papa pohaku pahee ! e waīho ana.no nia kae u kela kio--1 wai, ia manawa'Lou no i ike aku l&i keia } kekahi mea kupaifaha | hou no. oia hoi fca le!<? nna" iuai o I k®kahi wahi ia opule. a kawele iho ! U i ka ili o Keamalu, a hali ae ila ke alo o Keaaialu iluaa, a ike i pono ihola «a wahi Kauai uei I ikawaiheae. K Ke ike iho ia Maunahina, I He maikai, he uani» he hemoieie ke alo o Hihimanu, I aua kapuai lium m ka nui, ka ioa, ka lauia, Ka h L«m> o na kuahiwi, AoU» a*u mea nUikai o!e olaila, He makamaka ka ke oho o ka nalai* iipoiipo i kaua. i i::::

i oka i'u ''olali' ! hoi ka uiea nana i i ka.welo ke alo o ua alii wahiue i nei, a ia ka manawa a kahi i'a e, aneane ana e pau ke kawele ana i ] ka ili nani o ka u'i o Paiiuli, ua ] ulu ae la ka uuanao aqo koiohe iloko o kahi Kauai, a ia manawa qo oia i hahai ae ai i kekahi pua lehua, a hoolei iho la iluna c ka piKo o Keamaiu, ai ka pa ana uo Q ka piko o Keaoiaiu i ka pua lehuu, ua ala koke ae la oia iluna, a nukunuku, ae la uie ka hoopuka ana i keia uaau olelo. "Kahuhu, he keu boi keia a ana i kuu pua lehua kapu, aole ka hoi ,i hooko ia ka'u i hoohiki ai, aole e hahii ia ka pua lehua' o keia kuuoalaau lehua, a noa i ka ai o Aiwohikupua, eik' ka ; hoi e hai ana kuu kanawai i keia wahi nianu kolohe nui wale." I ka pāu ana no o ka uukunuku ana a Keaooalu i . kahi manu hookolohe, aia hoi ku ae- la ua u'i' nei o Paliuli iluna, a ia mauawa no hoi i lele aiai ai o Iwi me O u, a hawele ae la i ka pau O-u holowai o Olaa oia ka puhaka o Keamalu, a ia mahuwa o ka pii āku lā no ia o Keamalu iluna o kahi mojettii, ao ka hoomakn aku ia no hoi lia o Panee-i-ka-loa, n e hana i I kana hana, ao ka nee aku la no ia ioo ka Hale paina o ua u'i nei o [ PaliuH, ai ka wa p;i hoi i panee I aku ai kahi moena hana kupainaha ' o ka iho la no ia o kahi kahu o ! Aiwohikupua ilalo, a ukali pu aku la mahope o ka n'i o Paliuli, ao kekahi mea kupanaha hou no a ua wahi kahu nei i ike ak#'al, oia no ke ala hou aoa aiai o na laau e* moe anai a ku hor iluna, a ia ma-

nawa 110 ōia i uamūīiamu hou iho ai. **He kupanaha maoli no na laau o keia wahi, a ia. ka a huli ke kua o ka wahine u'i o keia waokele, alaila, o ke ala mai la ka ia 'ilifna, he mea keia a'u i ike ole ai naa kuu aina maikai o Kauai.'* Ua ike aku la no ua wahi kanaka nei i ka hoi pololei ana o ke aliiwahine i kela hale, % -ua hik ole \ ua wahi kanaka nei ke ukali loa aku i kela hale a ke aliiwahine i kotuo aku la, a ua ike aku la nae oia i kekahi hale okoa aku, a ua kanaoe aku ia kona mau kapuai iiail i, aikona kiei ana aku ma ka puka komo 6 kela hale f ua ike aku la-oia i kefa wahinē u'i no hoi e noho mai ana, a he wahine nae i ka hapalua o kona mau la o ke ola ana, ao keia wahine a kaua e ike ae la, o ka makuahihē no ia o Keamalu. I ka ike ana mai i keia wahi kaiiaka malihini, ua pae mai 4a no ke kahea a ke kamaaina me ka leo 010010, e komo maloko e ho(>aiaha ai.

Ua pane aku la ua wahi kanaka Kauai nei, e oinolu ia mai no hoi oia e noho no oia mawaho o lea pyka o ka ha)fe, a pau iki ae hoi ka wela o ka hele ana mai. He malihini oe. ,> wahi ake ka* m»ftina me ka leo oluolu lon, a ua ae t«ku la no hoi keia. Nin iu hou eoai ia no ke kamaaina. Mahea kou alahele i, hoea mai nei i keia wahi?" Ma kai mai nei no wau o ka pii ana mai nei, a ua pii mai no hoi * ke oki laau no ke alii, a ua nalowale hoi ke alahele, a ua naku walē mai nei no iīoko .> keia ulunahele, a me ko'u mapao Ia hoi •oie he kanaka o keia wahi, a ng kuu lohe ana i ka leo oka moa, manao mai nei he kanaka no kako keia uka waonaheie. I Mai kai mai anei oe o Hilo i hele [ eoai ai? wahi hou a ke kamaaina i ! ninan mai ai me ka oiau no o ke («no haohao, oiai, ua kamailio mau aku kona maknahiue iaia, aole he kupua e hv>ea i Paliuli, u*. o l'aliuli i ke kiai ia, ai keia wahi kannka hoi hoea ia aua keia at>!r nae i hoomaopopo ka makuahitie o Keanulw na ua poe no i alakai keia wahi kauaka iwauai i keia wahi k*pu u Paiiu i*

Maiuuli o ku ht>ike aua o. kiihi kaaaka i kona vsahi i hoea mai ai aiai Hilo uiai, ua niuau hou oiai la uo se, kaoiaaiua i kahi kanaka* "Pehea ka noho ana o na alii o kai o Hii(t i keia mau la e noho ia mai eei?" , He uaaikai no ko iakou noho ana t a ia inanawa pu no i hoike aku ai u * wahi kanaka nei, aole oia he kainaaiua nu Hi'o, aka, he mali- . ' huii mai.oia inai Kauai uiai, i leeia „ , aianawa no nae a kahi kanaka Kauai e kaoiailio ana. ua hooeuaopopo aku la uo ke aliiwahine ma* ■ kuahine tj Keauiaiu, aoie keia wahi kanaka no Hawaii nei, oiai, ua hoike noai la no kana olelo he kanaka oia uo kahi e mai, oia hoi <na ke ano o ke kaniailio ana. Ia naanawa i niaau bou aku ai ka makuahine o Keamalu, ao ka wahine hoi a ke Alii Aimoku Ku 0 ka uaokupuni o Hawaii, ai waiho ai hoi i ke Aupuni i kona kaika- lT ina ia Pili, mamuli hoi o ka noho _ kuee ona wahine a laua. - ■~ 5 He hnakai aha kau o ka hele ■, S1 an» mai Kaua' mai, a hoea no hoi i Hawaii nei? Ua hoike mai la ūa wahi kahu uei o Aiwohikupua ujo ka luinuhuna ule iho 1 ke kumu o ka lakou {makai nele i ka aina o Hawaii. , 0 ke kumu. o ko makou hele mai i keia aina o Hawaii» he ; huakāi imi wahine «a ko makoii ialii, ua hauīe oia i ke aloha ku- | pouli i kekahi wahiue u'i. loa, a ua hele mai nei e huli iaia, ekolu puni o Kauai o ka imi ana i ka wahine, a aole no i |oaa i Kauai. Holo mai la makou i Oaho, a he elua puni o ke kaa- L. j pa.ni ana ia Oahu. a aole no i loaa , ilaila, a holo loa mai la makou |no Lanai, Molokai, Maui no hoi, a hoea nae makou i Hana. a ilaila makou, ike maua me ua alii nei £ ka a ae o ke ahi i Hawaii nui, ka holo loa 'mai nei- no ia i Ha waii nei» a ua puni ae nei no hoi o. v . Hawaii nei, a aole uo i loaa wahine nei a ko makoa alii e imi\ \ hoomano nei. oka elua keia o ka m&hina o ka noho aua ia Hilo oei, a ua kauoha ae ua aiii uei a iua- , ■ kou e pii makou i ke kua l&au ka hale ahaaina, ae ahaaina hgj>p ai oia me ke alii o Hilo, ai la aku e huli hoi aku ai inakou .i ~. Kauai. Oka mea aae e hoi aku ana me ka laau hale i kai. "i ka wa kupono» ina he alii oia kaiua ia oia i ka a in« hoi he makaaioana. alaila, e koli ola ia ana oia. A oia ka'u e hopoihopo ae nei no ko'u make i k§ : ** kahia ia i ka iniu, oiai* ua ike kanawai o uu aiii aei a'u»" ! (Aol«ipau.)