Ka Hae Hawaii, Volume 6, Number 7, 15 May 1861 — He wahi Moolelo.—Helu 5. [ARTICLE]

He wahi Moolelo. --- Helu 5.

Eia na makani o Maui a me Molokai. He pakiele ko Waiakea, He makani ko Hana he ai maunu, Ai loli ko Kaupo, He papa ko Honuaula, He naulu ae i Kanaloa, Hina kahau i ka uka o Kula, Kolaila makani no ia, Ke noke mai la i ke pili, Ka ua puukoa i Kokomo, Ka ua elehei i Lilikoi, Lihau iho no ilaila, Ka ia iki ko Wailuku, He oopu ko Waihee, Pa ka makani Kauaula, Ke nu mai la i na pali, I na pali aku o Pohakuloa, O Waiuli aku i Honolua, Pohakea Mahinahina, He unuloa i kela pea, He maaa ko Lahaina, Ke kau mai la i Kamaiki, Moaeae aku la ka pali, He alani ko Liloa, Ka pa-a-la o na Kaha, Na keiki aku a Naiwi, Holio mai nei ka makani, Lau koaie i ke kula, Holo kaomi ma Paomai, He pelu ka makani no kai, He kupa he okea ka makani, He paiolua i ka moana, Ka hoolua o ka moae, Kaele i Palaau, Haualialia ilaila, Ka iki aea i Hoolehua, Ma ke kuapa: maluna mai o Moomomi, Kamakani kiola kapa o Kaeleawaa, O Waikaloa ka makani, Puuapapai Puuanahulu Kaamola, He pakaikai ka makani no Waialua e pa nei, Hoolua iho la ma Halawa, Hoolua noe ma Halawa, Hoolua wahakole ma Halawa, Ha ka aano ma Halawa, He laukamani ma Halawa, He okia ma Halawa, He ualehu ma Halawa, He laiku ma Halawa, He naulu ma Halawa, He kehau ma Halawa, He koi pali ma Halawa, He li anu ma Halawa, He ehu kai ma Halawa, Kaupu moa ula Kalawao, He kilioopu ko Makaluhau, He koki ko Kalaupapa, Inu i ka wai hanau iuka, He ala hou Kalamaula, Kukuni aku la i ka ai o na kula wela, Pa-u pili ka lae lawelawe malie iloli, Ke hao la i ke kai maloo, Ke ohi la i ka ia, ka ukana ia a ka makani he Moae, Noho mai auanei ka moae iuka, He moae auanei ma Kona, He hoolua ma Koolau, He ka-a-o kaua e lana nei, A ka lae o Kalaau he pelu ka makani, Huai ka puka loa, He koa ko Malei, He ununu paakea, He malualua hale o Lono, He Kumumaomao, He hoolua ma ka nahelehele, He makani kaikoo no Kona, no Koolau, Kai aku la Koolau palena ke awa, A! no ke awa la pae, Oi koke oe ka haku, Oi koke au ke kauwa, Kau-ka-i i na la o ka malie, O Welehu nei la he malama ino, O Makalii o Kaelo, o Kaulua poha ka ula wena, I Olana hookau ka malie,

O Welo o Ikiiki o ke aho pulu ia a ka lawaia, Nana iho oe loihi ke kai, Pokole ka moku, Ka waa no e pae, Imi ia Pakaa loaa Pakaa, Papai Waimea Molokai ua ino, Ma na lalani hope o keia paha, “e i ana.” "Ka waa no e pae, imi ia Pakaa loaa Pakaa,” malaila o Lapakahoe i olelo ai he hoopunipuni ke keiki. I mai la ia ia Kuapakaa, nani hoi ka maikai o ko hana, o ko hoopunipuni hoi ka hewa, no ka mea, ua ninau mua aku nei au ia oe ia Pakaa, ua olelo mai oe, aole oe i ike a he hana loaa wale no neia i kamalii o keia kahakai. A mahope, ke pane mai nei oe e pae iuka, alaila, loaa o Pakaa. Kahea ae la o Lapakahoe i na hoewaa mai mua a hiki i na hookeele e holo, nolaila ua makaukau lakou no ka holo. I aku la o Kuapakaa ia Pakaa “ holo no ua haku nei o’u,” ke hoomakaukau mai la na kanaka i na hoe, ke kuene mai la ka noho ana. Alaila, pane ae la o Pakaa i kana keiki e kahea, alaila, kahea aku la ia i keia paha penei;. Kiauau! Kiauau! 1 Kiauau!!! Koauau! Koauaull Koauau!!! E liuliu e makaukau, O kela waa, keia waa, Kaukahi ka liina, , Lalau ka hoe, Luluia ke kai, Ia pau ka lali, Ia lali kuamoo, me ka aoao, E o-i ka noho imua i hope, I like kua, i maloo na lima ke hoe mai, Ka ukana a ka lima ka hoe, Ka hoa paio o ka ale, Waiho-a kau o ka eleele, Lawea mai ka’u o ke keokeo, Huea ke kea noia ka hoe, Maloko mawaho, Ia oiliili ka holo a ka waa, Ia ku lanalana ia naueue, Ia maka pouli ia hina kanaka iluna o ka waa, Ia koeleele ka liu, Ia nakeke ka ohia, Ia paapaaina ka lauhala, Ka hoapaio o ka makani, Ka ihu o ka waa piha i ka iho e, owai ma ka ihu, Alaila, hai ae la o Pakaa i ke keiki, o Lapakahoe o ko’u kaikaina, he makuakane ia nou. Alaila, kahea aku la ia i na kanaka a pau loa o na waa o ke alii, a me ke alii pu no hoi; no kona manao e ae paha lakou ia ia e pae ke loaa aku ko lakou mau inoa ia ia nei. Alaila kahea aku la ia penei; O Lapakahoe owai mai? Hookahi kuamoo owai mai? Alapanaiwi aoao owai mai? Aole lima kainui owai mai? Ka mahuakoaie owai mai? Kipukohola owai mai? O kaili o ke akua owai mai? Kuana epa kahuna owai mai? Noho ana epa kahuna owai mai? Kauila ka hoe i ka lima owai mai? Ka nehe a ka poohiwi owai mai? Ka halulu a koaie owai mai? Moku kai ia kapahi owai mai? Ahua kai ia iwa owai mai? Ulua ka moana ia Kaiehu owai mai? O-a iwaena ka hoe a Liua owai mai? Halawai me ka makani owai mai? Hamama ka waha o ka ale me he ipu la owai mai? Ua ku ka pai a ka la ilalo owai mai? Ua haihai kaka oka owai mai? Ua nahae kaie ewa owai mai? O iu kamaewa owai mai? O kioi o ke kahuna owai mai? O Kahikaokamoku owai mai? O Keawenuiaumi owai mai? Pau ke kahea ana a Kuapakaa i na kanaka pakahi, kahea ia i na kanaka palua. Eia na inoa. O Nanaimua o Nanaihope owai mai? O Neneimua o Neneihope owai mai?

O Kahanee aku o Kahanee mai owai mai? O Ku! o Ka!! owai mai? O Kapilikua o Kapilialo owai mai? O Kapohina o Kapoae owai mai? O Kaukaiwa he lamakani owai mai? O Puupuu koa i kai nei owai mai ? O Ko-a loa, o Ko-a poko owai mai? O Hulihana o Hailawakua, owai mai? O na kauwa o Pulale o Makaukau owai mai? O na kanaka i ka ihu o ka waa o Kuia laua o Loua, O na kanaka i ka hope o ka waa o Hookeleihilo ma laua o Hookeleipuna ia, e hoe mua, a o ko lakou hoe no ia, a holo aku la. Malaila no laua a liuliu, nana aku la laua ua kaawale loa ka waa o ke alii aneane no e nalowale mai a laua nei aku, alaila i mai la o Pakaa ia Kuapakaa e wehe ae oe i ke poi o ua ipu makani nei a kaua, I ko Kuapakaa wehe ana i ua ipu nei, aole o kana mai o ka ino! Aole i loaa e na waa o Keawenuiaumi i keia ino, o na waa mua o na alii, a me na kanaka kai loohia e i keia pilikia, no ka mea, ua loaa e lakou ma ka lae o Kalaau ae ka makani, ma ia wahi lakou i loohia ai i keia ino, a pau loa na waa i ka make i ke poho i ke kai i ke kupikipikio o na ale i ka makani nui loa e pa ana mamua mai, a mahope aku a ma na aoao ae. Nolaila, i ke kii ana aku o na waa nui e hoolana i na waa liilii i make, aole i lana, a ua pau pu no. Pela ka hele ana mai o ka make a loaa na waa o Keawenuiaumi a make iho la. Ike iho la ke alii ua halawai ia me keia pilikia nui, hoomanao ae la oia i ka olelo a ke keiki, a huhu iho la ia i ke Kahuna, a me ke Kilo, a me na hookele, a me ka poe i pau ka loina. I aku la ia ia lakou penei; “Ka! mea kau a hala ka olelo a ke keiki, ka olelo mai nei no o ke keiki ia kakou he la ino, he la malie wale no keia ia oukou. A laa ka make o kakou la. Nui kuu ninau ia oukou no ko oukou ike, aole ka o oukou ike!” Olelo mai nei ke keiki e pae, ua kapa aku oukou i kana olelo he wahahee nolaila, ke kapa nei au i ka olelo a ke keiki, he pololei a he wahahee ka oukou. Poho iho la na waa a pau loa aole hookahi waa i koe, a nui ko lakou koekoe, nui na mea i lilo, ka ai, ka ia, ke kapa na mea a pau e pono ai, a uwe iho la ke alii i kona anuanu me kona olelo hou aku no ia lakou penei; “Kainoa oia kuu mea i manao ai e imi ia Pakaa, no ko oukou hawawa, aohe ike, aohe akamai. He mau papakole pulu ole keia la i ke kai ina o Pakaa, a ia oukou la pulu iho nei, a me ka make maoli auanei S. K K.