Ka Hae Hawaii, Volume 6, Number 6, 8 Mei 1861 — He wahi Moolelo.—Helu 4. [ARTICLE]

He wahi Moolelo. --- Helu 4.

Ma na paha i hala ae nei ma ka helu ekolu oia hoi na mele, he noonoo ko Lapakahoe iloko ona, i iho la ia, i loaa la hoi keia hana i keia keiki ia wai ? alaila, ninau okoa aku la ia ia Kuapakaa penei. “ E ke keiki i loaa na hana ia oe ia wai ? i aku la ke keiki, he mea loaa wale no keia i kamalii o keia aina o Molokai, i mai la o Lapakahoe, aohe rnea i loaa ai o na hana, aole i loaa ia lakou nei, aole hoi i loaa ia Kahikiokamoku, ke aikane punahele a ko alii, elua wale no maua mea i loaa ai na hana, owau, a o kuu kaikuaana, oia hoi o Pakaa, alua wale no, i haku maua i na hana la no ke alii nei a maua no Keawenuiaumi, a ke lohe aku nei au ia oe e na wahi keiki uuku, i loaa la ia oe ia wai ? Pane aku la o Kuapakaa he mea loaa wale no keia hana i na kamalii o keia aina, ina no oe e pae ae la, o ka hana hookahi wale no keia i ka waha o na kamalii a pau o keia kahakai. Alaila ninau hou mai la o Lapakahoe, penei, auhea oe e ke keiki, ina ua ike oe aia o Pakaa iuka e hai mai oe? Hoole hou aku la no ia, aole ia kanaka maanei, ua lohe nae makou, aia i Kaula kona wahi i noho ai. Alaila, pau ae la ko Lapakahoe manao, manao io iho la ia i kona lohe ia Keawenuiaumi ua halawai na uhane o laua me ko Pakaa, a ua hai aku ko Pakaa uhane, aia ia i Kauia kahi i noho ai, a oia lohe ona i ke alii, a i ke keiki hoi, nolaila ua pau kona manao e ninau hou. Kahea mai la na hookele i na hoe waa o mua, e hoe, hoole ae la o Lapakahoe, no kona nanea loa i ke kamailio mai a ke keiki, e koi ana e pae, hoeu hou ae la na hookele i ka hoe e holo, aluila, pane aku la ia i kona makuakane, penei; ke kahea ae la na hookele i na hoe waa e holo no, i mai la o Pakaa, kahea ia, alaila kahea aku la ia i keia paha penei; Hookuu ka opua i ka lani, Ke hoona ae la ke kuakoko wai ua o ka opua, Ka ua hiwahiwa polohiwa a ka ua, Ia hana e ka piko a ka ua i ka lani, Halona e ka aukuku a.ka ua, Kukui ka hekili, nei ke olai, Lapalapa ka uila, lapa i ka lani, O ka ua iki o ka ua nui, O ka ua loa, o ka ua poko, O ka ua a hea a hooilo ka moe, Pili ka hanu, pepe ka lauoho, hai ka lauoho iwaena, Moe lapuu, moe iluna ke alo, Nau ke kui, lohi ka lima, Make la e ka haku hoopaa, Na iho e paa e na hookele paa, Make i ka moana, Holo aku la a kai kua olulo, He olulo kau olelo, o ka ona i ka imu, Okiokia i ka niho mano o ka ia i ka makau, Ka-a i ke olona, ai mai ka ia he paka he ulua, O Kaulua ka malama, malama keiki punahele, O lilo i ke kai a ke Kaulua, O ka waa no e pae, He ai ouka, he ia, he kapa, he malo, No na la ino, a malie ke kai, Alaila holo e kuu haku, e pae, He ia ino keia, i nehinei ka la malie. Hai ae la no ke aiii i kona manao i na hookele, a me kona kahuna, a ine ke kilo, a me ka poe ike a pau ona, e pae iuka e like me ka Kuapakaa olelo. Alaila, pane like mai la ua poe la, aohe ino, a na keiki o keia la, he wahahee, auhea ke ao, auhea ka opua, auhea ka ua, auhea ka makani, auhea ka hekili, auhea ka uila, e manao ai oe he oiaio ka olelo a kela keiki, o ko la no keia e holo ai pae oe i Kaula, ike oe i ko kauwa ia Pakaa. Lohe aku la no kela i ka lakou la kamailio a me ko lakou kapa ana mai ia ia he keiki wahahee, alaila, hai malu ae la ia i kona makuakane penei; "Ke hoole ae la no ua poe la a oe e pae, i mai la ka makuakane, e kahea oe i na makani, alaila o kona hoomaka no ia e kahea, oia hoi na makani o Hawaii ka mua; aka, ua ike paha oukou ma ka Hoku Loa, ua hai ia malaila, aole nae i pau loa, nolaila, na ka Hae paha e hai hou ia kakou a pau loa, no ka mea, he uuku paha ka poe lawe i ka Hoku Loa, a uuku no hoi ka poe ike malaila. Eia na makani o Hawaii. Aia la! aia la!! aia la!!! He apaapaa ko Kohala, He naulu ko Kawaihae, He kipuupuu ko Waimea, He olauniu ko Kekaha, He pili-a ko Kaniku, He a-e ko Kalaau, He pohu ko Kona, He maaakualapu ko Kahaluu, He pilihala ko Kaawaloa,

He kehau ko Kapalilua, He puuohoohilo ko Kau, He hoolapa ko Kamaoa, Hc kuehu lepo ko Naale, He uahiapele ko Kilauea, He awa ku Leleiwi, He puulena ko Waiakea, Uluau Hilo paliku Koholalele Hamakua, He holoppopoo ma Waipio, O ka welelau o kela makani, O ka welelau o keia makani, Puili puahiohio, Ha ka opeope kau ma ke kua, Loaa ka ukana hao a ka waa make, No ka waa iki ka make, Paupu me ka waa nui, A-la, make ke alii, make ke Kahuna, Make ka pulewa, ka hailawa, Ka lawa uli, ka lawa e-a, O ka huli, o ka noonoo, E ike i ka hoku o ka nalu, o hoku ula, o hoku lei, Auau paka kahi, auau paka lua, E Keawenuiaumi e pae he ino, I nehinei ka la malie, He la ino keia, Pau ae la ko Kuapakaa kahea ana i na makani o Hawaii, alaila, kahea ae la ia i ko Kauai, oia hoi na makani i hai mua ia ma ka helu akahi o keia mooolelo. Nolaila, ina oukou e kaao aku i ka poe i ike ole i ka Hae, e kaao no oukou ma ka helu akahi mai, e waiho nae na makani o Kauai a hiki ke kaao ana i keia helu eha, alaila e pukui ae i ko Kauai makani malalo o ko Hawaii alaila ua pololei loa ka heluhelu ana, a me ke kamaiho ana. I ka pau ana o ia kahea ana o Kuapakaa i ko Hawaii, a me ko Kauai mau makani, ua lohe ia mai la keia halulu me he nu makani |a ika waa o ke alii. Alaila, pane ae la o Pakaa i ke keiki, ua hewa oe i ko kahea e ana ae la i ko Kauai makani, no ka rnea, ua kahea ae la oe i ko Hawaii, oia ka welelau makani o ka hikina, nolaila, e kahea oe i ko Kaula, oia ka welau komohana, aohe o ko Kauai, alaila kahea ae la o Kuapakaa i ko Kaula makani. Eia la. A lalo i ka pohakai a Ola, Ka manu eele ko-i, E ko-i mai ana ka manu o Kaula, Ke kau nei la iluna ◦ Waahila, Ka manu o kaulanaula, He pokii moku na Hina i hanau, He ekeuekeu ka makani o Kaula, Homai, homai he makani, I ko Kuapakaa noi ana i ka makani, lohe mai la o Keawenuiaumi, huhu iho la ia i ke keiki. I mai la o Keawenuiaumi ia Kuapakaa, “Nani hoi ka lealea o ko hana e ke keiki, o ko noi ana ae la hoi ka hewa i ka makani, o ko’u la holo hoi keia, o kou noi hoi keia i ka makani.” “ Homai, homai he makani.” Nolaila, aole au e pae i kou awa e ke keiki, a o kona kahea no ia ia Hookeleihilo ma e holo. Hoomakaukau ae la na kanaka i na hoe a lakou e holo, e like me ks ke alii; aka, o Lapakahoe, aole ona makemake e holo, nolaila, i ka hoe ana o na kanaka mai waena a hope, kena koke aku la o Lapakahoe i na kanaka o mua ia Kuia ma laua o Lona, a me Kipukohola, e hoopupu i ka lakou mau hoe, e kipu a paa, i ole e holo, nolaila i ko lakou kupee ana i na hoe a lakou, ua loho ia ka nehe ana o ka iliili a me ke one o lalo o ke kai kahi a lakou nei e lana ana, a ua paa na waa me he heleuma la. No ka mea, ua nanea loa o Lapakahoe i ka hana a ke keiki, a ua hu ae no hoi kona aloha ia Pakaa, ma ka like loa o ka hana a ke keiki me ka laua. Ike aku la o Kuapakaa i ko Lapakahoe ano nanea i ka ia nei hana aku, i ae la ia ia Pakaa, ua kahea ae la na hookele e hoe, ua hoopupu iho la kahi mau kanaka i ka lakou mau hoe i ke kai; nolaila, aohe holo aku. Ua inaina ioa iho la o Keawenuiaumi i ke keiki, me ka olelo ikaika aku i na kanaka e hoe, alaila, i hou ae la o Kuapakaa i kona makuakane. “Ua inaina ke alii ia’u, a ke kena ino la i na hoewaa e hoe, i mai la ka makuakune, e kahea aku oe, alaila, paha aku la ia penei ; Kiauau! Kiauau!! Kiauau!!! Kalaihi ka lani, Ku pilikii ka honua, Kalo paua i ka malama, Ku ana epa, noho ana epa, Kau ka iwa he la makani, Ua ka ua kahe ka wai, pii ka opae, Ku wale ka halelo, Ehuehu kai noho ka Mo-i, Ki kai hua ka Anae, Maloo kai o na Hee,

Ku-i na Ina lau na Wana, Puha ka honu i ka la makani, A-e-a-e kai noho ka manini, Puupuu ke-a kahuli ka Uoa, Uliuli kai hoio ka mano, Moana ka-u koa, hi Kahala, Pupuhi kukui malino ke kai, kaka ka Uhu, A loaa ia mua, o mumu o wawa, Haule iho la, he malua ka ua, He pelu ka makani, Haualialia Kaunakakai, He ihu hanu ko Kawela, A kani a wawa ia pohaku Kupukupu, Ka a mano, hoea maka i ka lae loa o Lehua, Ualapue kapuai Kaluaaha Mapulehu, Pau keia kiauau ana a ke keiki kena hou ka makuakane e kahea i ko Molokai mau makani; a me ko Maui. Ma ka helu elima o keia moolelo kakou e ike ai. S. K. K.