Ka Hae Hawaii, Volume 6, Number 4, 24 ʻApelila 1861 — He wahi Moolelo.—Helu 2. [ARTICLE]

He wahi Moolelo.—Helu 2.

Ma ia hope iho, hoowahawnha koke iho la 0 Keawenuiaumi ia Pakaa, kana kauwa maikai, mamuli o kona makemake hou ana i mau kauwa hou nana ia Hookeleihilo a me Hookeleipuna. Ua maopopo io ka pau'o ko ke alii manao i kana kauwa, ma ke pai ana 1 na uina ana i haawi aku ai no Pakaa, koe nae kekahi mau wahi aina iloko o Hilo, a me ku ohi ana i na mea a pau a Pukaa e malama ana, a ua lilo Ina ia he niea ole i ka manno o kona huku. Lilo ae la ka nianao nui, a me ka makemake o ke alii i kela mau kanaka, a ua haawi ke alii i na .nea a pau ia laua ka malama, a me ka hooponopono i kela mea keia mea, e like ine ko Pakaa wa e noho ana. Ike iho la o Pakaa, ua pau ip ka makemake o kona haku ia ia, nolaila, ua hele . naauaua ia.no ka mea, aole ona makemake e kau mai ka leo o kekahi kanaka maluna ona, a o kona helo no ia. la ia i hele hookuakaeo ai, aole ia i hoihoi aku i kekahi kapa o ke ’lii, a me kekahi malo, ka awa, a me na inea e pono ai la mea, Oia no hoi na waiwiii ana i hahao ai iloko o Laamaoinao, kana ipu; oia no hoi kana wahi ukana o ka hele ana, a me ka hoe nui ana o Lapakahoe. Ua kapaia kela hoe o Lapakahoe mainuli o Lapakahoe. ka inoa ia o kona kaikaina. Haalele uku la o Pakaa i kahi o kona haku, hiki aku la ia i Hilo, ilaila kona kaikaina o Lapakahoe, e noho anu he’lii no kekahi mau ahupuaa olaila i lilo ia Pakua, a o na aiua no hoi ia i koe, aole i lawe o Keawenuiaumi, I aku la o Pakaa i kona kaikaina, “ Ua pau ka makemake o ka haku o kaua ia’u, a ua lawe aku i na pono ona i waiho mai ui me a’u, a o keia mau aina, oia wale no koe; e hiki mai ona no nae ka pau aha. eia ko’u ia oe, e noh* no oe, eia wau ke hele nei, aole nae au i ike i ko’u wahi e noho ai; nolaila, ina e lawe aku ka huku 0 kaua i keia nolio ana, e noho kanaka aku no oe malalo ona.” A hele aku la o Pakaa. Holo inai ia ia ma ka waa a pae i Molokai ma ka aoao Kona, ilaila oia kahi i n<>ho ai a moe iho la i kolaila alii wahme. Hapai ae lu kana wahine a hanau ae la he keiki kane. Kapa uku la ia i kona inoa o Kuapakua, oia hoi ka akaakaa o ka ili o Keawenuiaumi i ka mahuna i ka awa, nolaila kela inoa o ke keiki. Noho iho ia lakou a hiki ika wa i loaa ai ka olelo i ke keiki; ia wa o Pakaa i hoomaka ai e ao aku ia ia i na hana, a me na mele a pau aoa i haku ai no Keawenuiaumi, me kona ololo aku ike keiki, Eao kaua i ka hana o ko haku, a loaa ia oe, mamuli o uoho a alnha, imi mai ia kaua.” Ao iho la laua. Aole i loihi ke ao ana, pau loa ae la ia mau inea i ka loaa i ua keiki nei, a ua lilo ia mea i kona waha i mea hana wale, me ke ao oie aku o koua makuakane, no ka hulo maoli i ke akamai. Mahope mui olaila, lohe aku la o Pukaa ma ka holo ana mai o kekahi waa u Hawaii, 1 Molokai, i ke aloha o Keawenuiaumi ia Pakaa i ka hele ana, aole nae o Pakaa i hoike ia ia iho i na kanaka u kela waa, he poe okoa kona moa i lohe mai ai. A mahope wale iho oia noho ana, ia ia i moe ui i kekahi po, halawai mai la ko Keawenuiaumi uhano me kona ma ka moe. I mai la ko Keawenuiaumi uhane, “ Eia wau a huli aku ia 00.” 1 aku la hoi ko Pakaa uhane, “ Ina oe e huli mai ia’u, aia au i Kaula kahi i noho ai.” Oia hoi kela Mokupuni malalo aku o Niihau. Hikilele ae la ke alii, hoomanao loa ae la ia i kona ike ana i ka uhane o Pakaa kana kauwa, a uwe iho la; alaila, paa iho la kn Keawenuiaumi manao e imi ia Pakaa. Nolaila, ua haawi ia’ku ia ka lono i na alii a pau o na meku eono o Hawaii; no ka mea, ua manao nui loa ke alii e imi i ka□a kauwa mua, no ka hemahema o Hookeleihilo ma ana i ike ai, aole liko pu me ko pakaa noho ana, nolaila ka mahui.hou ana o kona aloha. Hikilele ae la no hoi o Pakaa, i aku la i kana keiki, “ E pii kaua iuka i ka mahiai.” A o ko laua pii no ia; he uala ka laua ai i kanu ai. Ua hoohalike laua ika nui o na mala uala e like me ka nui o na’lii o na muku eono o Hawaii e hele mai ana me Keawenuiaumi. A makauknu loa ko ke alii manao e hele, ua makaukau na waa, alaila. halawai hou ae la ko laua mau uhane, ma ka moe. Laku la ko ke alii uhane iko Pakaa, “ Aia a hiki iioko o na la ku, alaiia au e holo aku ai e imi ia oe.” Hikilele ae o Pakaa, i hou aku In i kana keiki, “ E pii hou kaua iuka ika lau hawaoe.” Oia hoi ka lau o kela laau i kapaia he Loulu. Ua olelo ia, ua nui loa ka laua halihali ana i keia mea a /

piha kekahi hale o laua, i hana laua i inea malumalu no ka ua. A hiki iloko o ua mau la la, i kapaia oia na ku, ma ke kakahiaka nui loa, holo aku la luua i kai e kali ia Keawenuiaumi, ma kekahi wahi waa uuku, a 0 kona makuakane mamua, ia ia ke aho o ke kaka uhu, oia ka lawaia a Pakna i manao ai e nalo ia, aole e ike ia mai e Keawenuiaumi, no ka mea, he lawaia kulou muu loa ia ilalo. Ao ka ipu inakani lioi a laua, oin o Laamaoinao, ina kuaiako hope ia, a o Kuapakaa hoi mahope loa mo ka hoe nui, o Lapakahoe. Aolelaua i upuupu iho i ka lana ana i kai, hoea mai ona ku auwaa mua, oia hoi kc kana-koo-ka-hi, kana-koo-lua, kana-koo-kolu, a pela aku a hiki i ka nui loa o na kanaka iluna o kela wua, keia waa. Nui loa mai la mahope na waa kaulua, oia ka wna o ka aipuupuu, ka waa o ka pu kaua, ka waa o ka wohine, ka waa o na koa, a pela aku. 1 aku ia ua keiki nei i kona makuukane, “ Ahea puka mai kuu hnku.'” I aku la ia, “ Ina e ike aku oe i na kukuna o ka la, o kou wa ia e iko aku ai iko haku. Aole no hoi e nalo, ina e ike aku oe ua akiia ae o wuena 0 ka pea, i liana ia pela, i mea e akaka ai ke ku ana mai o Kaili kona akua, a he lnmi kiekie mamiia, a mawaena o kahi ia o ko haku, a mahope ia lumi, o kahi ia o na hookele.” Hoko o keia wa.kamoilio o laua, ike aku la ia i ka hinuhinu o ka aoao o ua mau waa la i ka pa ana i na kukuna o ka la, a ike aku la no boi ia i ka lilelile ana ae o ka hoe a ka poe hoewaa i ka hue ana, alai!a, i aku la ia i kona makuakane, “ Eia ua haku n.eio’u?” “ Aia mahea?”Aia niawaho o kaua.” I ae la kor.a “ E oku ae oe i ko hoe iluna i ike mai ai.” Ike aku la o Lapakahoe, oia kekahi iluna o na waa o ua alii la, hai ne la ia i ke alii mahope, “ E! he wahi waa uuku hoi'keia e e lana mai nei mnloko o kakou, aia la ke oku mai nei i ka hoe ” Alaila, 1 ae la o Keawenuiaumi i na hookele., “ E hoihoi ae nlua i ka ihu o na waa iloko. i kupono i kela wahi waa, malia he olelo kana.” Nolaila. ua hookupono na hookele i ka ihu o.na waa iuka; ka mea o ke alii i hana ai pela. ua mna oia i ka Pnkaa m«u hana pela i ko Pakaa wa e holo pu ai me ke alii. A ike 110 o Pakaa h<* waa, e oku mai ana i ka hoe, olelo no la i ke alii e kipa ilaila; nolaila, maa n<> keln alii ia mea, a oia kona olelo e holo i kela wahi waa. A kokoke loa lakou ia laua, ninau ae la o Pakaa. “ Auhea ko haku ?” Hai ae la kc keiki, “ Eia la ua kokoke loa.” I mai la ka makuakane, “Kahea ia ka hnna o ko haku,” Alaila kahea aku la ia penei. Kipu la, kipu la, Hoolai la, hoolai la, Hoopohu !a, hoopohu la, Hoomalioo la, hoomalino la, Kauiui, o ka ninau, nowai he waa ? Hai mai la lakou, no Keawenuiaumi he waa. Ninau aku la ua keiki la, he waa e holo ana ihea ? Hai mai la lakou, he waa e holp ana e imi ia Pakaa. Ninau hou no ke keiki, imi ia Pakaa a loaa, hoaha o Pakaa? Hai hou mai lakou, he kauwa. Alaila, ololo malu aku la o Kuapakaa i kona makuakane. Kain<>a no oe hr alii, hc kauwa ka oe! Heaha la, he kauwa no oe, he’lii n.o ko’u mnkuahine, nolaila, olii no ko’u noho ana i keia aina o Molokai. Hawanawana mai la kona makuakane ia ia, e ninau hou aku; nulailo, ninau hou aku la ke keiki ia lakou. He kauwa maoli nnei? E hoole mai ana lakou la, aole he kauwa maoli, aka, he iwi kuamoo, he paa kahili, he lawe ipu kakele, maopopo iho la ia ia he kaukau alii no kona makuakane, i aku la in, o kou wahi alii auanei, o ke alii o kuu makuahine, alii loa ko’u noho ana i keia aina o Molokni. E ka poe heluhelu ua pau ko lakuu kamailio, o na paha wale no koe, oia hoi na mele i hana ia no ke aiii, a me na ’lii, a me kona koi nna ia lakou e pae i Molokai, no ka ino oia ia, wahi aua keiki la. E ike kakou ma ka helu ekolu o keia mooolelo. S. K. K.