Ka Hae Hawaii, Volume 6, Number 4, 24 ʻApelila 1861 — MOOOLELO NO LOPIKANA KULUKO, [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

MOOOLELO NO LOPIKANA KULUKO,

? iie wuhi Olulo nuna i noho īwakuluukumumuwalu j’ Mukahiki ma kekahi mokupuni kuuuka ole, 0 a me kooa Uoopakele ia aoa kekuhi. MOKUNA XXII. " Me ia no au i haalele aku ai i keia moku- ‘ puni, me ka iawe pu me au i ko’u inau dala, ‘ kuu manu-aloha, ka inainalu ili a nie ka pa1 pale ili, a holo aku au i ka ia 12 o Dekema- * ba, 1686, mahope o kuu noho ana he iwakaluakumamawalu makahiki, elua mahina a me umikumainaiwa na la ma keia aina hoihoi ole, [ 8 oia no ku la a me ka mahiua a’u i ma- * huka aku ai mai K’alee aku. Hikiakula.au t ma Enelani i ka la 11 o lune, 1687,. mahope 1 o kaimhoana ma nn aina eno na makahiki he kanakolukumamalima, a ua lilo au i malihini loa ma na wahi ap.au i kamuaina ia’u i ka wa mamua. i Halawai la au me ka wahine a kuu kapena ] mua.ua ilihuue loa nae ia. Mahope iki 1 aku, ua hele au i īoka, kahi i noho ai ko’u ohana, a ua make lakou a pau, koe elua kai- •' kuahine, a me elua keiki moopuna. 'Lohe ae , ia au, aole i hooiiiia kahi waiwai no’u, no ka , mea, ua manao na mea a pau ua make au ma [ kahiki. Aka, aole o’u pilikia nui i ka waiwai » ole ; no ka mea, i ka wa i nalowale loa au a loihi, o kuu kokoolua oia ke kanu ku aoa, ma Pelekila, ua malama oia i na mea a pau me , ka pono a me ka poloiei hoi, a ua muhuahua - ka waiwaio ia wahi, a aa ioaa ia’u he $25,i ' , 000, me ka loaa i kela makahiki keia maka- | hiki o na dala elima kausani. Hala’wai pu . hoi au me kuu makamaka aloha, oia hoi ke kapena Pukiki, a no kona noho ilihune ana, hoike aku la au i kuu aloha ia ia mn ka haawi ana aku nana he wuhi puu dnla i kela mai kahiki keia makahiki. ’ No kuu makemake ole e noho ma Pelekila, , manao iho la au e kuai aku i ko’u aiua ko a ‘ e hoi i Enelani e ooho liiau ai. Hooko no i au ia manao, a mare iho la au i kekahi wahi1 ne maikai, me he mea la ua haalele loa au i ka manao e auwana hou ai ma ka ili o ka ho- . nua. Hanau mai la na’u i elua keiki kane a me kekahi kaikamahine, a kuai iho la au i ■ wahi iliaiua ma Bēdefoda, a hoohalike iho la j au i ko’u nohp ana me ke ano o ka noho ana 1 o ke konohiki kuaaina, a ua like ko’u nanea ma ka hoomalu ana o ko’u aina me ko ke alii nui loa o ke ao nei ina ka hoomalu ana i kona aupuni—-aole o’u manao hewa, aole o’u 1 kaumaha, aole pilikia iki, aole wahi mea e t hoowalewale mai. Aka, iwaenakonu o kuu ’ noho olioli ana, ua hoopalemo koke iho la au . iloko o ka poino a me ka puumako, no ka 1 mea, ua kailiia kuu wahine aloha e ka make. He wahine hoolohe maoli no oia, a maikai a palanaiki hoi, a ua malama ūa i na mea a pau e hooluolu mai ai ia’u, a oia ia no hoi ke . ea o na mea a pau a’u i manao ai. la ia i ■ hala aku, ua like au me he moku la ma ka i moana me ka hookele ole a me ka panana | oie ; a ua hele a pakuwa kuu noho ana ma * kuaaina. Aole emo a haaiele aku la au i ko’u aina, a hele aku la au i Ladana ; aole nae atvi loaa ka leajea ma ia kulanakauhale

i kaulana ioa no na mea e hoolealea rnai ai. . O ka hoomaka ana no ia o ka makahiki 1694 ; a ia wa, lioi mai la kuu keiki moopuna mai ka moana inai, a i kekahi kakahiaka, olelo mai j la oia e holo ana no kona moku i’Kina, e hoopukapuka ai no kekahi poe kalepa hoalauna ona, olelo mai hoi oia, i mai la, “ E kuu makua, i holo pu oe me au malaila, ke hoohiki - neiau e hoopae hou ia oe ma ko’u mokupuni , liilii.” - Mamua koke iho okana olelo anapeia.ua ’ manao no au e loau i palapala kila no ua ai- - na nei, a e lawe he mau kanaka malaila e ! noho mau a laha ae a paapu. la ia i olelo > mai, noonoo iki iho la au me ka Hiaka pono ■ aku o na maka ia ia, a pane aku la uu, " Na ■ ka uhane kolohe hea i hoouna mai ai ia oe 3 me keia haina hoopomaikai ole ? ” Kanalua • iho la kona manao ; aka, ia ia i ike mai ai • ua ukiuki ole au, olelo huu mai la oia, “ Ka ! i o ka mea a’u e olelo aku nei, aohe he pomaikai ole ia ; no ka mea, ke ake nui la paha oe > e ike hou i ko'u aupuni, kahi au i noho ai ma- > mua me ka oluolu oi i ko na moi e ae o ke ao > nei.” Aole liuliu loa, a hooholo la ko’uma- ■ nao e holo ma ia wahi. aole hoi he hikio ko’u '■ mau niakamaka ke kaohi mai, ua oni paa ka t manao e holo. Kakau iho la au i ka’u palat pala kauoha hope, me ka hooili aku i ko’u i waiwai maluna o ka’u mau keiki i loohia ole i lakou i ka poino. Hoolalelale iho la au i na i mea a pau no ka holo ana, a emoole no ua t makaukau ia. t Ma ka hapa mua o Ianuari, makahiki 1695, - ua makaukau keiki moopuna e holo, a • ee aku la maua me Poalima maluna oka moi ku ; i ka la 8 o ka malama no ia. Ua lawe ; ia hoi maluna o ka moku i na apana o keka- , hi moku kiakahi, a’u i manao ai e kapilipili ■ aia a hiki aku makou ina ua mokupuni nei, a - ua nui no hoi ka ukana e ae i Inwe ia aku. He mau kauwa na’u kekahi, a manao au e , waiho ia iakou ma ia aina ke ae mai lakou ; i elua kamana, hookahi amara, a hookahi kana- » ka hoi i ukamai loa ma na hana he nui, o lakou • kekahi rholo pu. Lawe hoi au i kekahi kanai ka humuhumu lole. Eiake ano o ka ukana, be ’ mau lole no na Paniolo a’u i manao ai e loaa i malaila, me na papale, kamaa, kakini, na i moe a. mo na mea e ae e pono ai ka hale, me . i na mea kuke, na ipu, na pa, na pahi a me na i o, he mau kui, na mea paahana o na ano a i pau, na iou, na ami, a ia mea ae ia mea ae. i Aole o ka pau ia o na inea i lawe ia ; no ■ ka mea, lawe no au i nookahi haneri pu kaui poohiwi, elua pu kuniahi keleawe, me na pui panapana, na pahikaua, na ihe, a me ka paut ia a me na poka. i Holo aku la makou, aole nae i loohia mai kuui ka poino oui e like me ko’u mau bofo . ana mamua ; aka hoi, mamua no ka makani i no kekahi mau la, a ua pupuhi ia ka moku i i ka akau loa, a komo iho la makou iloko o ke- ) kahi awa ma Irelani, a ku malaila no ka moi ku no na la he iwakalua no ka ino o ka makai ni. Makepono loa ke kumukuai o na raea ai i ma ia wahi, a hoomahuahua ae la makou i i ka ai o ka moku, a lawe hoi au i kekahi mau i puaa a me elua bipi waiu a me na keiki i mau i kumulau e lawe ai ma ko’u mokupuni. I ka j la 5 o Feberuari, holo aku la mai

lrelani aku, me ka makani maikai, a mau nn ia i kekahi mau ia ; a i ke ahiahi oka la 20 0 ia malama no, olelo mai ia ka malamamoku, ua ike aku oia i ka anapu ana o ka pu ma kahi...foihi aku, a o ka hele nui no ia o makou a pau maluna o ka papa hehi o ka moku, a ike aku la makou he ahi nui e a enaena ana. Manao iho la makou, e pau aoa kahi moku ma ka moana ike ahi. Huli aku la makou i ka ihu o ka moku i kahi e a ana ke ahi, aole liuliu, a ike aku la makou he moku nui e ai ia ana ike ahi. Hoomanao iho la au i ka mea a ke kapena Pukiki i hana ai iu’u. ki aku la au i na pu elima i hoailona ua kokoke kekahi mea e hoopakele ai i ko iakou ola ; no ka mea, aole lakou i ike mai i ko makou moku, no ka poeleele ioa, oiai ua ike lea makou i na okooko ahi ulaula e pau ana ko lakou moku. Aole liuliu a poha inai In ua moku nei, a ua helelei na hakina ma ka iii o ke kai a puni ; aka, manao no makou, ua pakele lakou a pau iloko o na waapa. ' l ke ao ana ae, ike aku ia makou i elua waapa e lana kokoke ana.ma ka moana, a ua piha laua a elua i kanaka, a aole.liuliu a loaa aku makou ia lakou. He kanaonokumamaha ka nui o na kaue, na wahine a me na keiki iloko ona waapa elua. Ua olioli loa lakou a pau no ka hoopakeieia ana o ko lakou ola. A hala kn pule hookahi, loaa iho la makou i kekahi moku e holo ana i Kanada, oia hoi kahi a lakou i makeniake ai e holo, a ee nui aku la lakou maluna, koe nae kekahi knhunapule a me na luina ekolu i makemake e holo pu me makou. , A mahope iki mai o ;a mau mea, i kekahi la hoea aku la makou i kekahi aina, a akaka iho la ia’u oia no na helehelena o ka mokupuni uuku a’u i noho loihi ai mamua. la’u 1 ike ai ia wahi, kahea aku la eu ia Poalima me ka i aku ia ia e nana i na helehelena o ka aina. Paipai iho la oia i kona mau liina me ka hookulu mai o na waimaka, a kuhikuhi akū la oia i ka hale a maua i noho ai mamua, a hoomaka iho ia oia e leiele io a ia nei, me he moa la e hehi ana i na pohaku wela, a nui loa iho la kona hoihoi, a hoomea oia o lele iloko oke kai eau iuka. Kaohi nae a.u ia ia, me ka ninau aku, “ Pehea kou manno, e Poalima, e ike hou auanei oe i kou makuakane?” la ia i lohe ai i ka inoa o kona makuakane, uwe iho la oia i ke aloha, a pnne mai ia oia, “ Aole loa e ike hou ia ia, make o no ia mamua loa, no ka mea, he eleiliakule ioa oia.” I ko makou hookokoke ana i ka aina, ika aku la makuu i kekahi mau kanaka maluna o kahi puu e makai anaikamoku. Kau iho la makou i ka hae o ka moku, me ke ki aku i na pu ekolu, i hoailona he poe enemi ole no makou, a ike aku au i ka punohu ana mai o ka uwahi mai kahi aku e pili ana i kahakai. Hoomakaukau ia iho la ka waapa e holo iuka, a ee au iaua me Poalima a nie ke kahuna pule, a me na kanaka ho umikumamaono, i lako pono ia ina mea kaua. Kau hoi makou i kahi hae keokeo, i mea e hoike aku he poe makou i makemake ole i ke kaua.