Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 14, 4 July 1860 — NA KE AUPLNI. HE KANAWAI [ARTICLE]

NA KE AUPLNI.

HE KANAWAI

E hoololi ana ike Kanawai, i pili i ka helu a mc ka ohi ana o na Auhau. K hooholoia e ke me na Lii a me ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ha Ahaolelo kau Kanawai : Pauku 1. O ka Pauku 490 o ke Knnawai Kiviia, e hoololiia a ma keia ua hoololiia no, a penei ka heluhelu ana. “ Nrt ke Kuhini'Waiwai me ka ae mai o ke Alli, e hoonoho i kela makahiki keia makahiki, ma ka ta mua o lulai, a mamua ae paha o ia la, i mau Luna Helu, e na olelo hoomaopopo 'ma ka pauku elua o keia Kanawai, e hana lakou mnlalo o ke kuhikuhi ana o ua Kuhina nei, i ka la mua o Sepetemaha, n mamuaaepaha, i Papa Helu Auhau pololei no nn kumu auhau a pau ma ko lakou mau Apana iho e like me ke Kanawai, a e hana i ka moo pololei o kn waiwai i helu ia, e like me ka pepa hoakaka i haawiia ia la- , kou e ua Kuhina nei, a ma ia pepa c hoikeia oa inoa o na mea a pau i Auhau ia, a me na kumu auhau pakahi, a me ka nui ona Auhnu ! maluna o kela kanaka keia knnaka. Ina he mea ku i kaAuhau e nuho ole ana ma konn wahi, e hooakakaia ma ka papa helu Auhau kahi i noho ai ke ike ia; ina aole e ike ia; alaila, e palapalaia no, aole i ike ia.” Pauku 2. E hoonoho in ,nn Luna Helu elua no ka makahiki I8U0, a pelii hoi ma ka lima o ka makahiki mahope aku n« kda Apaoa Auhau keia Apana Auhau o kc Aupuni, a no kela makuhiki keia makahiki iwaena (oia mao mekahiki elima) e ho<>n«hoia he Luna Helu honkahi ma kela Apana Auhau keia Apana Auhau. Pauhu 3. Ma na makahiki e noho papalua ana na Luna Helu no kela Apana keia Apaoa ina e iike ole ka manao o ua mnu Luua Helu ueiValailn, na ka Puuku Kuia o ia Apana e noonoo i na mea like «le mawaena 0 laua, a o knna manao hoohulo ma ia helu ana, oia ka ineu pna l«a. Pauku 4. O ke kumu kuni o ka waiwai pan i helu ia e na Luna Helu palua o kela I Apanu keia Apana ma ka mnkahiki 1860, ai ka liina o ka makahiki m»h«pe nku, e lawe no nn Luna Helu pakahi ia kumukuai i helu ia no k» lakou Apana, oia n« ke kumukuai i»o na makahiki eha mawaena. Aka hoi, he hiki no, a ua haawiia ka mann 1 ka Lunn Helu o kela Apana keia Apana no oa makahiki mawaena, e hoonui ne, a e hoooui iho paha i ke kumukuni i helu ia o ka waiwai paa, ina he men hnu i hana ia maiuna o oa Waiwai paa nei, a ua emi paha ina ka wela ahi ana a poino e ae paha. A eia hoi kekuhi; ina paha e hoemiia ke kumukuai: o kekahi waiwai paa e ka Papa Honpii Auhau no ka hoopii mni ka manao aku o oa Luna Helu; alaila, e hanaka Luna Helu mamuii o ka hooholo nna o ua Papa Hnopii Auhau nei. A eia hoi kekahi; |je maiia ko ua Luna Helu nei, e hnoponopono a e honloli i ka Papa Helu Auhau, no na mea kupono, ma ka mahele a ma ka hoolilo ana o oa waiwai paa. Pauku 5- E hoolnliia a ma keia ua hoololiia ha Pauku 492, 493, 494 a me 495 o ke Kanawai Kivila, penei, ma kahi i loaa’i na hoi: olelo “ na Luna Helu” a ma ia mau pauku e kau ia mahope na Ima oielo “ a Lu- ] oa Helu;” a mar kahi i loaaH na hua «ielo “ ko laua,” a pili hoi i na Luna Helu, e kau «a mahope iho ka hua olelo kona,” a menei ka heluhelu ana o na pauku i hoaponoia, “na Luna Helu, a Luna Heiu” palia; “akolaua a o kona” paha. Pauku 6. O ka waiwai i hoolimalima ia e helu ia e like me ka waiwai lewa, a e pili oo i ka mea e waiwai ana malaila. Pauku 7. O na waiwai lewa a pau (koe ka waiwai hoolimalima ia) e manao wale ia, na ka mea ia ia ka waiho ana kela waiwai. Pauku 8. Aole e heluia ka auhau waiwai hapahaneri ad va!orema maluna o kekahi mea ke hiki ole kona waiwai a pau loa, wniwai paa, waiwai lewa, i na daia $100; me ka manao ole i keia Knnawai a me na pauku 483 a me 484, o ke Kanawai Kivila. ‘ Pauku 9. Iloko o na malama o Sepetemak«, Okaloha, a me Novemaba, ke loaa i ka Luna Auhau ke koina, a mea e oe paha, e like me na olelo Bftab6pe, alaila, e haawi oin ika moa e hookalahala ana i ka nui « kooai dala auhau,ranīlt|pal«pala hoomaopopo i koaa hoopii ana e Hkft m« ke ano i hoike ia maI A hope a na ke Kuhina Waiwai e haawi mai i ka pepa e hoakakiia malaila ka nui o na dala

auhau e pili ana i ka mea hoopii ma ka Buke Helu Auhau. KA HOOPII AUHAU. Ke hoike aku nei keia palapdn, penei O —r -, niea ——-—, o nieia Apana Auhau ua auhauia no ka makahaiki meneia : Kumukuai Kumukuai Iluinn. wiwaipaa, waiwaiKwa. Auhau Waiwai, “ “ “ Auhau Hololuholona, “ “ “ Auhau kino, Kula, “ “ “ a me uuhau Alanui, “ “ “ A hoohaluhala o mea — —, — —, a ua wnihoia rnai ia’u na dala no na koina o keia hoopii ana. Lunn Auhau, — ———— Apana Auhau, Pauku 10. Mamua ae 'o ka hnawi ana i ka I palapala hoopii i oleloia ma kn pauku 9, e iawe mai kn Luna Auhau mai ka mea hoopii i na dala koiiia no kona honpii una ; peneia— Ina pal;a e manaoia e hooemi ia na auhau ma ka Buke Helu Auhau, : i $2 00 a malalo iho, $0.50 koina. 1 maluna o $2.00 a inalalo o $5 00 $1.00 •* | maluna o $5.00 inalaln « $10 00 $2.00 “ ( A pela no, no na dala eliiua hou ae, a he hnpaha o ua dala elima auhau, honkahi dala | hou ae ko koma, aka h«i, he hiki no i ka Luna Auhau ke haawi wale i na palapala hoopii no na auhau waiwui lewa, ina i ilihune ka inea hoopii, no ka mai paha a no ka nawnli1 wali paha. ' ' II. E hoihoi hou aku ka Luna Au- ( huu i na koina a pau i waiho ia nie ia inamuli o ke ano o ka Pauku 10, o keia Kanawai i ( ka poe honpii, ke ko lakuu i kn mnnao u ka ( Papa hoopii auhau i honinaopnpo ia ma keia hope aku, a nana no hoi e malama u e haawi aku i ke Kiaaina i pomaikai tio ka waihnna 1 dala o ke Aupuoi, i na daln koina a pau e ' waiho ia me ia ke kue ka hoohnlo ana o ka Papa hoopii auhau i ka poe hoopii. | Pauku 12. E hoopanee ka Luna Auhau i ( ke kne ana i ka pne ana i ka palapala hnnpii, a hiki i ka la 16 o DekēmaUa, i hooluhe ia ka lakou paiapala hnooii. 1 Paūku 13. He mana kn ka Luna Auhau e | honemi iho i oa auiiau o ka poe e hoopii ana, 1 e likeme k« hoohnlo a ipe ke kuhikuhi ann ' a ka Papa hoopii i nlelo ia mahope, a e ka- | kakau no oia ina kana Buke helu auhau i 1 oleln hoomanan no ua olelo a pau. Pauku 14. O ka Lunakanawai Hoomalu, 1 a o ka Liinakanawai Apaua pnlia ma ua wa- * hi e noho ole ana ka Lunakawni Hoomalu, « ’ ka Luna Helu, o ka Luna Helu mua ina i 1 honnohnia na Luna Hēlu elua, a hookuhi ka- ’ hi kanaka e ae i hoonolioiae ke Kuhina Wai1 wai, e Iilo lakou i Papa hoopii no kela Apana Auhau keia Apauu Auhau o keia Aupmii, ke honpii kekahi mai ka inanao ne o ka Lu1 na Helu, a mau Luna Helu paha; aeiahoi * kekahi, ina i kohoia e hoonohoia kekahi Lu1 nakauawai Hoomalu, a Lunakanawai Apana 1 puha, i Luna Helu no kona Apanu e lioonn- ! ho ke Kuhina Waiwai i inea pani i kona ha- * kahakn ma ia Papa Hnnpii Auhau. 1 Pauku 15. E halawai keia Papa i ka poa1 kolu niua o Dekeinaba o kela makahiki keia makahiki, ma kahi kupono iwnena o kela Apana keia Apnna, i hoolaha mua ia rrtn ke 1 akea, a na ua Papa nei e hoolohe a e h«ōi h'ilo l«a i na [lalapnla hoopii a pau no ko t Puke Helu i honpuka ia e ka Luna Auhau a ■ hana ia imua o lakou. i He mana ko ua Papa nei e kii aku i na hoike e hele mai, ke noho lakou maloko o ia Apana, n e hoohiki rna na «lelo hoohiki. Pauku 16. E lilo ka Lunaknnawai Hoomalu a o ka Lunaknnawai Apann, mamuii o ka Pauku 14, e hoihoi aku oia i ka pue hoopii i na palupnla hnopīi a e kaknu ia ka manao hooholo o ka Papa ma ke kua me na inna o ka hapanui o uo Papa la. Pauku 17. O ka mea i hoonohoia e ke Kuhina Waiwai, o loaa ia ia noluko mai o ka Waihona dala o ke Aupuni, ka uku no kana hana ana, aole nae e oi-aku i na dala $5.00 no ka la hana inaoli ai, ina i hoonohoia ka panihakahaka no k« Lunakanuwai Hoomaiu i a Apana paha e like me ka Pauku 14. e uku ia oia e ua Lunakanawai la e like me ka uku o ka Luna i k«>h»ia e ke Kuhina jVaiwai. Pauko 18. Ma ka hookolokol *ana imun o kekahi Ahahookolokolo o keia Aupuni no ka ohi dai« auhau, o ka Buke Helu Auhau ma kona ano iho, oia ke kumu hoike e hooiaio ai i ka pnlolei o na mea i helu ia maloko olaila. A ona Luna Helu a me ka Luna Auhau, olakou kekahi mau hoike kupono. Pauku 19. Aole e ko ka palapala hoopii ma ka inoa o ka mei aie i ka auhau e koi aua e

hnihoi hou ia ia |ka waiwai o hopu ia no ka auhau e ka Luna Auhah. Pauku 20. Ma ke noi ana a ka Luna Auhau i kekahi Lunakanawai Apana, a i ka Lunakanawai Hoomalu palia, i palapala kauoha kuai, e like me na olelo o ka Pauku 503 o ke Kanawai Kivil«, na ka Lunakanawai Apana, a Hoomaiu paha, mamua aku o knna kauoha ana e kuai ia waiwai, e i kona manao iho; o ke dala auhau i hoopii ia, he pololei mamuli o ka Buke Helu Auhnu, aole hoi i hookaa ia, a o ka waiwai i hopu ia, h<* waiwai ponoi ia no ka mea nona kawaiwai i auhau ia, a o keia mea mahope, e manao wale ia he oinio, ke hoomaopopo ole ia ka ole. Pauku 21. E lilo keia i Kanawai inai ka la e hoolahaiu’i. • Aponoia i keia la 30 o lune, M. H. 1800. KAMEHAMEHA. Kaahumanu.