Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 13, 27 Iune 1860 — Kekauwahi o ka Olelo a ke Kuhina Waiwai i ka Ahaolelo. [ARTICLE]

Kekauwahi o ka Olelo a ke Kuhina Waiwai i ka Ahaolelo.

KEENA OlHANA WAIWAI. ? Mei 21, 1860. $ He men pnno paha ke hoololi ia ke Kanawai e pili ana i ka helu ana me ka ohi ana o na uuhau, i mea e loaa like ai i na kanaka a nie ke Aupuni i ka pono, a he mea maikai paha ke ' hooholo ia kekahi mea no ka hana hou ana i na helu kaulike ole, a no ka hoopunopono ana i no helu oi loa, a ku ole i ka maikai pahn, a ke kuhikuhi aku nei au i ka Ahaulelo i keia mea. Aka, i ko’u manao, aole no he pono ke hoololi nui ia kanawai; o na mea e pili ana i ka hooko ana, oia na inea e hoololi ai, aole o ke ano nui o ke kanawai. He niea inaikai keia auhau ana, a he pono ke hoao loa mamua o ka hoahewa ana mai. Eia malalo ka nui o ka waiwai i laweia mai, mai na aina e mai, iloko o na makahiki elua i pau ai i ka la 31 o Dek., 1859 : — 1858, - - $1,089,660 60 1859. - - - 1,555,558 74! —$2,645,219 34 Eia ka waiwai i laweia aku iloko o keia manawa hookahi:— 1858, ka waiwai o na ainae, $257,116 97 maoli; $306,716 II no kahoolakomoku, 223.250 00 ■ — 529,966 11 — — 787,082 08 1859, ka waiwaio na aina e, 302,754 06 maoli, 436,775 21 no ka hoolako moku, 191,800 00 — -628,575 21-931,329 27-1,718,411 35 Oi o ka waiw'. mai loko o na mak. elua,- $926,807 99 [Ua wuihoia kekahi mau olelo maanei uo ke Kalepa me Kolumehia a me na dute hoololi, a tne na dute maalo.] O kekahi mea hoi i manao ia he pono ole, oia ka dute maluna o ka waiwai o na aina e, i waiho ia iloko o ko kakou mau hale papaa, a e lawe hou aku ia ma ke ano i laweia mai ai. O ka papa waiwai malalo o na dala he 250 ke kumukuai a mulalo ilio paha, aole ia i ku i keia dute; o ka papa waiwai oi i ko keia, ua hookuu ia i elua hapnhaneni ad valorema; a o na vvai ona, ua hoihoi aku ia ekolu hapaha o na dute e hooukuia ai maluna oia. iNolaila, o kela galani keia galani wai ona a pau i hookomo ia iloko o ka Hale Du(e, ua hookuu ia 75 kenela no ka ae aku e lawe hou aku ma ka aina e, oiai ua like paha a emi paha ke kumukuai. Aole no puha i ku keia i ka akahele a me ka noonoo maoli; nolaiia, ke olelo aku nei au, he pono .pnha ke hana like akti ai i na wuiwni a pau i hooko1 moia iioko o ka Hale dute no ka lawe hou aku i ka aina e, me ka hookupu ana i hookahi hapahanen wale no, no ka ae ana e lawe hou aku. [Ua waihoia kekahi olelo maanei no na dule.] Ua manao no ka Lunakanawai Kiekie, a ua lokahi hoi ka manao o ko ke Alii Aupuni me ia, aole pono ke uku aku i na Lunakanawai Apana noloko ae o ka Waihoua Aupuni. Nolaila, aole i hoike aku ia ma na papa helu i ka lilo no ko lakou uku makahiki; a ua kuhikuhi aku ia, e uku ia ua mau Lunakanawai o ka Aha Kiekie i hooholo ai. E hoemi nui ia na lilo o ka Waihona ma ia mea, a he mea uuku hoi ia lilo i ka poe puni hookolokolo wale. Ke kuhikuhi aku nei au, me ka mahalo, i na kumu i olelo ia mai ai e ka Lunakanawai Kiekie ma kona palapala Hoike no keia hoomaiule ana i manaoia, a ke manao nei au e nana mai ia me ka oluolu. He mea i ku ka noonoo ia paha, o ka hoololi ana o ke kanawai duie i mea e hoomalu ai na mea i hanaia ma keia aina, e hookaai wale ana i na mea i hanaia a me na mea i hana ole ia, a o na mea hoi e like me na mea > i hanaia maanei. O ke kanaka paahana a me ke kanaka hana, aole e hiki ia ke hooi-

kaika aku e pookela, oiai ua piha ka aina i na meu kuayiJMiai huahaa ioa-na mea i huna ia no ke aole o ka pono—maikai i kanana%ti;‘aka, he lapuwale" ke ano maolii’^-• O na mea i la’we ia inai i hanaia i ka laau, ka hulu, ka ili, a me kela mea keia mea, ua i . . keakea inni ia i ka huna ma neia aina, a ua waiho e noho wale nu kanaka a me na wahine be lehulehu, oiai ke ole ia, e lilo auanei lakou i poe hana a i poe hdohua hoi kekahi.O ke du(ehe 15 hapahaneri a 20 hapahaneri paiia melunao na mea o na ano i. oieloia maluna, ina aoie i hoonui ia na loaa o ke Aupuni, e hoomalu ia no na mea hana o keia aina, a e hookonokono ia hoi na kanaka e hooikaika ai ma ka hana. ' Ina he mea i makemakeia, o ka . hoowalea ana o na kanaka Hawaii i ka hana, ka pakiko, a ine ka makaala, he pono ke kau i na kanawai e kokua ai ia mea, i hiki ai ia iakou ke hana i na hana a pau e like me nu ainae.