Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 6, 9 May 1860 — Ke Kahiko Kumukual ole. [ARTICLE]

Ke Kahiko Kumukual ole.

Ua ike ia na maoao o Kaulainainoku a me Keaopolohiwa maloko o keia pepa, a ua lil<> ka laua mau olelo i kumumanao kupono no ka noonoo ana i na mea e pili ana i kekahi apana o ka lahui Hawaii, oia hoi, na wahine Hawaii. Aole e manao ia ana ma keia mau manao, e hoole i ku manao o Kaulainamoku, aohe hoi e hoowahawaha ia na manao kaeo kupono o Keaopi’.lohiwa mamuli o na wahine o kona aina hanau. He olelo kahiko, O ka hoohalikelike ana, i kekahi me kekahi, he mea hoowahawaha ia ia. # Ma na manao i waiho ia mai e kekahi o na wehewehe nani, ua hai ia ka maikai o na. wahine haole, me he anp manu la ma Honolulu, e lele ana ma na alanui a pau, a ua ike nu inaka he lehulehu i keia nani a’u i kaena aku ai. O keia kana nani i manao ai no na wahine haole, o ka lele i ke ao lewa me he manu la. Ke olelo mai nei hoi kekahi: “ E kai ae oe ina na keehina wnwae pokopoko, a e naue ae ma ka Makeke, a ma na alanui o Lahaina u me Hoiiolulu, ma na ahiahi poaono,” a ia manawa e ike ia’i “ ka hooluuluu, hoowehiwehi ana o na poo o na wahine i ka lei, lai la.” O keia hoi ka nani a keknhi. Ua kahiko ia ka nani o ka wahine a kekahi me he nianu la, e lele ana ma ke ao lewa, a o ka nani ia. Ua kaai ia ke poo a me ka ai 0 ka wahine a kekuhi i ka.lei; ua hekau ia na pepeiao i ka uleule gula, a ua hoohele ia hoi na alanui, a o ka nani ia. Ke manao ia nei ma keia mau wahi olelo, e hoopuku aku i kekahi kahiko i hooinakaukau ia, a o ka inea e ku ai ia kahiko, e kii mai a e lawe aku nona me ka uku ole. A i hookuku kekahi a ku olu ia ia, oo kona kuapuu paha, a kumu e ae paha, eia wale no kona pono, o ke kalai a miomio i kona oiwi, 1 mea e loaa aku keia kahiko kumukuai ole. He kaikamahine opiopio, ua umi paha kona makahiki. Ala oia i ke kakahiaka, kukuli ma ka aoao o kona moe, aloha aku oia i kona (iiakua ma ka lani, no kona inalama ana mni ia ia iloko o kona wa e moe ana, me ke noi aku e hoomau ia ia pomaikni no ia la e hnomaka hou ia ana. Pau iu, heie oia e holoi i kona maka, kumo i ka lole maemae, a honi aku.i kona mau makua nana i hanau. Olioli ko iaua manao i ka ike ana i keia pua a lauu, i kono mohula ana mai mai ka hiamoe mai. A puu ka lakoii aina kakahiaka, hele uia e kokua i kona makuahine i na hana liilii o ka hale, u hiki i kona manawa kula.ua hele pololei ia ia hana, me ka auana ole raa kp alanui. Ua olioli kana kumu.nona, no ka mea, o kekahi ia o na kaikamahine oi i ka hooluhe, a me ka*houmau i ke ao ana i na mea i haawiia mai. 1 kona hoi ana ma ka hale, ua halawai oia me kona mau makua me ka naau inama, no ka mea, ua ike iho oia, ua hooko pololei ia ka laua mau kuu»ha. O kona akahai, me ka awihi «le o kona mau maka i .ke koiuhe ; ok«na kino he niaemae, o kona naau o loko, ua puai ka maikai mawaho, a ua ike ia ma kuna mau hana a pau. He hilahila ole i ka hnna, he molowa ole i ke ao, he huuko i ka makemake o na makua, a he makau i kona makua ma ka lani. 1 kona wa e moe ana i ka po, he noi mau aku oia, e malaina mai ke Akua ia ia il«ku o na hora o ka po. Aole keia he hana nana i kekahi la, a nele i kekahi, aole ma na po poaono wale no ia e hana ai i keia inau mea, a neie i kekahi manawa e ae, aka, mai ka la mua a ka la hope o ka makahiki. Eke kaikainahine haole, ua ku anei koia

kaliiko ia oe me ka alualu ole, ine ka naia ole o kekaiiwahi ? Ina ua ku ole, e kalai oc a miomio i kou oiwi. E kuu kaikuahine o Hawaii nei, e hool'ili iho i kou mau makn lipulipo, a loan ke aniani o kou nanu, alaila nana aku ne i ke ku,a me ka ole o keia kahiko ia oe, Ina ua ku, e mahnlo ia ka inoa oke Akua. Ina i ole, E.wiki ke kalai ana ona |)u u ame na kee, i kopono ai kein kuhiko nnni. Eia hoi keia kahiko i heiehele ia, a humuhumuaia, e kekahi kanaka akamai kahiko : ‘‘He wahine noho p»no, Paulele ia la ka naau o kana kane, AOle e nele oiu i ka loaa ole ; lle nauikni no kana e hanai ia ia, aole hoi he hewa; I na la a pau o kona ola ana, Imi oia i ka huluhipa a me ke olona ; Oluolu oia i ka hana me kona mau lima,Ua like no ia me na moku kalepa ; Mai kahi loihi e mai i luaa’i ia ia'kana ai, I kft wanaao, ala uiu a haawi i ui na kona hale ; A me ka mea e maona ai na kaua poe kauwawahine. Noonuo oia no ka mahinaai, a kuai lilo mai; Me ka hua o kona mau lima, kanu iho no ia i malawaina, Kaei oia i kona puhaka me ka ikaika ; Hooikaika hoi uia i kona mau lima, Haao oia i kona waiwai i inaikai ia ; Aole i pio kona kukui i ka po, O aku kona mau lima i ke olona, Lalau kona mau lima i ka mea hilo kaula, O aku oia i kona mau lima i ka mea nele, Kikoo oia i kona mau lima i ka piie ilihune, Aole ona makau e unu ko kona hale ; No ka mea, pau ko kona hale i 'ke komo kapa ulaula, Hana oia i na kapa hoonlii nona iho ; 0 ke kilika, a mo’ka lole ulaula, oia kona kahiko nani, Ua iUe ia kana kane ma na ipuka ; 1 kona noho pu ana me na lunakahiko o ka nina, Huna oia i ka lole olona mnikai, a kuai aku ; Haawi oia i na kaei i ka pue kalepa, O ka ikaika, a o ku hanuhano, oiu kona kahiko ; E hauoli oia i kamanawa mahope aku, Oaka kona wuha me ka nanuao ; A o ke aloha, oiii Ue kanawai o kona alelo, Kiai oia i k;i hele ana o kona hale; A o ka ai a ka palauulelo, aule oia e ai, Ku ae kana mau keiki a hoomaikai ia ia ; O kana kane hoi, mahalo oia la ia. ” O ke kahiko keia i hannia no ka wahine noho pono. E na wahine haole, hc ku anei keia kahiko ia oukou. Ina he ku ; he ku a pili pono ; e aahu no tne ka nani. E o’u mau kaikunhine o ka aina hanau ; ua ku anei keia kahiko ia kakou ? He makaula anei kakou ike kakahiaka nui ? He kahei anei kakou > ko kakou rnau puhaka me ka ikaika, a hooikaika hoi me ha lima ? He nanuao anei ke puka mai mai ko kakou mau walia, a o ke aloha anei ke konawai o ko kakon alelo ? He makaukau a hemahema ole anei ko ka hale, a he pauleie anei ka manao o na kane, ia kakoi) ? He kiai anei kakou ika hele ana o ko kakou hale, a he hoomaikai mai anei ka kakou mau keiki ? He kaniuhu ole anei na kane a knkou, i ka hoi mai, aohe wahioe o ka hale ? Ina he ku pilipono, alualu ole, keia kahiko ia kakou e na kaikuahine, ainila, aohe hopohopo i koe no keia lahuikanaka ; no ka meu, ina he pono, he maemae, a hemolele na kaikamahine, no na makua mai ia ; a ina i pono ka makua, heaha la hoi ka mea e make nei na kanaka iloko o ka lua miinilo, i kapaia o ka haumia. Aka h»i, i ku p<*no ole keia kahiko i na makuahine Huwaii, alaila, aloha wale k<> Hawaii nei, a he mea kupnoo ke noi ia o Kaulainamuku a me Keaopolohiwa, e huipu mai ko laua mau ieo i ke noi ana a ka mea ia ia ka lahnikanaka, e hookokoke mai i ka manawa e pau ai na kee, na kina, a me na hemahema ona wahine o Hawaii nei. Aia a ku keia inau kahiko la lakou —ku pilipono, aiualu ole—alaila kohu na lei, na gula pepeiao, na hupa, na pukiki, kilika, a me na mea nani eae e kuai ia nei. Oka oi nae oka hanohano, a rae ka nani, o keia mau kaluko kumukuai ole. Aka, i loaa na nani eae a lōaa ole keia, ua like me ha hoonani wale aku ia wuho o ke kupapau.