Ka Hae Hawaii, Volume 5, Number 4, 25 April 1860 — HE KANIKAU. [ARTICLE]

HE KANIKAU.

He kanikau kamailio keia no JOHN K. W. PITT, i ka hele ana o kona Uhane a halawai me James Kaliokalani, a loaa kona makuakane, a me Kauikeaouli, e nana’e ana i ka pa mai o ka makani he launoe, e lawe mai ana i ke ala mailoko mai o Kupinai : O Kinau heana-nui-pane-poo i ka maha ku o Auhea? Ua oni lani aku la hoi, [ka lani, E newa aui ana i Hanake-wa, I ka hua o Hanakamuimuia, E hoi ana ma Hiikua, Oia la owai? James Kali, Oia no o Kuihala, O ka hala i Pewaka o Kanuea, O ka maka o Kihealani, Kahaha ! O laua ka na kanaka maikai e ku ana i ka pali o Kaanaokamakaohua—la, Haliu aku na alo i ka Hikina, Nana na maka i ka ehu kai o Makaukiu, Aloha ino ! Aloha ino ua o Mikihilina Hainoa i ka Awaawa, Ka paki mau ka luna o Hualalai, Nonoe maile hahei i ka ua noe, He aloha! Ike wale, ua i-ke, O ke ku a na kanaka maikai la pouli ke kua mahina ke alo, O ka oni lani no ia la, a puni na moku, Aloha ino ! Aloha ino ua o ka Oniohoku, O Kauakahi o ka leina’ka i halulu aku nei i opu aku la, i ka wa o Makalii, Ma ka hapa Olanikuhanakalani, O ka lani hea la ka laua e imi nei? O ka la—ni, o Ikiiki ka lani iluna, Ua uihaia ka malama, Ka pili o hoehu ka ua, Ke iloli nei ka honua, Na Kukamauna Waikahe ino, Ike wale i ka haku o olua? Ua ike, kahea o Leleiohoku, He ma-i, o oe ka ia e kamupu o ke kaalau, Kaaala i ohi ka pono ka-nao, Ma ka pea kapu ma kapa la o Nanaulu, Nanamea Kawekiu, Ohiaha mai ka Wao, Keiki a ka lani Mehameha, O Kahoanoku he inoa—e, Mahea mai nei oe? Mai Hawaii o Keawe mai nei au, Heaha kau hana olaila i hele ai? Aohe hana, i noho iho no hoi me na ’lii, A aloha ae ka makua, Ka makua owai? O ala Maunaloa ke ala a ka hewahewa, Haa mapu ke akua i ke awakea, Haa na lehua make la i Kaana, Ua luhe wale, i lawelawe malie ia, e ke Kaha o Ilolinui, Hooaniani walina mai ana Kaiolohea ia'u, Aloha mai ana Luahine haele, Auhea na ’lii? Aia no i Maui o Kama, E nana ana i na Hono o Piilani. E lua lai wale iho ana no i ka lai o Lele, Ninau o Kauikeaouli no kana keiki, Ike wale ia Hakukaiuli-onai-nai-ka lani, Kawehiwa, Hapokopoko o ka Opua, Ke kupuehu lani o na kuaua, Ka pouhana ka hekau o kau o ka moku, Kauwila anapu Makahaolani honua, Kaweo lani Aulana a Kaelo, Elo ka malama, e kapule ai ke kolea, Ko keiki manu a hina wai Kolii, Kolii kukapu ka la o ke aloha, Auhau nalo ia maua, Oia hooleilei ia’u nei ke hiki, Aole au i ike aku, He lohe wale mai no Kinau, Heaha ka hana a ka lani i lua apana ai i nei [aina? E lua ka-ha wale iho ana no, I walea i ka pa mai o ka makani la he launoe, E lawe mai ana i ke ala mailoko mai o Ku-[pinai, E hele ka wau e makaikai ia wahi, Aole, mai hele oe, Heaha ka kau hana o onei, i hele mai nei? O ko’u onilani iho la noia la, a puni na moku, E newa aui ana i Hanake-wa, I kahu a Hanakamuimuia, E hoi ana ma Hiikua, O hoi a keehi ia Hawaii Kuauli, Iluna o ke poo o ka moku, i kaua kani lehua, Na lehua i Mokaulele, Ku iho oe ilaila, nana ia ke kupu, Ke kalohe, ka eu, o ka aina ou makuakane, [James Kali, Aohe kupu, aohe eu, Aohe kalohe o ka aina o ko keiki, Ua hele mai nei no au ke kupu, Ka eu, ke kalohe, o ka aina o ko keiki, Aohe kolohe i koe, E oni wale no i ka pono a ke kupunakane o kakou i hana-i a, —aole e pau. A. KEOHOKALOLE. Honuakaha, Aperila 13, 1860.

Olelo pane ia S. W. B. Kaulainauioku. I kuu ike ana iho i kau wahi kanaenae p ka Helu 2 o Hae Hawaii, e hoomaikai, a e mahalo ana i ka nani pau ole o na wahine haole, i ko iakou hele ana mai ma na alawui o ke kaona nui o Honolulu i kapa ia ka “ Metaropileka ’’ o ko Hawuii nei pae aina, nani io no, oki pau maoli, a hoohiala ai inaoli no ka maka ke ike aku. Ano ai paha ua nana wale ia no ke aka kua o ka aniani, aole hoi i hnomalama la ia ko ke alo. E kaena ana ka oS.W. B. Kaulainamoku i ka nani o ko na aina e, aole ka hoi ana wahi mohai no kona pili makamaka wahine o Hawaii nei. O kou mapao e hapai ia no kau wahi hoonani a hoomoikai ia hoi no lakou, a mai kapae loa ae ia iakou ma ka papa helu o ka like ole. \ E ka-i ae oe i na keehina wawae pokole ■. loa, a e naue ae, ma ke makeke, a ma na alanui o Honolulu nei, a ma Lahaina paha i na ahiahi poaono ; a e ike no auaneioe, i na maka pulupalu o ka hai kaikamahine e hoonohenohea mai ana, ma na alaliilii, na alaheleloa, a ma na alanui kikeekee o ua mau kaona nei; hooluuluu, hoowehiwehi lua ke poo 0na wahine ika lei, lai ia. Ke heie mai no hai la, me he mea la no lakou maoli ka lewa 1 olelo ia, kuu pau i ke akea ka nani o na wahine kanaka maoli. Kau ae na wahi papahi lei ma ka ai, hiolo iho na kula pepeiao, hele kela, a me hē mau opua kai one la i ke kai ke pili, hao mai na holoku kilika wailiula, iliki mai na kihei mea weleneke wale, komo mai na wahi kamaa mea puapua wale, a i ka uwi a uwn ana iho, o ua mau wahi paie wawae nei, me he mea la e kahea mai ana i ka maka o na kanaka, “ E iawe ana, a maikai wale.” E alawa ae na maka o ka lehulehu ma ka lewa o ka lewanuu, e noho hoolailai mai ana na wahine kanaka maoli mai.una o na wahi iio pone o lakou, me na r.oho kiihelei, me na pau welowelo e haikalawe ana, me na pāpale huiu kowelowelo i hahau iho ka hana. Heha mai ! oki la. Ke ninau aku nei au i na maka kane lehulehu, a alo ana ma o a maanei, i ka like olo 0 na wahine kanaka mnoli, ke hoopili akume na wahine hnole ? Malie paha oko unu pehi iole o Koolau kana mea i hoohalike ai i ka like ole, ao'Ie nae o na kaikainahine nona ka olu o ke awakea a nona hoi ka lai o ke ahiahi Ue naue ae ika aluna ia o kuloloia. Na lakou e hoohalike a e like no auanei, kohu no a kohu, nani no a lai, aohe walii hemahema oka maka ika nana ana ’ku. Ke hele mai no ma Ainahou, lai la; me he mea la no lakou ka olelo ia ana, hele hoomolowaia, ua hana malie. 1 ko’u manao he wahi hoohuakeeo no ko na wahine haole. Mamua koke iho nei no ka haakei «rta o kekahi mau wahine haole, maluna o ka manao o ,ka lukou mau kane, a aneane ku maoli kana haka, no ia mea, aohe mnke kamailio nui loa no ia mea, e keeo mni auanei o’u mau makamaka haole, a e aho e waiho no ia mea me ka pouli, o ko kakou no paha ko kanaka ke kuu pau ia i ke akea. Ua ike ia ka nani o na wahine Hawaii mai ka wa kahiko loa mai, o ka nani no ia oia manawa, a hiki wale mai ia Kamehameha I. a me Kamehameha 1L o ke kau lei pukeawe, a ke nana aku no hoi ia poe ua nani io no. Ike kau ia Kamehameha III., hoomaka mai ka nani oi aku—ke kau pukiki ia—a i ka wa i ka Kanikualiholiho i ke kapu he inoa, ka hi no a'nani H oar —H e—nu i— k e aka m a i a me ka noiau o na wahine kanaka maoli, no ka mea he nana wale aku no, aole i ao ia, a 1 ka hoopili ana aku, ua like loa, a he guke maoli no. Oia kou wahi manao hoomaikai a hoonani aku i na kaikamahine, a mena wahine hanau kama a Kakuihewa, no ko oukou hoohaahaa ia ana, a ioa he mea hiki ia’u ke hooluolu hou aku, i ko oukou manao no keia itoea, e Ihana ia no rae kamanawa lealea loa. D. KEAOPOLOHIWA. Hoouakaha, Honolulu, Apenla 21, 1860.