Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 27, 5 ʻOkakopa 1859 — HAAWINA XVIII. No na moku okohola. [ARTICLE]

HAAWINA XVIII.

No na moku okohola.

.Vo ke ku ana mni a me ka hookomo ana i na moku. Pauku 545. Na ke Kapena, o kela moku, keia moku kalepa e ku mai ana mai kekahi aina e mai, a mai kekahi awa o keia aupuni mai paha, i kekahi awa komo o keia aupuni, me ka waiwai o ka aina e maluna o ua m'oku la, maloko o na hora he kanahakumamawalu mahope iho o kona ku ana mai, e hai i ka luna dute, i ka hana a ka moku i ku mai ai ma kona a wa; a e haawi nku ia ia i ka papa inoa o na knnaka eemokii, a me ka papa helu oiaio, o ka ukana maluna o ka moku, e hoakaka ana i na ukana me na mea maloko, na hoailona, me na helu, a me na inoa o ka poe nana i hooili mai, a o ka poe paha nona ua waiwai la i hooiliia mai.ai, e like me ka papa hakahaka ihalalo ae nei, o hoopaiia ke kapena ma ka uku hoopai, aole oi aku i na dala hookahi lauaani. PAPA HELU WAIWAI KOMO MAI. Palapala hoike a papa helu o ka ukana i hooiliia ma ke awa o — , maluna o ka moku o —, ke kapena e holo ana ma —. Nn ukana (e Ip-. « , . . ' Ka moa o hoakakaana . „„„ • . rr ■ , ka mea la mameama- Ka moa o k» . K a „ a : Ho&ilona. Helu. lok<») me ka mea naoa i'‘ . ' ukana wahi hooUi mai. w " , maa " , nei. ole. Awa o -,ko Hawaii pae ina! Owau o ——, ke kapena o ka moku , ke hoohiki oiaio nei au, no ka papa heiu maiuna, a’u e haawi aku-nei i ka LuuaDute ma ke awa o —, no ka waiwai maluna o ua moku nei, e like me ko’u ike a*me ko’u manao ua kakau pololei ia, a ua ponoa ua oiaio ia, aia hoi malaila ka waiwai a pau e waiho ana maluna o ua moku U. Pela ke Akua e kokua mai ia'u. Ua kakauia a hoohiki ia i keia la o -.18 Imua o’u —— ' • • ' . Luna Dute. Pauku 546. , Na ke kapena, o kela moku keia moku kalepa, i ka manawa ana e haawi aku ai i ka papa helu ukana; a ina aole he ukana maluna o koua moku, alaila, maloko o na hora he kanahakumamawalu, mahopē iho o kona ku ana mai, e haawi aku malalo o ka hoohiki, i ka luna dute, he papa helu o na mea ai me na mea lako o kona moku, o hoopaiia oia ma ka hooneleia i na mea a pau o ia ano i kakau ole ia ma ka papa helu, a ma ka uku hoopai hookahi hanen dala, Pauku 647. O ka waiwai a pau i hookomoia mai e kekahi moku, me ke kakau ole ia maloko o kona papa helu waiwai, e hiki no ke hopu a e hoolilo, a e hiki no hoi ke hoopai i ka moku, a me ke kapena, ma ka uku

hoopai, aple oi aku i na dala huokahi tuusani. Pauku 548. Iha e hoike ole ia mai ka waiwai a pau i kakauia maloko o ka papa helu imua o ka luna dute, nlaila, e hiki no ke hoouku i ka mokii, a me ke kapena, i.ke kumukuai i kohoia o ka waiwai i halo, me na dute maluna o ia waiwai, a me ka uku hoopai, aole oi aku i na dala hookahi tausani. Pauku 549. E hiki no i ka luna dute, ke ae aku i ka hoololi ana i na papa helu waiwai, a me na palapala hookomo, ina ua maopopo ia ia, aole i hana kolohe ia, a me ka lalau malama ole, ina nae i noiia inai ia hoololi ana maloko o na hora he kanahakumamawalu, mahope iho o ke kakau ana i ka papa helu a • palapala hookomo paha, a mainua paha o ka pau ana o ka .ukana i ka hoopaeia mauka. Pauku 550. Na ka mea ia ia ka waiwai, mamua o ka loaa ana ia ia o ka palapala ae uo ka wehe ana, a hoopae ana i ka waiwai, e haawi aku i ka luna dule mnlalo o ka olelo hoohiki, i palapala e hoakaka ana i ka waiWai ana e manao ai e hoopae mai i inea kuai, a i mea hana paha, ine ke kumukuai, a ine na koina, penei : PALAPALA HOOKOMO WAIWAl HOOPAE MAI. Palapala hookomo i ka waiwai i laweia mai , maluna o ka moku o ——o ~— ke kapena, mai — , a i ka hale dute ma -, ma ka mokupuni o ——, Pae aina o Hawaii nei, i keia la o— —o , 18 .• Na ukana. mea maloHoailona. Helu. ko. E hoakiikaia ka . jj a a W iia nui. Ma ke awa o , koJHawaii pae aina. Owau , ke hoohiki oiaio nei au no keia palapala hookomo mai, i kakauia ko’u inoa malalo, a haawiia i ka luna dute o —, ua kakau pololei malaila na ukana, na waiwai a me na mea kalepa a pau au i komomai ai e kuui, a hoouka mai no’u, a no kekahi kanaka a no kekahi hale kuai, a no kekahi poe hui, ma keia awa a me na wahi e ae e pir li ana, (koo nae na waiwai me na mea kalepa i hoakakaia ma kekahi palapala hookomo e pili pu ana me keiu) na mea hoi e komo mai ana maluna o ka moku o , o ke kapena, mai -—— mai. .Ma ua palapala nei, ua k'akau pololei ia ke kumukuai lilo, a ua hookomo pu ia na uku a pau i lilo aku, e like me ka palapala kuma. Kakauia a hoohikiia i keia la -—o , 18 . Imua o’u — -—— Luna Dute. 1 Pauku 551. Aia hanaia ka palapala hookomo, a i hookaaia na dute, i ka Luna Dute, a i ole ia, e hoopaaia ka uku ana e like me ka olelo mamua, alaila, e haawi aku ka Luna Dule i ka mea ia ia ka waiwai, a o kekahi hapa paha o ka waiwai i manaoia e hoopaeia mai, i palapala ae e hoolei mai, e like me neia : Helu —. Hale Dule H. I. PALAPALA AE E HOOPAEIUKA. — Hoailona. Hela. Ukana. Ua aeia mai ka hoopae ia ana iuka, o ka waiwai i oleloia maluna, mai ka moku —-—, ke kanepa, mamuli nae o ke kauoha a ——. Ua kakauia i keia la -- 1 —o 18 Imua o’u Luna Dute. Pauku 552. E hnoooho ka luoa dute, i kekahi luna maluna o ka moko, oiai ka wehe ana i kana waiwai, e malama i ka hoopae ana iuka, i ole e hoopaeia ka waiwai oi aku mamua o ka mea i aeia, a o kekahi waiwai

paha i kakau ole ia maloko o ka palapala ae, a e uku ia oia e like me ka mea i hooholoia e ke Kuhina Waiwai mamuli o ka hoakaka ana mai o ka Luna Dule Nui. Pauku 553. Ikawa i hoikeia mai kekahi palapala hookomo ma ka hale dute, e hoike pu mai ka mea nana ka palapala hookomo, imua o ka luna dute, i na palapala kumu, me na palapala hooili, a e hoohiki oia no ka oiaio 0ua mau palapala la. Ina o kekahi waiwa: 1 kakau ia maloko o ka palapala hookomn, aole nae ia i kakauia maloko o ka palapala kumu me ka oiaio, e like me ke kumu lilo maoli o ua waiwai la, ma kahi i hooukaia ai me ka manao hoopunipuni i pakele ai ke dute, a i kekahi hapa paha o ke dute, alaila, e hiki no ke hoopii i ka mea nana i hana i ka palapala hookomo, no ka waiwai, a i ole ia, no ke kumukuai o ia waiwai, a e hoouku ia oia pela. Pauku 554. O ka Luna Dute, oia ka ea: ojjicio, ka luna nana, a koho, a luna imi ano waiwai, ma kona awa, a ina e hiki mai kekahi waiwai e nima ia, ae kohoia’na; okawaiwai, ka ukana, a o na mea kuai ano kalepa, e hookomoia, a e laweia mai ma ia awa, me ka palapala kumu ole; a ina paha ma ka manao o ka luna dute, ua hoohaahaaia ke kumu liloi kakauia maloko o ka palapala hookomo, a ma kekahi ano e ae paha, ke ike oia ma kona noonoo ana, i ka mea e pono ke hana ia. Pauku 555. E hiki no i ka luna dute ke kauoha aku e hooiliia ma ka hale dute, i hiki ke nanaia a imiia ke ano, i hookahi ope ukana, a oi aku paha, e like me kona koho ana, 0 kela puu waiwai keia puu waiwai, i hoopae ia mai ma keia aupuni, a ina e hoole kekahi kapena, a oua, a mea ia ia ka waiwai paha, 1 ke kauoha ana pela, a ka luna dute, e hiki no ke koopai ia ia ina ka uku hoopai, aule oi aku i na dala hookahi tausani. Pauku 556. Aole pono i kekahi kanaka, e hookomo i kekahi waiwai, a e hoopaa i na dute ma ke ano pookela iloko o ka palapala hoopaa, ke ole oia ka meu nona ponoi ka waiwai, a o ka mea ia ia ka waiwai paha, i ka wa i ku mai ai ka moku, a i ole ia, o ka agena, i koho pono ia e ka mea nona ka waiwai, a o ka mea ia ia ka waiwai paha. Pauku 557. Ina eku mai kekahi moku ma kekahi awa komo o keia aupuni, a e waiho ana maluna o ia moku he waina, waiona a me ka pauda, pu, a pahikaua, a mea e ae 1 kupono i ke kaua; a i oleia, ina e hooili ana ka moku i kekahi o ia mau waiwai, i mea lawe aku ma ka aina e, alaiia, na ka luna dute e hoonoho, ke manao oia pela, i kekahi ' luna a mau luna paha maluna oka moku, a oa lakou e nana i ka malama pono ia o na kanawai dute, a me na rula hooponopono o ia awa. E noho no ia luna a mau luna paha maluna o ka moku, a pau ka waiwai i ka hoopae ia iuka; a i ole ia, i ka holo ana paha 6 ka moku, a e uku ia ia mau luna, e like me kaolelo o ka pauku 552. Pauku 556. Aole e hoopaeia mai iuka kekahi waiwai, a ukana paha, o kela ano keia ano, ma kekahi awa o keia aupuni, ma ka la Sabati, ama kekahi la hoano o keia aupuni, aole hoi ma na la e ae, mamua o ka puka ana o ka la, a mahope o ka napoo ana o ka ia, o hopuia a hoolilo iano ke aupuni ka waiwai i hoopaeia mai pela. Pauku 559. Ina manaoia e lawe ika waiwai mai kekahi moku a i kekahi moku, aole hoi i hoopao iuka nei iloko o keia aupuni, pooo ka mea ia ia ka oielo no ia waiwai, mamua o ka loaa ana ia ia, o ka palapala ae i kana hana ana pela, e haawi mai jk& luoa dute i palapala hoakaka no ia waiwai ana i manao ai e hoouka ae, a e hoakaka pu no hoi i ke kumu lilo oo ia waiwai, peoei hoi:

PALAPALA UOOKOMO WAIWAI MAALO. Ka liookomo ana o ka waiwai i manaoia e hooili mai ka moku o ka inoa, a o ke kapena, ai ka inoku o— — ka inoa, a o ke kapena. Uoailonu..Ilolu. Na uieAmaloko. (K ho- ( Kumu I.ilo. _____ | . ukaka ikn nui.V j Awa o- ,ko HawaiiPae Aiua. Ke hoohiki oiaio nei au no keia palapala inalunu, ua kakau pololei i ka waiwai, a ine ka ukana a pau a’u i inanao ai, e huili maluna oka moku o— ■ o ke kapena; ua kakau pu ia no hoi ke kumu lilo no ia waiwai, a ke manao oiaio nei au, e hoouka aku ia waiwai maluna o ka moku, a i ke awa o ——, aole o’u manao e hoopae ia waiwai iuka nei, ’ ina keia pae aina. Ua kakauia, a hoohikiia i keia la—— o —.18 . . "■■■■ Imua o’u, —— — | Luna Duie. Puuku 5G0. Ina i hanaia e like me ka olelo malunu, pono no i ka luna dute ke haawi i palapala ae, i ka hooili ana i kela waiwai mai kekahi rnoku a i kekahi moku, penei hoi : PALA.PALA AE MAALO AE. Helu —. HaleDute, -, P. A. H. Hoailona.| Helu. ■ Meamaloko. Ke ae aku nei au i ka hooili ana i keia waiwai i oleloia maluna, mai ka moku o — ka inoa, ao — ke kapena, ai ka moku o —— ka inoa, a o ke kapena, a e haawi hoi ia La o——, 18 .

Luna Dute. Pauku 561. E hana He palapala hopkomo i mea hoike wale no, no ka waiwai me ka ukuoa a pau, i laweia mai iioko o keia aupuni, me ka uku ole i ke dute; na ka mea ia ia ka olelo no ka waiwai e hana ia palapala, a na ka luna dute e haawi i na pepa pai hakahaka, kupono no ia hana. 562. £ kauia ke dute maluna o ka waiwai maalo he hookahi hapahaneni advalorem , oia hoi ka waiwai me na mea ulu a pau o na aina e, i hooukaia mai kekahi moku a i ke* kahi moku maloko o keia aupuni, ke oi aku ke kumu lilo mamua o na dala hookahi tausani, a elua hapahaneri ad valorem ke emi mai ka waiwai maialo o na dala hookahi tau-* sani. • Aka hoi, aole e kauia keia dute o ka waiwai maalo, maluna o na mea i loaa ma ka lawaia okohola ana. Pauku 563. Ōka waiwai a pau, koe wale na waina me na waiona i hookomoia, maloko o keia aupuni, ke laweia hou ia’ku mawaho, like ka nui me elua haneri me kanalima daia a oi aku paha e hoihoi ia na dute a pau maluna o ia waiwai, koe wale no elua hapahaneri o ke kumukuai mua; a raa na waina me na waiona i lawe hou ia mawaho, e hoihoiia na dute a pau, koe kekahi hapaha; aka hoi, aole e hoihoi ia’ku ke dute pela maluna o kekahi waiwai, a waina, a waiona paha, ke ole e lawe hou ia maloko o na ope mua, a ke ole hoi i waihoia, a i malamaia ma na hale papaa oke aupuni, malalo oka iima oka luna dute. Pauku 564. Ina i hookomoia kekahi waiwai ma ka hale dute, i waiwai laWe houaku, me ka manao e loaa ko dute hoihoi, a mahope hoopaeia ma kekahi awa, a wahi e ae maloko o keia aupuni, e hiki no ke hopu, a ke hoolilo ia waiwai, me ka moku pu nana i hoopae mai pela, no ke aupuni; a e hoopaiia kela kanaka keia nana i kokua ma ia

iiana ana, ke hoomaopoia kona hewa, rna ka lioopaaiiaoia i ka liana ooiea, aole oi aku i na mnlaina eono; a i ole ia, ina ka uku hoopai, aole oi aku i na dala lihokahi tausani. JVo ka ukana o ka poe eemoku. Pauku-563. Ina eae ke kapena o kekahi moku i kuinai ina kekahi awa komo o keia aupuui mai ku aiua e mai, ikahoopaeana iuka i ka ukana a kekahi kanaka eemoku o kona inokii, me ka loaa ole mainua .o ka pahipala ae aka luna eluU 1 , a"b kona hope paha, e liiki iio ke hoopaiia ua kapena la ma ka uku hoopai, aole oi aku i na dala he kaiialiina, aia no i kamanao 6 ka luna dute. Pauku 56(5. Ina i hiki mai kekahi kanaka eemoku maluna o kekahi moku i ku mai ma kekahi awa komo o keia aupuni, mai ka aina e mai, a ina e hoopae oia i kona ukana iuka nei, me ka loaa ole mamua o ka palapala ae a ka luna dule, a o kona iiope paha, alaila, e hiki no ke hoopaiia ua kanaka eemoku la, nia ka uku hoopai, aole oi aku i na dala he • kanalima, aia no ika manao oka Ahuhookolokolo.

Pauku 5(57. E hookomo kela kapena keia kapena o kekahi moku okohola i kona ihoku nia ka hale dute f maloko o na hora he kanaha kumamawalu, mahope iho o kona ku ana mai ma kekahi awa komo, a mamua hoi o kona hookuu ia ana, a kepa ana paha i kekahi luina, a o kona lawe ana maluna o koha moku i na mea ai a mea e lako ai, 0 hoopaiia oia ma ka uku hoopai, aole oi aku 1na dala hookahi haneni. Na ka luna dute e kau i ka uku. Pauku 568. Na kela kapena keia kapena o kekahi moku okohola, maloko o na hora he kanahakumamawalu, mahope iho d kona ku ana mai, a e haawi mai ma ka hale dute,