Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 16, 20 Iulai 1859 — NA KE AUPUNI. NA KANAWAI CIVILA O KO HAWAII PAE AINA. [ARTICLE]

NA KE AUPUNI.

NA KANAWAI CIVILA O KO HAWAII PAE AINA.

Pauku 173. E hooili mai kela luna alanui ' keia luna alanui, ike Kuhina Kalaiaina, ma * ka la 31 o Dekemaba i kela makahiki keia ( makahiki, i palapala hoike no kana hana ana * maloko o ka makahiki i hala, a e hoakaka ana ( i ka nui o na kanaka ku i ka auhan nlanni ma 1 kona apaoa; i ka nui ona la a lakou i hana ai; a ika nui oke dala i loaa mai ia ia mai ke t Kiaaina, a mai ke Kuhina Kahiaina mai; «ri i ka nui o ke dala iloko o kona lima ika hooma- 1 ka ana o kamakahiki; ka nui o ke dalari li]o, I a me ke dala i koe ma ka la i kakauia’i ka pa- 1 lapala hoike; ka nui a me ke ano o na mea t paahana o ke Aupuni e waiho ana ma kona li- ] ma; a me ka nui o na la ana i hana ai maloko i 0 ka makahiki. j Pauku 174. 0 kela luna alanui keia luna ’ alanui, e hookuu kolohe ana i kekahi kanaka i 1 ka hana alanui, he kanaka hoi i kuu ole ia ma ke kanawai; a i ole ia, ina e hoohana ole ua I luna nei i na kanaka kupono i ka auhau alanui, i no na la a me na hora a pau i oleloia ma ke i kanawai; a ina maopopo kona hewaimua o kekahi lunakanawai apana, alailk, e hoopaiia oin i ma ka uko hoopai elima dala, no kela hewa t keia hewa; a o oa dala hoopai a pau i loaa mai

pela, e huiia a e hoolilo pu iame ke dala au- nui o ia apana, e like me ka mea e hooholoia e hau alanui o ia apana. na mea eiwa a keu o ua poe jure nei. Pauku 175. Aole no ekui ke kanawai,lte 185. Ina e hanaia kekahi alanui koi aku kekahi luna alanui o kekahi wahi, e hou a alaloa paha, e manao pono ia na kuleana hele na kanaka i ka hana ma kahi loihi e aku i waiwai o kela mea keia mea kuleana ma ka na mile elima, mai ko lakou hale aku, ke ole e ai n a kahi i mauaoia e holo ua alanui hou li. hooholoia pela e na kanaka o ia apana, i ko la- Aia holo ka manao e hana i ua alanui hou la,. kou halawai ana ma ke ukea, mamuli oke ka- alaila na ka luna alanui e kau koke i mau pniahea ana o.ka luna alanui noiamea. p a i a hoolaha, inaha wahi e hele ai uaalnnui la, Pauku !$*• E hiki no ika luna alanui, ina elioakaka ana ikamanao hana, a e kahea ana i hoomolowa a he hoohaunaele, a hoole hana pa- na mea a pau, ke kuleana lakou, e hele uiai ha kekahi o na kanaka hana alaiuui, e olelo imua-o ka lunakanawai kaapuni kokoke e hoiaku a e koi aku i kekahi makai d hopu aku, a ke mai, a naua lunakanawai kaapuni la e hooie lawe i ua kana.ka la imua o aku i ke Kuhina Kalaiaina, i kope hoiwai apana, a nana no e hoopai i ua niea hewa ke aku no ia mau koi ana, la ma ka ukn hoopai, aole oi aku ina d--ila eli- Pauku 186. Aia Ipaa mai ia mau koi ana, ma, a me ka hoopaahao ia ia ma ka hana oolea e hiki no i ke Kuhina Kaiaiaina e hooaole oi aku ina laelima, ke loaa ole ke kumu no ij 0 i poe komisina i ekolu, i mau kanaka ku kupono no ka hoopai ole. i ka wa, nana e auhau i ko kumukuai o ka Pauku 177. Na kela kanaka keia kanaka waiwai o kanaka e lilo anano ka pono oka lehuku ika auhau hana ma na alanui, e helo koke | ehn> ame ka nu [ 0 k a p n ho oka mea nona ka mai ika hora i olelo mua ia, me kona makau- a [ naj a o ka mea i holo iua poe komisina nei, kau ina mea paahana no ia hana, a e hana 0 i a ka ke Aupuni e uku ai no ka waiwai o kuikaika o like me ka olelo aka luna; a i ole i na k a> a e hooili aku na komisina i kope i hoohana pela, e hoopaiia oia ma ka uku hoopai, iaioia oka lakou olelo hooholo, ike Euhina Kaaole oi akn i nadala elima. laialna, a i kope hoi na ka mea kuleana koi Pauku 178. Ina pilikia kekahi kanaka, a man pono ole oia ke hele ika hana alanui ika wa Pauku i|fr. Aia a loaa ika mea waiwai ka ha, alaila, e hiki no ia ia ke hoouna jnai i«pQni- olelo hooholo a na komisina, alaila, e lilo ka hakahaka nona; a i ole ia, e uku oia ika luna W aiwai i auhauia’i na ke Aupuni, me ka hana alanui, i hapalua dala no. kela la keia la ana i ole ka palnpala hoolilo e ae, ana ka mea ia hana ole ai. ... ia ua olelo hooholo la, e lawe aku imua o* ke Pauku 179. E kui ke kanawai,'ko kuai na Kuhina Kalaiaina e hooponopono ai, e like me luna alanui, me ka poe nana i hoolimalima i ke- ka olelo a ka pauku malalo ae nei. kahi poe ma ka malama, ama ka makahiki Pauku 188. E hiki no ike Kuhina Kalaipaha, ma ke ano pani i ka auhaualanui, ma ka aina, ke hooponopono pu me ka mea ia ia kehana ana i kekahi hana m.a na alanui a paa, a kahi olelo hooholo, ma ke ano e pono ai kē i ka hana ana me na kaa a me na palau, a me Aupuni i kona manao, ma ka haawi ana i ka na mea paahana e ae paha, e like me ka mea aina e ae, i panihakahaka no ka aina i lilo no i holo. kā pono o ka lehulehu; a e hiki no ia ia e kiPauku 180. Nakela luna alanui keia luna koo aku ike Kuhina Waiwai, e hookaa i na alanui, e hoihoi aku ika mea i kohoia e pani i olelo hoolo i pauole1 ka hooponopono ia, nolokona hakahaka ma ka oihana, na palapala ko ae 0 ke dala aka Ahaoleloi hookaawale ai waiwai a noe na palapala e ae no ka oihana, oo ia hana. pela no na dala a pau ma konalima no ia apa- JVb no awa, kowa, Mouo, kukui malamalama, na, a me na mea paahana o ke aupuni maloko aapo, me na ohewai. o.kona lima. Pauku. 189. Na ke Kuhina Kalaiaina ē Pauku 181. Na na luna alanui, ina ho ipea nana * na hana hou a pau ma na awa, ke kuhihiki ia lakou, e hoolilo i ka hana ma na alanui kuhi.ana i na mokuna, a ka hooponopono hou no ka waele ana, i ka oi, i ke kikania, a, nie ana i na kowa a pau; ke Jtukulu ana, a me ka na iniko, ame na mea nahelehele eaema na ana kou ana, ina uapo o ke Aupuni mai o alanui. . a °v • . i ,o-» r i ... , Pauku 190. E hiki no iua Kuhina nei, Pauku 182. Ina e laweia mai imuao ke Eohina KalaUina. kekahi pnlapala hoopii na <namnU o ko knh.knh, ana o ke Ahi, o hoopo- . . . . , V . . , nopono ina kahuakai ma Honolulu, i kapaia o kakaumoaiae na kanaka he umikumamalua o , , , , . r . , , . , , • , “ Waikahalulu, ma ke kukulu ana i ka pakekahi apana, oia ka uuku, e hoakaka ana i ka ... , VI. , . . , , . kaohi ma kahi kupono ka hohonu oke kai, a hewa oko iakou luna alanm ma ke kanawai, a , , r , , , , ,, . . . .. , ma ka hoopma ana iua mau kahuakai nei, ma e hoakaka pololei ana ina kumu hoopu e hewa , r . , , , ■ , . . . . , ~ ke ano e pono at ke kukulu ana malaila i na ai ua luna nei, alaila, e pono iua Kuhina ne .. . .... . , , . .. , .. . .. . , , hale waiho ukana; o hiki no hoi »la e kukulu e hoolohe aku ika hobpn, a i puka mai ke ku- . , .... , t . , , . . ina uapo e pono ai ka lehulehu; e hoopima me mu kupono, ehoopau iua luna alanm nei, . , , . ka pakaohi. Pauku 183. O kela mea keia mea ka ika p auku lgl Na ke Kuhina Kalaiaina ema . auhau alanui.e pih no ia ia ka auhau hana alanui laffla na ohewoi> e pono ai ke ko i anakall bale, maloko ona malamahe umi, mai ka manawa i ame ke awa 0 Honolulu. Nana no, i kela haawiia mai ai ka palapala helu ma ka Uma o manaWa j keia manawaj e ika uku no ka luna auhau, ma ka apana kahi i noho aioia, wa - { lilo j na moUu ame ka poe noho maumai ka la haua i olelo mua ia ēka luna a hana ina rola ; o ia mea e Hke me koalanui o ia apana, ke lako ole oia i ka na manao he mea le hulebu. - hoike a kekahi luna alanui, e hoike ana Ua ha- Panku 192 Na na Kuhiaa nei e hookohu i na oia i kana hana alanui, a i ole ia, he pala- kekah j kanaka noouoo, ame ka makaukau, i pala paha mai ka luoa anhau mai, e hoike ana, n0 Qa ohewai, i maikai; e ohi i ke dal* no ua uko paoi oia ma kekahi apan»e ae, no ia k J wa j j lilo j na mokn ame na kanaka mauka, makahikL ma Honolulu a me na wahi kokoke; ac hana Pauku 184. Ina i noi aku na kanaka iku i 1na hana eae i huiia me ia, aua Kuhina nei e ka auhau kino, he kanalima a keu o kekahi olelo ai. apana, imua oke Kuhina Kalaiaina, e wehe i Pauku 193. E uku ia ka luna ona ohewai alanui hou, a i ole ia, e pani paha i kekahi ala- e like me ka mea i hooholoia e ke Knhina Kanui kahiko ma ia apana, alaila, e hiki no i ua laiaina, aole nae dt aku mamua o ka umikuKuhinanei e koh<fi poe jure he umikumama- mamalima hapahaneri o ke dala ana i ohi ai no lua, e hoohoholo no ka pono a me ka pono ole ua wai nei. • Nana no e hoike mai, i kela haoia hana i manaoia; a e hana no ka luna ala- paha keia hapaha makahiki, a i ka manawa e

ae a ko Kuhina e olelo ai, i kona loaa a me kona lilo no ua wai nei, rae ka hoohiki no ka pololei o ka hoike ana.

No Makeke o ke Aupuni.

Pauku 194. Na ke Kuhina Kalaiaina, ma muli o ke kuhikuhi ana o ke Alii, e koho aku. i na wahi kupono no na Makeke o ke Aupuni, a nana no e kukulu a e hana hou, a e hooponopono i ua mau makeke nei a pau. Pauku 195. E hiki no i ua Kuhina nei, rae Ua ae mai o ke Alii, e hoonoho i kakauo]elo no na makeke ma Honolulu, a i poe kakauolelo no na makeke ma na wahi e ae, e like me kona manao he pono no ka lehulehu. : /.■'? ’ Pauku 196. O kela kakauole’o makeke, k¥ia kakauolelo makeke, mamua o kona hapai ana i kana oihana, e kakauinoa oia i palapala hoopaa, me na hope kupono i ka manao o ke Kuhina Kalaiaina, no kona uku ana i ua Kuhina nei i na <lala hookahi :tausani, no ka Waihona dala oke Aupuni; ke ole oia e hana pololei i na hana i pili i kana oihana. Pauku 197. Na kela kakauolelo keia kakauoleio makeke, e ohi pololei i na koina o ka makeke, a me na ukuhoopai, e like me ka mea i kauia i kela manawa i keia manawa, e kc Kuhiua Kalaiaina me ka ae mai o ke Alii, a e malama oia i ka hoike o na loaa a pau iloko o a mau buke kupono paha; a i kela hapaha keia hapaha makahiki, e haawi aku oia i palapala hoike no na dala a pau i loaa mai ia ia mamuli o kana oihana, a e uku aku ia dala i ke Kuhina Kalaiaina. v - Pauku 198. Na kelo kakauolelo keia kakauolelo makeke, e hooponopono a e hoike aku ina keena rae na papa, i hookaawaleia no kela mea kbia mea muloko o kona makeke; a nana no e hoolimalima aku i na keena, i kela manawakeia manawa, ma ke kudala a ma ke ano e ae paha, e like me ke kauoha a ke Kuhina Kalaiaina. E uku mua ia na dala hooiimaliiha o na makeke a pau, a e ohiia a hoike ia e na kakauolelo. Pauku 199. Na ke kakauolelo oka makeke e hoonee aku i ko lepo a me ka opala e waiho ana iloko oka makeke, i kela la keia la, a e hoomaenaae i ka makeke i mea e ppno ai ke ola. I mea e hiki ai ia ia ke hana pela, ua haawiia ia ia Hea mana e kau i na ruia hooponopono, maluna o ka poe nona na keena me na papa o ka makeke, ke ae ia mau rula -nei e ke Knhina Kalaiaina. . Pauku 200. Na ke kakauolelo ela makeke keia makeke, i ka manawa hookahi raa kela malama keia malama; a i ka manawa paha e nolia mai oia, e kekahi kanaka nana i kuai i kekahi mea raa ka makeke, e nana i na mea kaupaona a me na mea ana o ka poe kuai ma ka makeke; a ma ka lilo o.ka poe nana ua mau mea nei, e hoohalike ia lakon me na mea kaupaona a me na mea ana o ke Aupuni; a ina e hoole leekahi kanaka, aolo oia e hoike mai, aole hoi o hoohalike i kana mea kaupaona, a me na ana paha, me ka ke kanawai, e hoopaiia oia ma ka ukuhoopai, ina dala he iwakaluakumamalima, Pauku 201. O kela kanaka keia kanakae hana ana me na mea kaupaona, a me na mea ana paha, ma kekahi makeke o ko Anpuni, he mau mea ana hoi i hoopono ole ia e ko kakauolelo oua makeke nei, e hoopaua oia ma ka ukuhoopai he umi dala; a e hiki no ke hoouku hou aku la ia paumi o ka poho o aekahi mep i poino mamuli o kana hana ana pela.