Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 10, 8 June 1859 — MOOOLELO AMERIKA.-Helu 30. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

MOOOLELO AMERIKA.-Helu 30.

Ke kaua iloko o ka MakaKiki 1 1 73. " Mamua o ke pio ana o Bagoine, ua loaa ka mahao o na Luaa Aupuni Beritania, e lanaaila no ko lakou mau kaua maluna o na Amerika kipi. Pela ka hapanui iloko o ka Ahaoleio. Aole lakou i ae iki e hana oluolu mai i ka poe i kipi i ko lakou mau Kanawai, aole hoi e hoopau i ka hookaumaha ana. Aka, i ko lakou lohe ana i ka poino o Bagoine, ulu hou ka manao o na Kuhina e ae mai e hoopau i na 1 mea kaumaha. • \ Lawe mai ke Kuhina Nui i na Bila Kanawai elua imua o ka Ahaolelo, e hoopau ana i na mea a pau a na Ameiika i hoohewa ai ma na makahiki he nui loa, a e haawi taai ana ■ mea maikai hou aku. Ua hooholo kokeia keia mau bila maloko o ka Ahaolelo, a ua ae ia e ke Alii. Hoouna mai lakou i mau Kotnisiona i Amerika e hookuikahi me ka Ahaolelo Ameiika. Aka, hoole koke mai ua Ahaolelo la, aole lakou c kuikahi me Beritama, a pau na koa a me na manuwa Beritania i ka hoi aku i ko lakou aina, a e ae mai hor k'a Moi i ko lakou noi kuokoa ana. % ’ ‘ • Aka, i ka hoomaka ana o kekahi Ko«hisiona e kipe i na hoa o ka Akaolelo, hoole loa mai ka

Ahaolelo, aole e olelo hou me lakou, a hoi wale aku no lakou me ka loaa ole o ke kuikahi. Mahope iho o keia mau mea, lohe ae la ka Ahaolelo i ka ae ana mai o ke Alii o Farani i ke kuokoa ana o Amerika huiia, a me ka hoopaa ana o ke kuikahi me ke Aupuni Farani. Ua kau inoa ia e na Komisiona Amerika a rae ke Kuhina o Farani i ka malama o Feberg«nri r a ua hookoia e ka Ahaolelo i ka la 4 o Mei. Ua lilo keia kuikahi i mea kaua hou mawaena o Fatani me Beritania, a hoomakaukau koke ia huau Aupuni no ke kaua ana. Ua hoounaia mai he aumoku manuwu Farani i Amerika e kpkua ia lakou me ke kue ia Beritania. Manao iho la lakou e hoopilikia i ka aumoku Beritania maloko o Dcleware. Aka, mamua o ko lakou hiki ana mai, holp aku la Amerale Howe iwaho a pakele i Nu loka, no ia mea, helē ae la na koa Beritania i Nu loka mauka, e haalele ana ia Piledelepia. O Kelinetona ko lakou luna koa, e pani ana i ka hukahaka o Generale Howe. He 11,000 na koa ona i kona hele ana mai Piledelepia aku. Hele no lakou mawaena o Nu Ierese, e hahai ana o Wasinetona me kona mau poe kaua mahope 0 lakou. Ua oi iki aku ka nui o kona poe koa mamua o ko Kelinetona. Aka, no ka mnkaukau ole o ka-nui o lakou i ke kaua ana, hele aku no'ia me ka makaala, e hoouna ana i na koa mamua e hele ma kela aoao a keia aoao e lele malu aku maluna o na Beritania e aea ana, a e keakea i ko lakou hele aha. Makemake no Wasinetona e hoouka i ke kaua, aka. ua makau o Kelinelona i ka hoouka ana, o lilo kana ukana, no ka nui loa, A hiki aku na Beritania i Mouemouta, kauoha aku la.oia ia Geneiale Lii e lele me na koa mamuli ona maluna o ko lakou poe hope. I kakahiaka o ka la 28 o lune neenee aku o Lafieta me kona poe helo lio, a i ka lele nui ana mai o na Beritania ia lakou, kauoha kela 1 kona mau koa e emi iho. A i ka lel« koke ana mai o na enemi ia Lii mai, hoi hope mai lakou, o imi ana i kahi hou e kupaa ai. Akakuhihewa na koa i ke kauoha, a holo hee wale lakou. Holo ikaika mai o Wasinetona me ka huhu i ko lakou hee ana, olelo aku ia oia ia Lii me ka nuku, a kauoha ia ia e hoouluulu hou \ kona mail kpa, a e kupaa.imua e na enemi. Ke kaua ikaika np ia o Lii a hiki mai na koa o Wasinetona mahope, a kaua nui lakou a pau a hiki i ka poeleele. Moe iho la na koa Amenka ma ka honua e paa ana i ko lakou mau pu, e manao ana e kaua hou i ke ao. Aka, hele malu aku na Beriiania ia po, e haalele ana i kona poe i eha a i make, a me kekahi ukana kaumaha. He 300 na Beritania i Paake ma ke kahua kaua, a he 70 hoi na Amenka i make ilaila. He uui hoi

na mea o na aoao elua i make 1 ka wela o ka la, a me ka luhi nui. A pau ke kaua ana, palapala mai Gen. Lii ia Waainelona i na olelo huhu no kona nukuia, a koi mai ia ia e hoaponoia aku. No keia mau mea, a no kbda hoolohe ole ana i da kauoha a kona luna kiekie, ua hookolokoloia o Lii, a ua kapaeia kona luna ana, a hala ka makahiki okoa. Aole i hoi mai o Lii iloko o ke kaua, noho iho la ma kona wahi, a hiki kekahi mai, make iho la ma Piledelepia. Hele nui aku la o Kelinctona me na koa Beritania, r roe ke keakea ole ia a hiki aku i Nu loka. Hele aku hoi o Wasinetona i Weite flains, a hoomoana iho la ilaila a hiki mai i ka hooilo, alaiia hele aku ia Midlebrook, Nu lerese, a noho iho la ilaila, a hoi mai ke kau. I ka malama o lulai hiki mai ka aumoku Farani malalo o Amerala Destaina me, ka manao e hoouka me na moku Beritania iloko o ke awa 0Nu loka. Aka, no ke ahua mawaho, aole ia 1 hiki ke komo, a huli ae kela a holo aku i Nupota i Rodilani e kokua i na Amerika malaila. A hiki mai na manuwa Beritania hou i Nu loka, alualu nui lakou mahope i Nupota e kaua me na moku Farani. , A ku lakou mawaho o ke awa, holo aku na Farani mawaho e hoouka ike kaua. Aka ike kokoke ana o na aumoku no ke kaua ana, hiki mai ka makani ino, a hookaawale liiili i na moku kaua roa ka moana, a hoopilikia ina moku. Ika pau ana 0 keia ino, hoi m«i na Faranr i Nhpota, a o na Bcritania INu loka 6 kapilipili h'ou. Ika wa 1 holo aku ai ds( Farani iwahn b Nupota, hele aku hoi na koa Amenka mailaila hku a pakele 1 ke alualuia rtiai e na Beritattia mauka. ’ ‘ Aole no he kaua nui hou o ia makahlki, he mau mea liilii nae ia hrahi aku, ia wahi aku. Iloko o kk inilama o lulai, hele mai kekahi poe enemi mai kanade mai rae na Inikini, a lele iho maluna ana kamaaina e noho malie ana maloko o ke awawa b Waiomina 'ma Penesilevania, a holo na kane me na wahine a me na keiki maloko oko lakou pakaua i malu ai. E kolohe ana na enemi i ka alna, e hao ana i ka waiwai me ka puhi ina hale. A puka akn na kane kamaaina iwaho e pale ae i ka poe e kolohe ana i ko lakou aina, a ua pau keia poe kane ika pepehiia.. Alaila hoopuni mai m enemi ika pakaua e hoopio ia ia. Ika puka ana iwaho o ka luna me ka hae keokeo e noi i ke ola, pane mai ka enemi, e make lakou i ke koi. A i ke pio ana o ka pakaua, ua pepehiia na kane a pau manma, alaila ua paniia na wahine a me na keiki maloko o na hale, a ua puhiia na hale, a make iho na mea a pau maloko i ke ahi. Eloa mau pakaha i hanaia pela. A hoi aku ta nft haole me na Inikini me ka waiwai nui, a haalele iho ika aina me ka noho neoneo.

Kekuhi luina llawnii e make haipule aua. Ua loaa iho nei i ka hale Lunamisionari ma Bosetona, he palapala a Kapena Wileona, e wahi ana i ka palapala aina a!odio a kekahi kanaka Hawaii i make, e ana i kona aina ma Konetikuta.no lakou. Aua hookoia keia waiwai e ka Ahaolelo o Konetikuta,.e like me ka makemake o ua kanaka la i make. Palapala mai o Kapena Wilaona, mai Kalekuta mai, penei: “ Ekolu, eha paha na la mamua o ko’u pae ana maanei, noiia mai no wau ’e kekahi luina kanaka Hawaii, e mai ana malalo o kuu moku, e iho aku au ilalo i kona keena e mai ana ; a hiki au ilaila, wehe ae ja oia i kē ki ma kona a-i,. a kauoha mai ia’u e huli iloko o konu pahu, i ka pepa a’u e hooili aku nei, i mea kauoha i kona waiwai, he aiha ma Konetikuta, e lilo no oukou. Lalau mai }a ko1 na lima i ka pepa, i mai la, “ E make ana au, a makemake au e h.iawi aku oo i keia pepa i na Lunnraisionari. No ka mea, aole o’u hoahanauna e ola ana ; aka, he poe aloha lakou ■ no’u ina la mamua.” I kuu haohao ana ike ano o keia manao, hai mai la ia, “Ua hanau 1 nowau ma Hawaii, a lilo i hoahanau malaila, iwaena o na hua mua o ka poe i huli i ke Akuar ! Mamua !oa, hele mai no au i Amerika m-e ke- ! kahi misionari, a noho me ia i kekahi aina o > Konetikuta. A loaa ia’u kekahi aina malaila; 1 a oka palapala alodio keiu. Mahope iho, auwana wale mai au i luina moku, ma ia wahi ae, ia wahi ae. A i keia wa, ua hiki mai kuu manawa.” A maule iho la kela. I “ I ke ala bou ana maiokonaike, ninaUAku [au ia ia. “ Aohe ou mea e ae e noi mai ai ? I ihai la kela, e lawe oe ikuu buke Himpni a 1 e heluhelu mai no’u, ma kahfi paleia.’ “ A ike inaopopo lea ia’u. Kuu kuleana ma ke ao, , Alaila pau na mea makau, i Me na waimaka o’u.” -H imeni mai kona leo mahope o kuu heluhēlu ana, a pau ke aho, hoomaha iki iho la. I aku. ' au, ua kokōke loa oe i kou manawa, pehēa kou makaukau e hele akn ai ? Luliluli māi kepoo, i mai, “ Aole paha i makaukau pono ? t' Moe malie iho la me ka pule o ka lehēlehe. JVIahope iho, poha mai kona leo, “ He olioli,' oiioli, olioli ,” me ke pai ana iho ona Hma. “ Ae, ua makaukau no au. Ua ike au i fcuu; mea e ola’i, a e hookipa ana oia ia’u. Pomaikai no au.” Noi mai kela e mele ika Himeni, kahea aku au i na hoa luina uoa, a mele; pu makou ma kona alo. Ao ia kekahi pu me lakou e pai ana i kona mau lima, a e kahea 1 ana, “ E Huleluia !” - 1 I mai kela ia’u “ £ Kapena Wiliaona ! Na-. i ni ka pomaikai o’u, a makemake no au e ola i i hookahi la hou akn, e b#emaka ai i keia pomaikai ana.” A ma in olkd» aoa, make iho no ia. Aole sae i loaa ike Kapena kona inoa maoli.