Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 8, 25 May 1859 — NA KE AUPUNI. NA KANAWAI CIVILA OKO HAWAII PAE AINA. [ARTICLE]

NA KE AUPUNI.

NA KANAWAI CIVILA OKO HAWAII PAE AINA.

E hooholoia e ke me na 'Lii, a tne ka Poeikohoia o ko Uaioaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawn. * '*• * HOAILONA I. No NA KANAWAI. * Mt)KDNA I. JVb ka hoolaha ana i nd Kanawn, ; Pauku I. Aole e paa kekahi kanawai i kakauia, aia paiia a hoolahaia. Paukū ‘2. O na kauawai a pau i kauia eka Mana Kau Kanawai o ke Aupuni, e waihoia a e malunaia lakou ma ke Keena Oihana o ke Kuhina Kalaiaina, a nana no e hoolaha iloko o kekahi nupepa,amaunupepa piha anaemanao ai he pono, e paiia ma kuhi e noho ke Aupuni. Pauku 3. E haawi pakahi ke Kuhina Kalai&ina i kope o na Kanawai, mahope iho o ka hooiaha ann, i nn Kuhina, na Kiaaina, n§ Lununakawai & me na Loio Apana. Pauku 4. Ina aole i oleloia iloko o kekahi Kanawai kona mankwa e paa’i, alaiia, e hoo* paaia, penei : Ma ka Mokupuni o Oahu, i ka pau ana o qa 1h ha umi mahope o ka hoolaha ana; « ma na Mokupuni e ae, i ka pau ana o mahope o ia manawa, hiki ole i kekahiluMuAia ke olelo, aole oia i ike ike Kanawai, i mea e pakele ai i kona hewa* ma ka uhaki ana i ke Kauawai. MOKUA II. JVb ka pUi ana o na Kanawai. Pauku 5. Aole i pili kekahi Kanawai i na mea a i ka manawa i kala mamua o kona kauia aha. Pauku 6. Ua pili na Kanawai i na kanaka & pāu, na kanaka kupa o keia Aupuni, a me na kanaka o na Anpuoi e, oiai ko lakou noho ana maloko o keia Aupuni, koe wāle no oa Luna Nui o na Aupuni e, a me kekahi poe e •e, e like me na Kanawai o na Aupuni e. O ka waiwai o ia poe a pau oiai ka waiho ana o ia waiwai iloko o keia Aupuni maUlo no ia o ko’onei mau KanawaL Pauku 7. Aole e Ulo na olek» ae like iwaena o kaoaka i mea koe i kekahi Kaoawai i pili i

ka malu a me ka noho pono ana o na kanaka. Aka, ma na mea i papa oleia, hiki no I kela kanaka keia kanaka e haalele i na pono a ke Kanawai i haawi mai &i ia ia, ke pili ole u haalele ana i ka pono o hai, a ke pili ole hoi i ka noho pono ana o ka lehulehu. Panku 8. Ua ole loa na hana a pau i hanaia ■ ma ke kue i kekahi Kanawaie papaana, me ka olelo o)e hoi iloko oia Kanawai, e lilo na hana koe i mea ole. MOKNA III. JVo ka weheweh* ana i na Kanawai. Pauku Ma ka imi ana i ke ano o na huaolelo o kekahi Kanawai, e noonoo nui ia ke ano mao o ia mau huaolelo iwaena o kanaka, me k i nana nni ole i ko lakou ano hohonu, mamuli o na mla o ke Aopiliolelo. Pauku 10. Ina pohihihi ua huaolelo o kekahi Kanawai, e hiki no k« imi i ko lakoa aoo ma ka nana ana i na huaolelo e pili ana, a e hoohalifceia na hnaolelo me na hopunHolelo pohihihi, me na olelo pili, i akaka’i ke ano oiaio. Paukn II. Ina he mau Kannwai o ke ano lika, a hemau Kanawaipaha i ka mea hookahi, e moonoo pn ia kekahi me kekahi ma kaimi ana i ko lakou ano, a e hiki no ke lawe i ka mea akakalea iloko o kekahi o ia mau Kanawai, i mea e hooponopono ai i na olelo pohihihi o kekahi. • Pankn 12. O ka noonoo ana i ke kumu . man'p 6 kekahi Kanawai, a me ke kumu man&o o kona hooholoia ana e ka Ahaolelo, oia kekahi mea oi aku ka poPo e wehewehe ai ike ano oiaio o na olelo pohihihi iloko o ia Kanawai. ■ Pauku 18. I ka wehewehe ana i nahoaolelo pohihihiiloko o kekahi Kanawa* e kiolaia na ano lapnwale i loaa ma ka imi ana i kona ano oiaio. . Pankn 14. Ua loaa i na Lnnakanawai ka mana hookolokolo anokaulike me ke ano kanaWai pa»kiki, a ma na mea Kivila a pau, ioa aole he Kanawai e piK ana, ehana a e hooholo lakou mamuli o ke kaalike, e hooko ana i n* mea e pili ai i na mea pono ple, i hoakaka ole ia e ke Kanawai, a e kokna ana 1 ka noho pono a me ka hana kaulilike. 1 mea o hiki ai ke hooholo mamuli o ke kanlike, e noonoo ia ke Kanawaiake Akua i haawi mai ai iloko o ka naan o kanaka, a me ka hana mau Iwaena o na kanaka, a o hiki no ke nana i na Kanawai a me na haoa man o ko ha Aina e. • P >nku 15. O kela huaolalo keia huaolelo e hai ana i ka helukahi waie no, e hiki no ke hoopili aku i ka helonui, a o kela huaolelo keia huaolelo e hai ana i ka helunui wale no, e hiki no ke lioopili aku i ka helukahi e iike me ka < helunui, a o kela huaolelo keia huaolelo e hai ana i kamakane wale no. e hiki no ke hoopiii aku i ke kamawahipe e like me ke kamnkane. Pauku 16. O na huaolelo “a” me “ame” a me “i o!e ia,” ua like pu ko lakou ano ke maopopo ma ka olelo hookahi, Pauku 17-. O ka ihuaolelo ‘W a o sa hoaolelo e ae i pili i na kanaka e like me keia; 0 ka huaolelo “kekahi” kehahi meaeae” “k«kahi iho” a me na huaolelo like, aole i ke kanaka hookahi wale no, ua piii no i ka poe hui. ] 1 ka poe noho pu, i ka poe akoakoa» i k* poe a noho ana m& ka Apana hookahi, » «e na kana- 5 ka i ikeia, a me ka poe i ike ole ia, a me ka khulehn ke maopopo ma ke ano o ka olelo, o ka manao no ia o ka mea nana i k&kau. Piiukn 18. O ka huaolelo “malama,” maoaoia oia he malama aoo alemaqaka, ke ole i oleloia he milama o ke ano e ae; a o ka huaolelo “ma kahiki’ * eia he makahiki aoo alemanaka, keaooe. ■ , Pauka 19. Ua 3oko o ka huaolela

"olelo hoohiki,’ > ka huaolelo, olelo hai oiaio,” ke hanaia e kekahi mea e olelo aha he kanaka oia o ka poe Makamaka i huiia (Queka.) MOKUNA IV. -Vo ka hoopau ana i na Kanawai. Pauku 20. Inae hoopauia kekahi Kanawai, aole e lilo ia hoopau ana i mea d hoala hou ai i kekahi Kanawai e ae i hoophuia, ke ole i hoomaopopoia pela. E hiki no ke hoopau loa, a ko hoopau paha i kokahi hapa o ke Kanawai hou me na olelo e kue ana i na olelo o ke Kanawai mua. Pauku 21. Elua no mea e hoopauia’i kekahi Kanawui, oia hoi ma ka olelo maopopo pololei ana, a ma ke ana i ke Kanawai bou me na olelo e kno ana i na olelo o ke Kanawai nma. / Pauku 22. Aole e pili ka hoopauia ana o kekahi Kanawai i na hana i hanaia, a i na pono i loaa raai, a i na hoopii Kivila i hanaia a hoomakaia paha, a mamua aku o ia hoopau ana ' ■ ■• Pauku 23. Aole e hoopiliia ka hoopau ana 0 kekahi Kanawai i na hoopii ana a me na hihia e kau ana iloko o na Aha 1 ka wa o ia hoopau ana, oia hoi ha hoopii ana no kekahi uku hoopai mamuli o na olelo o ua Kanawai la. HOAILONA II. NO KA HOOPONOPONO ANA I KE AUPUNI —50 KA . OIHANA HOOKO. . Mokuna v. Ke Alii Nui—Kona Ahakukamalu. Pauku 24. E hiki no i ke Alii, i ke)a manawa koia manuwa, e hookohu raa ka Palapala Sila Nui, i kekahi o kona poe kanaka kupa i hiki i kamanawa oo a ke kanawni i olelo ai, i Hoa o kona Ahakuka Maln, oiai ko ke Alii ma- . kemake. Puuku 25. O kela hoa keia hoa o ko ke Alii Ahakukamalu, mamua o kona hapai ana i ka hana o ia Aha, e hoohikiia o&e kokua i ke Kumukanawai, e kuhikuhi i ke Aiii me ka pololei, a e hoomalu i &a mea a pau i loaa mai i 1 kona ike anPmi Jkohft kno Hoa Knkamnlu, na mea hpi a ke Alii i hoomalu ai. uka, aole e lilo ka ke Alii hoomalu ana x mea e papa aku i ke kamailio pu ana o na hoa kukamalu no na'mea 1 hoomniuia, aole hoi e manaoia ka hoomaiu m mahope o kooa hoopau ia ana. Pankn 26. Eia na hana o kela hoa keia hoa kukamalu : 1. E kuhikuhi i ke Aln e iike me ka nui o kona ike a me kona noiau. 4 2. E kuhikhuhi i. na meft e mau ai ko ke Alii nani, a e pono ai k.i lehuiehu, me ka paewaewa ole mamuli o ka pili makamaka, a o ke aloha, a oka uku, a o kft makau, a o ka hoopiiimeaai. 3. Eia ka hope, e pale aku i na mea kolohe, a e nana f e malama, a e haoa i na moa a pau i kupono i ka hoakukamalu maikai e hana ana me ka malama ponp no kona Moi. Paunn 27. £ hiki no i kela hoa keia hoa kukamalu, e noho mai ma na halawai mau a me na halawai e o ka Ahaknkamalu, a e h&i aku i kona maoao no keia mea keia mea i waihoia mai imna o ka Aha. £ hiki no ia ia e koho, a ke makemake oia pela, e kakauia kona koho aaa mabko o ka Mooleio o ka Aha, ma na mea a pau 1 pili ole ia ia iho. Pauku 28.. 2ia ka ahakukam&iu e hooponopono i kana mau mea iho, a « koho i kakaooleb nana e kakau i ka moolelo otftk> o na mea » pau i hanak e ka Aha, anana no boie malam* i «a mooleio nei ; - >v Piuku 29. I Meaapftfeftkaai i ka pilikia

c puku mai ana ’no ka Ahakukamalu o)e, oiai e hakahaka ana ka Noho Alii, e mau no ka Ahakukamalu e noho i ka wa i mako ai ke Alii, aia a hoopauia e ka Hooilina o ka Lei Alii, a e ke Kuhioa Nui paha. . [Aole ipau. |