Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 51, 23 Malaki 1859 — Ka Nupepa. [ARTICLE]

Ka Nupepa.

Ileaha ke ano o ka nupepa ? He pepa hoolaha i ka nuhou, i kela wa keia wa, Ma na aina naauao, ua paiia kekahio na nupepa i kela ia i keia la, a o kekahi i kela pule keia pule, e like me ka Hae. Elua iloko o ka pule kekahi. Ma na kulanakauhale nui, e like me Ladnna, Parisa, Nuioka, ka pai nui ana, i kela la i keia la, no ka nui o ka nuhou, a no ka nui o ka poe makemakeeheluhelu malaila. Aole i ikeia keia mea i ka wa kahiko. Ii>a i heluheiu ia na mooolelo o na aupuni naauao o ka wa kahiko, aole no e loaa malaila kekahi olelo no ka nupepa ; no ka mea, aole mea paipalapala ia wa, he palapala lima wale no, a ua lohi loa ka hana ana. Nolaila, he mea hou iho nei ka pai nupepa ana, a ua lilo ia i oihnna nui i keia wa. Ua hoomakaia ka pai nupepa ana maanei i ka makahiki 1834 paha, a ua paiia, mai ia manawa mai, ke Kumu Hawaii. Ka Lama Hawaii, Ka JSonanona, ka Elele Hawaii, a o ka Hae Hawaii. Ua paiia no hoi maanei kekahi mau nupepa ma ka oleio B«ritania, o ka Polynesian, ka Friend, ka S. I. Gazelte, ka 8. /. Mirror, ka S /. JVews, ka Honolulu 1\mes, ka Era Sf Argtu, a me ka P. C. Jidvertiaer; a ke kaa mau nei no kekahi oia mau nupepa haole i keia wa, oia hoi ka Polynesian a me ka P. C. Adverliser. Ninau mai paha kekahi, heaha ka pononui o na nupepa ? Eia-— 1. He mea ia e nui ai ka ike o ka lehuiehu. Ina aole nupepa, heluhelu huke wale no, hapa ka ike a me ka lohe o ka lehulehu. Nui na mea hou o kela aina keia aina, i hauie loa a nalowale, 2. No ka inahuahua o ka ike, holo na hana naauao. Ike kekahi i ka haua a kekahi ma ka nupepa, manao ia e hoomahui, a hana no e like me ia. 3. Nolaila hoi, mahuakua ka waiwai o ka aina, ma ka nui anao ke akamai, noloko mai o na oupepa. He mea ia e pale ae i ka na* aupo, a me ka noho wale, a e hooeueu i ka poe heluhelu e hana. He hana paipai maoli ka nupepa, i na haoa maikai a pau. . 4. O ka nupepa kahi mea hoala i ka noonoo o ka lehulehu.no ka ike ana i na mea hou, i kela wa i keia wa; nula’la, lana ka manao. e noonoo, e imi, e hoopaapaa. Kakau kekahi i kona manao a pai iho ma ka pepa, a nana kekahi a manan iho la, ua hewa ia manao, a nootu>o iho, lalau koke i peni me ka pepa, a palapala iho i kona manao, a hooili aku hoi i ka nupepa. Nana iho keka-| hi i keia maoao hou, a makemake paha, hoo-| halahala paha, huhu paha, o ka noho iho no ia, a palapala iho i k«na noonou ana, a boo-| laha no. No ia hana, nui ka ooonno, puka mai hoi ke akamai, a me ka naaupo pu kekahi, a pela aku. E aho la, he ole lua ka noho wale o kanaka roe ka noonoo ole, hoopaapaa ole, hiamoe wale no ka manao. 5. Ua olioli pioepine ka naau ma ka heluhelu ana i oa mea b»u iioko o ka nupepa, a he eha a me ka weliweii kekahi. He wai-J wai no ia na ke kanaka.

Olelo paha kekahi, ua puka mai ka ino ma na nupepa i kekahi manawa; puka mai ka aaaupo. ka huhu, ke aki, ka hoopunipuni. Pela io no, a he hewa no hoi ia; aka, ua oi ka pomaikai, ouku ki ino. Ua like ole ke ano ona nupepa, e like me ka poe nana e hoopuka, he maikai kekahi a be ino no kekahi. Na ke kanaka nana e lawe e naoa i ka mea maikai, a waiho aku i ka ine.