Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 48, 2 Malaki 1859 — MOOOLELO HAWAII.-Helu 46. [ARTICLE]

MOOOLELO HAWAII.-Helu 46.

O KB KAŪ 1A KaMEHaMEHA III. JVb na hana a na Misionari mai ho lakou komo ana mai ma keia pae aina a hiki t ka maka~ hiki 1840. * He nui wale ka noho hemahema ana o ko nei Iahui*i ka wa i komo mua ai na Misionari ma keia pae moku. He poe naaupo lakou, a he poe haumia loa hoi. “ I pau keia noho hemehema ana, a me keia naaupo a rae keia haumia, heaha ka hana a na Misionari? ” A aeia mai lakpu e na alii .a pau e noho, alaila, hoomaka lakou i ka hana ma na mea e pau ai ka ioo, a e ulu ai ka maikui, a me ka pono. Eia ka hana, o ka hooponopono, a haawi i ko Hawaii poe i na hua olelo he umikumamalua, a ao aku ia lakou e hui ia mau hua, i hiki ke heluhelu, a ke kakau lima no hoi. O ka haawi i» lakou i mea paipaiapala e ae e nanuao ai. O ke ao ana i na kanaka a me na kamalii ma ke kula,e heluhelu, a e kakau lima, a e noonoo ma na mea e pono ai. Eia ka Binamn, “ Aole hala na malama elima mai ka wa 0 ko makou pae ana, aia he hoike kula ma Honoluln, alaila, ua akaka i naalii e hiki ia makou ke ao aku i m kanaka e heluhelu, a e kakau lima.” O ka hai ana aku i ka euauelio a ka Haku i na ia Sabati, a me na 1« noa, oia ka hana nui o na hana a pau 0 na Miaionan i hana’i ma Hawaiinei. O ke knhikuhi »m i ke kea o Iesu, me ka hoakaka ana aku i ke ano o kona make ana, a me ke noi akn i na kanaka a paa e hele koke io na la, oia ka lakou mea nui iwaena 0 keia lahnlkanaka.

A lilo kekahi poe i poe haipule, ua hopkomo ia lakou iloko o ka Ekalesia 0 ka Haku. Ma na mea e hikiai, ua ao aku lakou i ko uei poe e hana i kela mea i keia mea e pono ai ke kino. Eiwa poe Misionari i holo mai, iloko 0 ia mau makahiki, a ua ae ia mai e na alii ko lakon noho ana ma keia pae aina, a ua komo lakou iloko o keia hana. Ua make kekahi poe Miaionan, ua hoi aku kekahi poe i Amenka ; aka, o ka nui, eia no lakou e noho ana i keia manawa. Ika heluia, 42 wahine a me 41 kane Ua halana makahiki he iwaknlua mai ka wa i komo mai ai na Misionari iloko o keia kihapai a hiki ika makahiki 1840. Ahe nui ka hua i lulu ia. Heaha U ka hua i ohiia e ka poe lawehana ? Pono e nana i ka hua i maopopo ka nui o ka ke Akua hana, a i hoonaniia kona inoa. \' : ■ Eia kekahi hua i ikeia. 0na huke, ame na palapala liilii i paiia a i hoolahaia, a i heluheluia no hoi mai Hawaii a Kauai. Ina ihelu ia na aoao a pau loa 1 paiia mai kinohi mai 0 ko na Misionari noho ana maanei, a hikii ka makahiki he 90,000,000 paha aoao. Eia na huke i paiia: 0ka Eaihala a pau; o ke Kauoha Hou, ua pai pinepine ia; o ka Buke Himeni, nui na pai ana ; 0 ka Hoikehonua no ka Palapala Hemolele ; o ke kuhikuhi no ka Mooolelo Hemolele; 0 ka Ninauhoike; o ka Mooolelo H;twaii; o ka Mooolelo Ekalesia; o ka Mooolelo Kahiko; o ka Mooolelo Holoholona w.awae eha ; o'ka Hoike Uhane a me ka Hoike Akua. Wui wale na palapala liilii i paiia no na kula Sabati; na Ui; na Haiao; 0ka Helunaau; ame ka Helukakau hoi; ka Hoikehonua, ame ka Palapala Aina a me na mea e ae he lehu* lehu loa. Elua Nupepa i paiia i kekahi manawa, oka Lama Hawaii, a me ke Kumu Hawaii. I hookahi makahiki, ua pai ia ke Kumu Hawaii ; a 0 ka Aonanona ka iiloa 6 kekahi Nupepa—A 0 kā Elele kekahi. Ua h<*luhe!ui.i keia mau buke a me na paiapala liilii e na kanaka, ame na kamalii hc lehulehu, no ia mea, ua mahuahua ka ike ame ka naauao ma keia pae aina. No ka hemahema 0 na kula i aoia e na knmu naaupo, ua kukuluia na Kulanui. Ua imiia na kamalii, ua hanaiia, a hoaahuia me ka lole, a ua aoia lakou i ka palapala a me ka hana. Aia i Lahainalum ka mua okeia poe kula, no na keikikane ia kula. I keia wa, aia ekolu kumueao anamalaila. Nui na haumana 1 aoia malaila i na makahiki i hala aku nei. Ua haule kekahi poe iloko 0 ka hewa; ua lilo kekahi poe i mea ole, a 0 kekahi poe, eia lakou e hooikaika ana ma ke ao ana ina kamalii, a me ke kokua ana mamuli 0 ka pono. Oke kula kaikamahine, oia kekahi. Aia ma Wailuku, i Maui, M. H. 1837, ua komo mai na haumana iloko oia kula. Hookahi kumu eao ana, a me kana wahine, ame ka wahine kane ole. Hookahi kumu maoli, ahe kahu hoi, a me kana wahine e kokua ana mamuli 0 keia hana. Ua make keia kula i kek manawa. Aole he knlanui no na kaikamahine ma keia pae aina 0 Hawaii nei. He mea hilahila keia—He mea e hemahema ai ka h&na &na Miaionan i keia wa. He mea hoi e poino ai keia lahuikanaka. Aloha ino! Ua nele na kaikamahine o Hawaii nei i ke Kulanmi ole. Aole he wahi a lakou i aoia ai ma na mea e nui ai ko lakou ike, a me ko lakou makaukau no ka

lakou hana. No wai la keia hemahema ? No na Misionari anei ? No ke Aupuni paha ? Ma Hilo i Hawaii, aia elua kula hanai ; o ke kula keiki kane kekahi i hoomakaukau ia na kamalii e komo iloko o kc Kulanui i La hainaluna. He kula kaikamahine kekahi malaila, ua make keia kula e like me ke kula kaikamahine ma Wailuku. Aia ma Waialua, i Oahu, ke kula kamalii ia wa, me ,ko kumu hookahi, e ao ana ika palapala a me ka mahiai ana. Oka hana ka mea nui ma ia kula. Ua pau aku la ia kulai keia manawa. Ma keia hebedoma aku, e ikeia auanei kekahi mau hua e ae o ka hana i hana ia ma Hawau nei ma ia mau makahiki he iwakalua.”* • Mooolelo Ekaleaia.