Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 46, 16 February 1859 — [No ka Hae Hawaii.] [ARTICLE]
[No ka Hae Hawaii.]
Ko J. Kekela Palapiila Aloha hope i na .Ekaleaia a paa ma llawaii uel. H f i< c 4. Nov. 22, 1858,. Uele au mai Kau, a i Kona Homa, ma Milolii, a i Kaohe, a i Kealia, a i Honaunau, a mn ka la 20 o Nov., hiki aku la au rna kahi o Mr. Parisa ma, i Kuapehu, A ua paa au ma kahi o Mr. Parisa ma ; elua Sabali, hookahi Sabati me ka poe o Naawaawa a ine Kealakekua, piha loa ko lakou inau luakini ; makaala lakou.me ka hoolphe pono i na mea a pau i hai ia imua o ko lakou alo,. Aole o lakou luhi i ke kali ana, mai kakahiaka a ahiahi ; aole no hoi i pauaho no ka loihi o ka’u haiolelo ana, kokoke paha ekolu hora ko’u hai ana. . A..he mau halawai e ae no hoi me lakou ia mau la mai o ia hebedor rna. A i ke Sabali mua o Dekemaba, hoi hou aiu i Kealia, me lakou i ka Halawai kakahiaka.; a i ke ahiahi, me ko Honaunau poe. Ikaika no ko Kona Hema poe i ke kukulu ana i mau luakini poh’aku no lakou.. Hookahimaukao Naawaawa, ua paa ko luna i ka pili laau ; a ua haino maikai ia na paia i ka puna, a paa pono i.na puka aniuni, o na noho koe.
He hale pule maikai makai o Napoopoo, ua paa oluna i ko pili laau, ua maikai ko waho ame ko loko. Aia ma Kealia kekahi halepule pohaku o lakou, ua paa ko luna i ke pili lauki. He poo kuaaina no lakou, a ua ikaika no nae lakou i ka hapai ana i keia hana nui.
O ka aina mauka o Kona Heina a me Kona Akau, mawaena o Kealakekua a me Kailua, ua pau i ka lilo ina haole, a paa ka uina i ka pa ; ua kanu ia ka. aina i ke kofe, alani, peaeh, hua momona, a me na hua ai e ae ; inaikai na alanui, kukuluia he inau hale laau maikai. E lilo ana paha ia wahi i punana no na haoie ma keia hope aku, pela ko’u manao i ka ike ana.
Dekemaba 9, 1858. Hele au maiKuapehu aku i Kainniiu, a i Holualoa, a ma ka la Sabati, halawai nui makou ma Kailua, i ka puie kakahiaka, a pule awakea, hoi hope au i Kahaluu, maikai na halawai oia la, Launa pu au me Mr. Tatina ma ia la, a i ka poaono no hoi. Oia hookahi ke koa-kahiko i koe o na mea i lawe miia mai i ka Euanelio ma Hawaii nei. Aua hooikaika nui oia ma Hawaii nei i keia mau makahiki lip kanakolukumamawalu, a eia ke kuniamaiwa, mai kona wa ai a Heaika a hiki i kona wa elemakule. He nawaliwali ko Mr. Talina kane i keia wa, e pule nui aku kakou a pau i ke Akua no keia koa ki#iiko e kakou, e na hoahanau a pau ma Hawaii nei. Ano ka laua mau keiiki hoi. i lilo i pani ma ka hakahaka o ka makua. Dekemaba 13. 1858. Hele au niai |Kailua a i Kalaoa, a i Kiholo, a mai Kiholo a i Kawnihae, oia ka puni loa ana o Hawaii. Oia ka puni loa ana o na mokupuni a pau mai Hawaii a Niihau, koe wale no o Kaupo a me Kahikinui, ma Māui. JVa mea a’u » ike ai ma Hawaii. Ma keia kaapuni ana o’u ia Hawaii. Nui na mea hou a’u i ike ai, he maluhia ka noho ana o na Ekaleeia a pau ma Hawaii, aole lilo i ka haunaele, a i ka lapuwale, e, like rhe kekahi poe ma Oahu nei. He mau iuakini inaikai ko lakou, ma Kohala, Waimea, Hainākua, Hilo, Kau, Kona Hema, Kona Akau, o Puna ka moku i koe'o Hawaii, aole halepule hou, mamuli paha loaa. Ua lilo ko lakou dala i ka hale ma Hilo i keia wa. Maikai ka nui 6 na alanui ma Hkwaii, uuku wale no na wahi pono ole ke holo ma ka holoholona. Haawi oluolu kekahi poe i ko lakou mau kokua no ka hanai kumu, a no ka mahina hou e iike me ko lakou makaukau mai ke Akua mai. He mau eka aina i kanuia i ke ko ma Hilo, e na Pake, ma Puueo, Paukaa, a i Papaikou, a no ka haole ma Kaupakuea, e lako auanei o Hawaii i ka malakeke, ai'keko paa. He mau eka aina i kanuia ma Kau i ka huita ; e loaa auanei ia lakou ka waiwai ma ia hana ke hooikaika pono lakou. A ke hooikaika nei kekahi poe roa Kona Hema, me Kona Akau i ke kanu kope, alani, rae kekahi mau hua at e ae. Aua paa kekahi mau aioa i ka hanai ia i na holoholona, hipa, 5ipi, kao, no na haole ka nui, a uuku wala no ko oa kamaaina. Eia kekahi piiikia nui a’u i ike ai ma Hawaii. Oka lawe aie nui ana o kekahi poe ma Hamakua, Hilo ame Puna, i ka lole o ka haole a me ka Pake. me ka manao e hoo-
kaa maloko oka pulu. Penei ka hana a kekahi poe, hele lakou a aie i ka lole o ka haole, a o ka Pake, a ma ka puiu ka hookaa ana.
O ka lole i make ma ke kuai maoli ana me ke dula, ekolu dala, a ina ma ka pulu e hookaa ai, eliina dala. A ina lilo ka lole ma ke kuai maoli ana, elima dala rnaufi, rna ka pulu e hookaa ui, ua like me ewalu daln, a o ka lole lilo i na dala ewalu pii ae. la iluna, ke hookaa ia maloko o ka puiu; umi.a keu na dula. '
La«e ka haole a o ka Pake i na lolo o kela ano keia am> ; a me ha lole kilika nani, nui o ke kumu kuai Hele na kanaka a ninau i kela lole a i keia lole. Mahea ke kuai o keia ma ka pu1ii anei, ma ke dala paha ? A ina olelo ka mea nona ka waiwai, “ma ka pulu.” Oka lawe aie koke no ia o ke kane a o wahine palia, i na lole nui o ke kumu kuai, me ka olele ana, Hc pulu wale no ka hoi ia, he kii wale aku no a hopu, oia hoi e like me ke dala, ka mea hihiu, uia i ka aiha e kahi i kupu aii A no ka iawe aie ana i na lole nui o ke kumu kuai, me ka manao maloko o ka pulu e hookaa ai. Ua |ilo ke kane ame ka wahine. i kā imi ana i ka pulu ma ka mauna', a hala he malama, a eluu, ekolu, eha mahina, i lilo lop. i ka imi ana i ka pulu, a hookaa no ka aie, waiho wale np ku hale, a o ka aina, paapu ika nahelehele. Ai ka loaa ana mai o ka pulu, pau loa no i ka aie ; nele ka opu i ka ai, nele ka wahine ame na keiki. E aho no ke hana maoli i ka pulu a lona, alaila, e kuai ma ke dula, a loaa mai ke dala, kuai no i ka lole me ke kumu kuai emi ; a o ka mea i koe iho, e kuai no i kekahi mau hemahema ; a pela e pono ai. E makaala oukou inalaila, e hana me ka' noonoo a me ka naauao, i pomaikaā ai ouknu.