Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 33, 17 November 1858 — KE AU IA KAMEHAMEHA IV. MAKAHIKI EHA HOIKE [ARTICLE]

KE AU IA KAMEHAMEHA IV.

MAKAHIKI EHA HOIKE

0 lee Kuhina Kav.a, e mulauw ahu ILa Oihann Ha na Hou. Ili-i.i ō. Ua hooliihaia kela rnau kahua malpko o na nupepa okn Herald ma Nu loka ame ka Evening HuUelin rr.a San Fntncisco,a na loaa ihai na palapala mai ia mau kulaoakauhale mni, ē hoomaopnpo ana, aole e lil» ana kekahi o na kahua oiai keia pilikia dala ole. '•* Muinuli o keia mau 'mannp, i:ia paha ka ninau—Uu pono anei e (ipopanee ke kuai ana o ia kahua i olelo ia e kuai anu tna ka la 1!{ d Mei. ’. l (Ja maopopo aole i inahuahna ka wai e kupoiio no na*moku a rne na kunaka e uolio nei ma aka, aole dala o ke Aupuni e liana aku ai nn hawai nui kuponu me ka aie ole alui ia hai. I ka hoomaka ana i keia hana, 6 ka wai, ua hai ia imua » na hawai nui aka, ua. hpole ia ia inanao, a ua hoomaka ia ka hana me ka piula liili». He mea lapu\vale leela piula; a haalele ia, alaila ua hana ke kiowai me ka! hawawa, a pela.no ine ka . hawai—-ua hawawa kana'' ua liilii hoi, kupono ole. Ma ka hope o ka olelo hoike n ke Kuhina Kolaiuina, niakahiki I8Gō, aia malaila kekahi paiapala i kakauia e Wm. Webslcr Esp, ma ka la 30 o lune. 1855, e hui ana i kona manao e pono ke eli hoa i kiowai ma kahi kokoke aku i Kapena, Eenei ka nui oke kiowui ana i innnao ai, he 511,250 galani wai, u o ka hawai malailamai a liiki i kui i Ua wapo, i12 iniha ka nui. A i kona manao e liio ana malaila na dala he $G8,187. Iloko o na inakahiki i hala ae noi, he IS hapa hanei’i ka uku panēe .no kn dala, nolui,la aole paha i ae kekahi ppe mawalio o ke Au|>uni e hoolilo aku i na elaia he $G8,187, ke miiopopo ole e loaa mai ana i na elala he 12,273, oia hoi ka uku panee, iloko o kela iimkahiki*keia makahiki. A i|oko ona nmkuhiki elua i pau ai nia ka la 31 <» Maraki, 1858, eia wale no na loaa o ke Aupuni ina waipuna, $,2,588.35; a ua oleloia ua kiekm ka auhau oke Aupuni no ka wai. Nolaila, ua maopopo paliu i na mea noonoo a pau, iua e lilo na inea wai a pau o ke Anpuni i kekalii poe hui, e mahuahua ar.a ka nuhau wai, i inea e loaa ui ke kumu paa o kn poe i kuai mai. Aole nae pela ka inanao o ke Aupuni, aole oia i manao i ka puka o ke dala, aka, ua manao nui i ka pomaikai e l»aa mai ana no ka wai maikai, oia hui ka malulahuu ona moku ame ua kalepa. Nolaila.eia ka pon<», e hoemi ka nku 6 ka wai, a hiki pnhu i ka manawa e hoopau loa, a noa lua ka wai no na inoku.. . . A»lc no i muopopo ka pono o kekahi Aupuni e kuai aku ana i kona mau kuleana iloko o kekahi waiwai i pili i ka pomaikai o ka lehulehu, no ka mea, e imi ana ka poe i kuai ka waiwai i mea e puka ai ke dala, rne ka noouoo ole i ka pomaikai o ka lehulehu. Uuku a kupono ole ka wai ma kb kakou *hawai 4 iniha ka nui. no nu inoku u me ka poe noli» iuka i makemake i ka wai iloko o ko iak»u muu wahi iho. Ua haawi ia ka pouo i kekahī poe e kapili i na piuln i ku ha- . wai, me ka uku i ka hma awa $25, no, ka inakuhiki, aka, o lakou, aole i loau ku wal, n» ka uuku. Nolaila, ua manao ia, aole poiio ke haawi a kuai hou paha ka pono o ka wai piuln, ain a hana hou i hawai nui. Eia kekahi manao no ka wai. Ma ka aina e, ua hana in ina kekahi wahi na punawai hohonu, Punan'ai Jllcsiana, ua eli ia me ka inea wili e like ine ka mea wili o ke kamana. 1 kuu manao, e hlki n» ke hana i na punawai oia’ano nm Honolulu, a ina i loau kuu manawa kaawale e hoao una au iu mea. E loaa no ku waikahe ina Kulookahua, no ka inea, ma ka M. H. 1845, u« Iioolei ia ke keleawe anana kai iloko o kekahi lua malailu, a uu maopopo’e kahe ikaika ana mukai. Na kekahi luina ukamai i hoao, nolunu mai

o ka manuwa Beritania o jModeslc, Kapena Bailii. Eia ina Honnlulu nei keknhi mea Wili eli puuawai, i hooukaia e KapenaAVilkes. Ua palapala au i Kalilonia ame Eupopa, e ninau ana no na lilo no ka hana una i ka mea’wili eli p«nawai. ' Ma oa alnnui a me na alahaka, aole i nu> na hana nialalo o keia Buro, aka, eia ke kumu, no ka uuku ona daia. Bia mai keknhi mau mahele noloko ae o ko’u Hoike i heluhelu ia imua o ka Aha Hui Mnhiai, ma ka ia 31 o lulai, J#v 1856. • •• ■

“AoIr paha i inunao |a he poe akamainaj kannka Hawaii ma ka hana ana i na alnnui,j no ka mea, «> kela hana he oihanii okon, ij loaa i kekahi kanaka mahope ih» « ke ao ia ana. Aka, ona aianui a pau o kakou ua| hnna ia e kanaka niaoJi ; , oia hoi ka poe i ao" ole ia. Ma ka mana i haawi ia ike Kuhina Kalniaina malalo o ka pauku 4 p ke kaiiawai ' e nili ana i ka Aulinu Alanui, i hooholoia ma ka la 9«'p lune, lfSo7, e hiki n» i k,c Kuhina e hooponopon» i keia mea.Hia ke kohp ana ij na Luna Ālunui i akamai i ka hanu ana ma alanni. . 1

“ Pehea la e hnna ai na alnnui' E nana kakoii: i ke ano o ka kana ana i ke alanui ina Nuuanu, a i ko kakou liana ana ma keia hope e haalele ke ano o ka hana una o Nuuanu.

“Ma Nuuanu, penei ka han.n ana. Ua eli ia ka lua ina kela a me keia aoao o ke alanui, a ua hoolei ka lepo' miiwaena; a i ka hana liuii ana, e honlei hou ka lepo o na uoao niiiwaena, a mahope, i wahi one eleele; a pēla e huna ai elu:i a ekolu paha nna iloko o k;i makahiki hookahi, “ E lohe kakou i ka Mi. Webster manao no ka hana alanui. Ma ka la 22 o Fqbe.ruari, i hala ae nei, penei kana inau olel»:

“ I ka hana ana i ke ulanui maikai, e lai-l tia ia ma kahi pololei i a kokoke no hoi iwa-| ena o wahi eiua; aole e pii maluna o na puu, aole hoi e iho malalo i na awawn, ma | kahio ka wai; e knu no maluna o ke alani i\ one a pohaku liilii paha, i hookahi kapuui ka manoanoa, mawaena he kiekie. Ma ha aoao| e eli i wahi e kahe ai ka wai, i kelekele ke alanui, a ina e kelekele kekahi wahi, e; hooknhej>a wai u e hoopiha ia wahi i ke one. ’ Ua 'hana pinepine ke alanui o Nuuanu mn ke ano kue i keia mau nila pololei a Mi. \Vebster. Aka ua nui wale na pohnku liilii i kupono i ka hana alanui, ma kahi kokoke, oia hoi ma kahi o Keo Bu (Mr. Booth.) O na mile 150 alanui kaa, a me na ihile, alanui 550, i kupono i ka lio, i olelo ia e Mr. | »Metcalf, ma ka aoao hoike Helu 4, M. H.! 1853, oa hanaia ma ke ano like loa paha rnej ke alanui o N uunnu. Ua olelo o Mr. Webs-i ler (aoao 151) he lapuw’ale loa na alanui ma| Oahu i ka hnna ana o na Luna; a o na ala haka, wuhi ana, pomaikai ke haln ia mau j wahi me ka pakele o ka eha o kauaka mnlu-1 na o ka lio, a i ka haule paha iloko o ka wai ! “ Ma keiu manao o Mi. \Vebster, ua mao-| pnpe pahu..ua inake hewa na dula i honliloia ma na inile nlanui G00 i nleloia e Mi. Mele-i alf; a nolaila ua pono ke aua ke dala no na alanui ma keia hope nku, ke maopopo ole i ke Kuhina Kalaiaina e hana ana ka Luna Alanui e like me na rula. a Mi. VVebster. | “ Ua like keia mau rula me na rula o ka poe Lntina elua haneri makahiki mamua.” Nolailu i kuu manarfhe makehewa ka hoolilo nna i na dald i ka oihana hana alunui ma keia pae aina, ke ao ole ia na kanaka u i na | Luna paha ma ke ano o ka hana alanui. Hui i mau alanui a me na alahaka Inpuwale ko j kakou, koe wale no kekahi mau wahi i hana I ia e Mi. Harding. Aka. no na kuinu i hai ia ! i«e' au mamua, ke manao nei au aole e pono ke haalele a hoonele ke dala palm o na lianai hou ma ke awa o Honolulu, oo ka mea, aole ia he inea nane wale no ke nana uku, aka, he mea ia e pomaikai ai ka lahui i keia wa a me ka wa e hiki inai ana. i a E OI.A KA Moi I KE AkUA. ■' | R. C. VVVLLIE. Keena o ka Oihnna Kaua, ) j Maraki 31, I8;3d: \ - Olei.o Hope.— Ke pnkui nei au, He*u 10, he papa helu, e hoike ana, ua f>i aku na lilo 0 ke Aupuni iloko o na makahiki elua i hala ae nei mainua o na lilo iloko o keknhi makahiki e ae mai ka la 31 o Mmaki. 1850. *A ke pakui nei no ho hoi, Helu 11, ke > kau wahi o na pnpa helu i hoomakauknu ia e \ Mi McCou"htry, malalo o ke kuliikuhi ana 1.0 ka Mea Kiekie o L. Kamehnmeha, e honj kaka ana na loaa a me na lilo u pau o ke ; Au(iuni ma na mokupuni Oahu, Maui, H«- ! waii n tne Kauai, iloko o na makahiki elua i ! hala ae nei; a e hoakaka ann na Ii!o ma kela mekeia.o ia mau mokupuni niai ka la 31 o i Mamki, 185G; a i ka nui o na auhau a me I na dule i loaa mai mai kela me keia moku- • puni. Aole i hookomo malaila na d«la o ka 1 auh'au kuia, na loaa o ka wai, na hoopai a me | na ioaa e ae oia ano, a nolaila, penei ka hoo- { uluulu ia ana; o na lilo a pau, he $1,258,42, aka, o na loaa, he $604,248 79 kenela wale no, a malnila ua oi na liio he $654,609.63. O ka nui o na lo%a i hookomoole ia, no ka mokupuni o Oahu? R. C. WVLLIE.