Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 30, 27 October 1858 — KE AU IA KAMEHAMEHA IV. [ARTICLE]

KE AU IA KAMEHAMEHA IV.

' AIAKAHIKI EHA. HOIKE ’ Q Kuhina JCaun . e malama nnn i ka ()ihana Hana Hou. . Ur.li; 1. . ’ >: ' Un kupono-loa k«;iiimau olelo i ke Knhinn Wniwai. aka, iia ho«>k<tino isi o a‘ti i mea e maopopo uku ai ia oukou ru> ka |><»no 0 kii huopHnee ann i nu hniin hou i hoike ia e Mi. Wooel, nolo i haua, innimm ae o ka hoomaka i kekahi Iiaiia hou, i ihaopopo no line he mea i in<ikoniiiko nui ia, n» akakii ka pona. inaiimii o kola mau ololo Iio.oh.olo <>. ka Moi a me-ka aha Kuhina, i hai ia tuaimi:i. e nopaOo mii i ki; anu o ka wailiona ilala, i ua loan mai a ine na IH<> aku, i keia luanawa a mo ka maiiawa hoi »; liiki inai ana. a nu- i»a hana.i hiki ole ke hoopanee. Mn keia ua kokua nui ka Mea Mahaloia ke Kuhiua Kalaiaina, a ma kona,’nou Kuhiua VV;iivvui i ku 1 k« wn, a i kekahi manawa. ua kokua mai * ka Moi, ine konu noiau nui ine ka inakaukau mau. Nolaila, iloko o na makahiki e|uu i kala ae nei.ua halawai piuepine ka Aha Kuhmn, a na’u no i kakau na nmolelo o ka hana. 1 ka pau »na o ia inaii halawai. ua hnawi aku la Mi VVood i na olelo kauolia ia ia i hoakaka ma kuna olelu hoike, me ua kauoha e ne i hooinaopopo ole la imilaila. Ke hui pu nei au (Helu 4) he papa helil i hooiiuikaukauia e Mi. Woml, laua me Mi. Spēncer (nana hoi i ka imilania i iiuhuke helu V a me na palapala a pau) e hoakuka ana i na lilo maialo o keln pauku o ka Uilu Iiuiiwim iloko o na mui-ahiki elua i pau ai ma ka | a 81 o Mamki, 1858: Mahiilu e ike ai oii- ’ koii o ka, huina o ua haawina no ia nmu «nakahiki eiua, (me ka hui pu i ua loua no ka waiwui hooiilo ia $8,520.21) he $*3.17,622,71; I A na hoolilo mulalo o Uein. inau haawina, $148,076.21 a o ke koena o na haawiua i hoplilo ole ia, he $89,546.50. Ma na hnawina ku i ka wa, aole nae i hooliio ia ke dula, malnila e inaopopo ai no kn like ole o nu dala $217,644 71 kenela, ,ma ka pupu helu uMi. \\ood, a me nu ilala $445,298.91. i hpnkaawleia e ka Ahaolelo o ka M. H. 1856; no na_haria hou. ina e hoomunao i ke ano o ka Waihona dala o ke Aupuni, mai ku hoopau ana » ka Ahnolelo nia ka.ia 11 o lune, I8:>6. e mao- • popo lea ana i nu men a pau, ke noonoo iki, aole no e hiki i ke Aupuni o ka Moi e hoomakaukau i na dala o kela hana keia hana i _ se ia ka Ahaolelo o ia inakuhiki. A ua maopopo no hoi i iiii inea akumui a pau liia ka oihnna Aii[>uni, ina e lawa ole na dala no mi hana a pau. alaila na inanao ole ke hoplilo like ia niau diila ma nu hanu a piiu, oia h<»ij e hooniuka ana i kela hana keia hanu, uole nae e hoppuu ia kekahi o kakou. Eia kii • ' pono a m.e ka naauao, e houlilo aku na dala inahuahua ole ma ha haiia hou i manao nui ia, a e inaopopo.auanei inalaila ka puka. Ua manao ia oia ke an» o na hana h'»o * olelo ia ma ka olelo hooholo i» ka Moi a me kona Aha Kuhinu, i hui ia inaluna, Ina i kuliulii la iia wapo a e hana i na alanui in<i kela wahi keia wahi, he mau pom» ia no na.wuhi i hana ia, aole nue i maopopo ka pom» uui * no ka lahui okou. Aole pela Ua haoa hou ana i ke awa a me nu wapo o Hanolulu, e hiki ai i na iiioku nui ke komo iloko. Ke akonkoa nei na waiwai kuai a pau ma llonolulu e kuai aku a kuai mai, mai o na wahi a pau o keia pae ainn, nolaila, ina eli ia ka awa, a e komo pinepine na moku 6 na iahui e, un loua mulaila ka hoomaikui nui ia no . kela kauaka keia kanaka Hawaii, mai o n o, ma ke kokuii ana i nu manuwu p ka nialuhia o ke Aupuni <» ka Moi. Ina e hoolilo ia na dala ma na hana lioh, ma kahi i loaa mui ai (a he wahi manao pono la) alnila e maopopo auunei ia oukou, he kuieana nui k» ku mokupuni Oahu, muinua 0 na mokupuni e ae n pau o ka Moi. 9 Aole paha o manao anu kekahi o ka Poeikohoia o ka M. H. 1858, «m kohoia lakou e (nalaniama i na pono wule no.o ko lakou muu Apana iho; nka, he poe EunHmakaniuana lakou no ka lahui okoa, a eia ka mua o ku lakou mau mea e mauao nui ai, o ka pono nui o ke Aupuni’ mai o a o; a maliope e uuon<»o ai i na mea e pili i ko lakou mau Apana tho. ke maopopo m ua kue oie i ka pono o ka lahui akoa, a me ka hana nui i ili nei malnna o ka Moi-oia ka hoomalu iike ana 1 ke ola a me ka waiwai, o ua uiea a puu e 'noho ana malalo o konu Aupuni. liuko o na - makahiki elua i hala ae nei, ua ioaaia’u mai O kela wahi keia wahi, mau palapala, e

noi ana i na <Jala i Imoholo ia f? ka Ahaolelo no na hann hon ma ia muu wahi, a m> ka rnca, he poe naauao kekahi o ia poo i |»alapaiu ihui, nolaila ua akakii paha k.o lakou inauao, o ka inea i. pai ia a hooholoia ina ka Hila Kaliiiw.iiwai, oia na dala i liaawiia e ka Ahaolelo, o ka hoolilo aku, oia wale-.no.-ka ke Kuhina Kuua. ’ lle nninao kuhihewa loa ia, ine ka luhi wale -Nlu keia liop»? aku, ina e hoohalike iki ka Hila Kalaiwaiwai a ka Ahaolelo' mo ka (»a]»a Imakaka i n.u loaa, i hōoiiiākaiikan.ia e ka Kohina Waiwai, alaila ua pan'ke.ia kuhiliewa. a ine ka apiki loa. O ha hlo ma ka hana ana i na hale (la.iliāo hou eluu, aole i papu in.ma na liila o ka Koi ame ka Alia K'ihina. i olelo iā nialuna. No ka (>ilikia ke ktt tn.it oia j»:ipa ole ana, nn ka nioa, na inakmnakeia t* l:(\vc iia poliakii o ka Hapu o lloiiolulu imea e piha ai o Waikahaluln, a e wa\Vuiii iy ami ka liale paaliao kahiko.

■Ua lioopii kekah.i poe Hnnohano. no ka makan i ka hali pamla iloko oku Hapu ō Iloiiohilu. Ua hoihoi ia ka pamlama kahi e a kaawale loa i ke kulnnakauhale, a ina pnha i aa e ku pamia i keia >vu, aole iu he [lilikianui. Aia mawaona ō na (lalāpala o ka klale n ka Hoeikohoia, kekahi hoike no ku hana hou ana o ke. iiwa a me na kuanālu, a me ke kiiknlu aha i paapu, i ho’ike ia mai e kekahi Komilē o ka Aliakukukukamalu, owau no kā Lnna Hoōmalu oia komile. ■Ua waiho ia imua o ka "Moi i make aku nei a me kona aha ma k:i ia lfi o Mei, 1S«i4, a mn ia no.ua hooili ia aku i ka Luna Ilooinalu o ka Hale 0ka Poeikiihoia, Ma ia olelo hoike, ua hoopuka ka inanao, e aie ke Aupuhi mu na aina e, nm ke kuai ana i na palapala hoaie no nā ilala $500,000, a e $250,000 puha, ma ka nku lioopaiiee, onno, a ewalu hapahaneii paha',’a <• hoolih» aku n:i loaa o ia aie ana ma ka hami ana ike awa. I inea e maōpopo ai ia oukuii no keia, ke hooil: aku nei a.u 1 koj>e o ia olelo hoike, ine na pepn i pili, Hel u5. Kia kekahi uiea nui iiialaila. oke kuai lilo o ke āupuni i na kuleana n pau iloko o ke awa a me na akoakna, i kaunhnia ma ke Kanawai o ka lu 15 o Sepaleinaba*, i hooholnia e k:i Ahanlelo o ka M. II. 1850 Mu ia Kāu iwai m» ua hai ukakaia k« manao he inau kuleana pono ole kela ke hooko,.uka, ua ae i:i niamua, nnlaila i ko’u manuo e hiki no ke hāawi aku i wahi uku no na mea e paa nei na kuleana, e like me ku pnno ō ko kela a rnc keiā. Ma ka noonoo ana i ko kakou ano e nohō nei, ua liina jx.no paha na hana hou e hana nei ina Waikahalulu.

Al\a, he pono no i ke nnpuni, e malama nei ka wai.wai'o'.'ka lahui opiopi a ulu innu no hoi. e hooinakaukau i wahi noho no ka haiiauiia « h-iki niai una, oiai i hana ana na men kupono no keia wa. Me kuu nonnoo ana i ke ano *• .Klonolulu i ka la 10 o Mei, IH24, n'u i liiki mai maluna o kuu moku o “Datile.” e holo ana i Knlekula, a me ke ano hoi o Umiolulu i keia wa, alaila ua lana loa kuu manao ina i aie dala kakiiu ilokn o 'ka makuhiki IS58.. aeile no e hiki aku i ka M. II. 1908 (ku wa hoi e ohi pau ai ka aie) ua oi aku ka waiwai, na kanaka, a me ke kalepa o Honnlulu, n e hana ana i na uapo a me na hale kalepa, ma na wahi o kela aoao keia aoao « ke uwu; a i kuu inanno, ina i aie ke aupuni i na elala he $500,001) a i $15,000,000 pahu, a e kuai i na kuleana a. pau i koe nei ina ke uwa’.a me ke akonkoa, a e hana aku i wapo paa a me ke akea inai ke akoa koa o Keolnloa a hiki i ka aiaa, me ka hana ana i inau hnwai .no k« la anao ine keia aoao o ke awa, alaila ua loaa i ke uupuni he walii kukulu hale maikui l«a, e liiki ko lioohmaliina ia n<> nn dala e oi aku ana i n.u uku hoopanee n« na dala aie pela, inainua ae o ka pau ana o na makahiki he kanalima; a liiki i ka M. II. 1908, e papaha ka waiwni o ke nupuni maloko o ia inau kahua hale, innmua ae o ke ,dala i aie mua ia. A<>le nae e hiki ke houkaka no ka nui o ka waiwai e loaa iiiai ana mi ke knhua e iike ine keia kahua o ka kou, ke hann ia nn uoao elua, ua ni loa no hoi ka nul o ia wahi mamua o ke ktdanakuuIiale nui o Venike, ma Ilalia, aole hoi he pilikia ka hana ana o keia, e like rne ko Veniee wahi.