Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 29, 20 ʻOkakopa 1858 — KE AU IA KAMEHAMEHA IV. [ARTICLE]

KE AU IA KAMEHAMEHA IV.

' : MAKAHIKI EHA. HOIKE O ke Kuhina Kaua, , e malama ana i ka Oihana Hana Hou Ma ke Kanawai o ka la 14 o lune 1855, ua hoihoi ia ka Buro o ka Oihana Hana, Hnu malaln o l;a Oiliaua Kana. mai ke Kee-. iiii aku o kc Kuhina Kaluiaina, aole nae t kuka |Mi*cne au no ia mea. Ma Amerika Hujiuia, inamua ue o ke koho ana i ke Kuhina Kalaiaian, ua malamu ia ka oihaiia Hana I!ou, e Kuliina Kaua, aka, ma na ninu e ae, ua waiho ia keia oiiiana i kekulii Luua okna. a inau luua paha, malalo nae o ke Kuhina Kalaiaina. . Eia. ke kumu << ka • haulele aua ia ano e ke nujiuni o ka Moi. Ma ka M. H. 16/15, ua kauoha ia ka Luuakauawai Kiekie i • make aku uei, e kii aku ina Amenka Muipuia, i kekahi . luiia koa naauao, makaukau a liiki ke ao tna kn oiha,na kaua a ine ka Hana Ilou kekahi, a ina kona ano luna koa, e noho oia inalalo o ke Kuhina Kaua. Ua hooikaika o Lee e loaa ka luna e like ine ia, aka, aole i ue kii poe maknuknu nu na dala $‘.2,500 uku makahiki, oia ko ke Aupuni inanao e hnawi. Ke manao nei no au, e loaa no ma Farani, Beietania, a Gereinania pnha, kekahi luna koa inakaukau, no na dala $"2,500, lio ka inea, ma iu inau uina aole no he kiekie ka uku o ia poe e īike me Amerika Huipuia. Aka. no ku uuku o kn llaawiua no ka oiha*na Koa, ina ka M. H. 1655 a nie 1850, ua haalele ka mnnuo no ka luna ao i na koa, a ine kekahi innu mea e ae i pili me ka oiliaha kaua, na inea hoi e loaa ai kn inaiuhia o ke ola a me ka wuiwai, nmlulo o ke Kumukanawai. ■

Nn ka nui o na hann i ili maluna o’u ua /nawaliwuli kuu kino, nolaila, ina ka la o Aperiln, 1856, ua hoopuka aku au i kekahi 0 ka Poeiknhoia e na makaainana, ko’u rna- ■ nao ia ia e hanu i hila Kanawai, i mea e hoihoi aku ai ka o na Hana Hou a i ka oihana Kalaiaina. L’a huna ia ka Bila aua houholoia. . A i ka liiki ana o ka Bila ma ka Hale o na ’Lii, ua kukua no au no na kuimi 1 hai ia maluna, a ua heiuhelu ia ka aknhi a me ka lua, a i ke kolu o ka heluhelu ua kiola la,me ka minamiha nui no hai. ī ke koho ana i ku mea Kiekie, L. Kamehameha, ma ka ’oihnna Kalninina, ua nonoi koke no au ia ia a me ka Moi e hoihoi ia keia Buro ia ia e malaina. No ka maopopo ole o ke kuleuna o keia hoihoi ia ana, innlulo 0 na Kauawai, nolaila, ua palapala aku au i ka Mea i Mahaloia, ka Luoa Kanawai Kiekie, ua hui ma ka hopena o keia ke knpe o ia palapaia a me ka oielo hooholo, Helu I. Aole no i ae koke inai ka Mpi ine kona Aha‘ i ka hoouna ana’ku o ia palnpala, nolaila ua hnkalia ka pane ana mai o Mi. Alena, eia me keia ke kope o kana, i kakau ia ma ka la.26 o Augate, 1856, Helu 2. Ma ka manao o Mi. Alena, aole ho he mnna ko ka Ahakukakukamalu e hoihoi keia Buro, koe nae ka malama ana i na luua alani, ka.hoolilo ana i na dala o na a ine na hana 1 p.ili i na pa liololiolonn aea, i haawi ia malalo o kn Oihanu Kulaiuina tna nn Kanawni n ka la 30 o lune a me ka 15 6 Se|)etemalm, 1856 Ok« mim oia niau Kanawai uu lilo ia i Kanawai mafka la I o lanuaii, 1857, a 0 ka lua, ua hooko ia i ka.pau ana o na la he 60, mai ka la 15 o Sepetemaba, ia makahiki no. Ke nonoi haahaa aku nei au me ke-ake nui'e hana ia keknhi Bila Kanawai e keia Aliaolelo, me ka hakalin ole, e hoihoi ana keia Buro a pau, a ka Oihana Kahunina. Ua nui ka’u /nau huna e ae, i hiki ole m’u ke pau pono me ke kokua ana mai o ko’u kakauolelo hookahi. 1 ke kokua ana inuio ka mea Hanohano L. Kamehameha. me na Luna o na Hana Hou, oia o Mi, \yood, a me Mi. Sp«ocer, a me kuu kakaur;,olelo i hana ma ka po a me ke ao—i ke kokua ana mni o keia mau mea, ua hana m au 1 na hana o keia Buro, me ka hemahema no nae. Jria i hoihoi ia ka Buro malalo oka Oihana Kalaiaina, e holo pono auanei na hona. _ Ke hoopili nei au ke kope (Helu 3) o ka hoike a Mi R. A. S. Wood, no na hana a pau ana i hooponopnno ai ilnko o na makahiki elua i pau ta i ka la 31 o Maraki. . I mea e hoomaopopo ai ia oukou i kona hoike ifn na hana i kauoha ia e ka Ahaoleio o ka *M H. 1856, aole nae i hana ia> ko nonoi aku oei au ia oukou e noonoo i ka oi loa o ka Eila Hoawina o ka M. H. 1856, mamua ae ona dala loaa m&i, i ku]iikubi f ia e ** * *

| Kuhina Waiwai, a ma ka la 10 o lun( , 1855. tia hnopau ia ka Ahaolelo, c ka Moi, nf» ka mea, ua liooholoia e ku Poeikohoia i ka Biln Kaioiwaiwai i oi loa ka huin.a $200,001) mumua o ka lona, i hoikeiu e ke Kuhina \Vnir wai. Mh na nupuni makaukau* a pnii, he mea mau nn, i ke Kuliina Wuiwai e Imoiuiiknukau e i luum hoike, a c hoakaka ka iiai o na dala e loaa uia.i aun, me kn hni mai i kona mau manao nu ka hoopau aua i na nnImu. a me.ua dute, i na ua inahuahua ka loaa o ke aupuui ; a no ke kau hou ana i na auhan n me na dule, amc ka aie aku paha i ke dala, ina i uiiku iiuioaa. Oia ka’u in«nao i paipai pinepinē ina koia aupuiii. Aole ia he uieu e pnu ka niaiiu o ka Ilale o Ka Poeikohoia e houpaa i ke dal<i o ke aupuni, nn kn inea aiu n<> ia lakou ka hoohulo a ine ka hoole i kela pauku keia pauku i lioike ia uiai eke Kuliina Waiwai. Ma ka Ahaolelo o ka M. H. 1856, ine ka uoonoo ole i ka inunuo o ka lMoi i hoike ia inaimia, ua ho<>liolo in ka Bila Kalaiwaiwai no nu'M. II. I85G, a ine 1857. a r hiki i ka la 31 o Maraki, 1858, $853,822,82 akai o na loaa a pau iloko oiu umii mukahiki elua ’he $031),041 ,ti3 wale no, a uii luii inulniiu $35,(514.73, i loua ma na pulapala hooaie o ke Aupani, tne keknhi niea e ae. Ma ka hoike o ke Kuhina Waiwai innia o ka Ahaolelo o ka M. H. 1856, ua hoakaka ia kona inuhao no nu loaa 0 ka makahiki e hiki mui ana, i pau ai i ka la 31, o Maraki, 1857, he •§3*48 1 3 , 15/ Uamaopopo auanei ia *oiikou, iloko o in ma.u makahiki elua, o ke dala oi o ka haawina inauiua ae ona loan, he $214,781 59. Ma keia oi ana, hiv $30,512 35 wale m» i kne, alaila, ua like ka mii o keia oi ine ka nui o ka haawina, $ - il5,‘293.94 i hooholoia e ka Ahaolelo o ka M. II. 185(5, no ha hana hou, Ma keia e muopopo ia oukou, o ka hooholo 1 kē dala, a ine ka i.nii a loaa i ke (lula, he limu mea okoa loa ia.

Ua maupopo e i ke Aupuni o ka Moi, he pilikia nui keia mau haawina manuahi. Ma kekahi haiawai o-ka Aha Kuhina, tna ku l.a 28 o-lulai, 1056, e uoōnoo ai i ke ano o ka oihana Waiwui ia wa, a rne ka wa e hiki inai ana, ua hoohol» ia he pono no e hoopanee i iin hana liou a pau, koe wale no ka eii ana o ke awa a me kalii e komo ai na moku, i ka hana liou ana na uapo, na hawai, a.ine na klowui-, Ama ia halawai no ua no ia o Mi, Aleiia, e haalele i ku manap e kuai moku ahi ma Aincrika Huipuia., Ma ka la 18 o Novcmaba, i kekahi halawai ana o kii Moi ine ka Aha Kuhina, mahope ilio o ka hoemi ana i na lilp, a o ka nui o ia inau mea i liuenii ia ua p;li i ka uilianā kaua, aia hoi ua wehewehe ia keia ma*kā hoike o ke Kuhina Kaua, ua kauoha iio.u ia e lioopanee i na hana hou a paii, no ia wa wale no, kue iiae ka eli ana o ke awa o Honolulu, u me na lilo no na hawai, i inea e inau ai ku wai ina Honolulu a. nie na moku.

U;a hoopanee iii no ia wa wale no; no ka mea.ua lann ku munao, e mahuahua ana ua inaa, a ua inanan lu>i e ioaa nna paiia ia Mi. Alena, i na dula &I00,000, ina ke ano aie aku. e liko me ke Kanawai o ka la25o lune, I«55.. Aole nae i loaa ia ia ke daia, no na kiiinu i hai ia ma kmia hoike Kuhina aiwai. Ua inanao.ia.ho'i e loaa ana i ke Aupunii na dala he $r»0,000 ina na puiapala hoaie, aka, $7,150 wale no i loaa, a hiki i ka la 4 o Novemaba, J85(>. Ma ka la '2S o lulai, 1856, ua hoike uku au lie palapala houkaka no na hila Kalaiwaiwai ona makahiki 1850—»7, ume 1857—8, i mea e hoomaopopo ai e oi nna na iilo, mamua ona loaa, inu na daia he $70,499 5/. A ma ka ia II, a me 16 o Novemaba, ua 4ioike aku i kekalii papa helu o ko kakou ioaa a ine na liio e hoakaka ana, no na mak.ahiki eliina inai ka M. H. 1844 —5 a hiki i 1848—9, o na iil<> o kela makaiiiki keia makahiki. he $147,858.46 wal<? no ; a no na makahiki ehiku, inai 1849 —50, a hiki i 1855 6, he $310,199 na lilo o kela makahiki keia makahiki.

Ma ka la 30 o Iaunari_ 1856, »a hnikeaku ka raea i mahaloia, o L. Kamehameha, imua 0 ka Aha Kuhma, ma kona ano Kuhina Waiwai ku i ka wa, kekahi pnlanal'a e hoomaopōpo ana ke aoo% ka Waihona dala, ia wn, a e hoakaka ana ka nui o na dala i manao ia e loaa ana iloko o ka makahiki e hiki <nai ana, a i kona manao, aole e «i aku ana rnaniua ona daia he $285,853. Ai ka noonoo ana i keia, ua hooholo ia e hooponopono ia ka hoike o na lilo no keia makahiki, i mpa e 01 oie aku na lilo mamua o na dala be $300, 000 ka nui. . .{AoUipau.)