Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 27, 6 ʻOkakopa 1858 — MOOOLELO HAWAII. – Helu 25. [ARTICLE]

MOOOLELO HAWAII. - Helu 25.

Ke au ia . Kamehaineha I. JVo ke ku ana mai o Pānekouwa. Hiki mai o Vanekouwa i Hawaii nei i ka la 3 o Maraki, ika makahiki 1792, he umikumamaha makahiki ia mahope mai o ke ku ana mai o Lono. . . Ma Kealakekua kahi i hiki mai ai, aole nae iku ka moku, kalewa wale no. Ninau o Vanekouwa ia Kalaniopuu, ua make, a o Kamehameha no ke Alii mahope ona. Holo aku o Vanekouwa m% Oahiu, h ku ma Waikiki, a malaila aku a ku ma Kauai. Ike oia ia Kaumualii, he kamalii wale no oia ia manawa.

Hoi.ke oia malaila i ke ahi kaulele, a malialo nui na kanaka me ka makau. Holo oia malaila aku a i ka aoao komohana akau o Amenka. I keia ku ana mai o Vanekouwa, aole laua i halawai me Kamehameha. Elua mau mea a Vanekouwa i loaa mai i keia ku ana mai ona, he mau lole ula elua, ua mahalo nui ia kela mau lole eko Hawaii nei. Ua kapa ia kekāhi lole o Kekupuohi, a ua kapa ia kekahi lole o Keakualapu, no ka ula o ka lole kela inoa i kapaia aku ai. Olelo o Vanekouwa i keia ku mua ana mai ona.ua emi loa na kanaka a me na alii, anle i nui e like me lakou i ka hiki ana mai o Lono.

I ka holo ana o na moku o Vanekouwa, mai Hawaii aku a Oahu, holo oia aku.ma Waikiki, aka, o kekahi mok'u ona, holo aku

la ia ma ka aoao akau o Oahu, a malaila i pepehi ia ai ke alii moku a me ka mea aohoku. Eia ka mooolelo no ka make ana. Ika holo ana mai o ua moku lā ma Koolau, Oahu, ike ae la na kanaka i keia mea nui e holo ana ma ka moana, makahahi aku la na kanaka i keia mea kupaianaha loa, kapa aku la na kanaka penei, “ Ka pukoanuie nee ae nei e»” Holo ka moku makai, hele no hoi na kanaka mauka, e hooho hele ai, “Ka meā" nui e, ka mea nui e,” a hiki kokoke i Waimea, aia ia wahi ma ka akau o Waialua. A hiki ae la iwalio o \\ r aimea, hoomakaukau iho la na kanaka o ka moku i na pahu wai, a i mau meji eha kekahi na lakou, i mau pahi, a hookuu iho la i ka waa pelupelu o lakou i ke kai, a holo ’mai la iuka o Waimea. Oka wai ka mea i manao nui ai lakou e holo iuka, ua kokoke paha e hapa mai ka wai. Aole i kuu ka heleuma oka moku, e kalewa wale ana lio, Holu mai lakou, a pae iuka o Waimea, aole i pepehi ia i ke kau ana mai iuka, papu nae na kanaka. Ukuhi la ua poe haole la i ka nuku o ka muliwai; ā no ka. awaawa o ka wai hookoni hele aku la lakou i kahi e ono ni ka wai, Hoau hele aku la lakou i na pahu a lakou, pela no ka hana ana, a hala loa iuka o ka muliwai. Ukuhi iho la lakou a piha na pahu, hoau ae la kekahi poe haole ma ka muliwai i na pahu a lakou, haele ae la hoi kekahi mau haole mauka, ma kapa o ka muliwai, a o ua mau haole la māuka ka i make. Hele ae la ua mau haole a hiki i kahi paapu o kanaka, alaila, manao iho la na kanaka e pepehi. Hikau ae la kanaka i ka pohaku.. O kekahi kanaka o Kapaleaiuku ka moa, nou aku la ia i'ka pohaku a pa i ka auwae o kekahi haole a hina ia ilalo. A ike nakanakaokela kapa. ua hina ka haole ilalo, neholo mai la lakou ma keia kapa e pepehi ina haole. Pepehi iho la na kanaka, a uwe ae la ua mau haole la no ka eha. I iho la kekahi kanaka, “ke uwe ae nei, he kanaka no paha, ka inoa he akua i ka alohilohi ona maka.” Pepehi iho la na kanaka I ae la kekahi kanaka, “ E akahele ka pepehi mai o oukou i ke akua-o Lonoikaoualii na, he akua, ua make aku la or Lono i Hawaii, koe mai o Lonoikaoualii, o Pekeku nui ikaika keia. he akua.” Pepehi ia iho la ua mnu haole la a make, naholo aku la ka poe e hoau ana i na pahu a lakou ma kela kapa o ka muliwai, holo aku la a hiki i ka waa pelupelu o lakou, panee aku la i kai. A hiki aku la na kanaka, ae ka haole iluna o ka waapelupelu, holo iki aku la no, a liūliu ki mai no i na pu a lakou, aole hoe aku, lana malie mai la no makai aku. Nana mai kela poe o lakou iluna o ka moku a ike mai la, ua make kekahi poe o lakou la, alaila, hoololi pono mai i ka moku iuka o Waimea, ki mai la na pu oka moku. Iae la na kanaka, “ Heaha la keia mea e oeoe ae nei ? ” 1 mai la kekahi, “ Kninoa hoi he one a, he mea make, o ka a mai hoi paha ia la, pau loa ka aina, pakele paha kakou i ka make ana iho nei o keia mau akua, o ka noho mai la ia iuka nei, pnu loa kakon ika make.” Ki mai la ua moku nei ika pu mai ia la a po, aku la. A holo aku o Vanekouwa i ka aoao komohanā akau o Amerika. O ka pau ia oko ku mua ana mai ma keia pae moku. ♦