Ka Hae Hawaii, Volume 3, Number 18, 4 ʻAukake 1858 — PALAPALA HOIKE MAKAHIKI. [ARTICLE]

PALAPALA HOIKE MAKAHIKI.

A ka Ptre*idcna o ka Papa Iīoonaauao t A&5S. Hito 3. Jfa Kula Kumn. Ma kekahi mau Apana ua kula ia na kumu i kekahi mana#a, i mikaukau ka oihaoa ao»a ua pomaikai na kula no ia haoa. : Ina i mau na kuia kumu ma kela Apana keia Apana, he mea ia e pono nui ai oa kula ; auamanao nui ka |>apahoonaauhaoa pela. Ma oa aioa h pao. he mea fl£au i na.kumh kula e baa#4ka lakou kaaa lloko o r nte.kaekbo|n*

ika ole e imi i ka naauao hou ho.'laKouoiho, i mahuahua ko lakou makaukau notka4afcou hana. Pela no na kuinu kanaka ' maoli; aole e imi a mahuahua kn lakou ike ; a inolaila, o ke kula mau ia lakou i kela makahiki keia makahiki ma na raea a lakou «*ao ai, e ao aku no hoi ia lakou ma ka hoomalu ana a me ka hoponopono ana i na p e paipai ia lakou, e manao hui i ka lakou liana, e naauao ai keia lahuikanaka ; a no keiA mea, ua hana ia na kula kumu ma naauao. Ma Nu loka, hele mau na kumu kulaa ke kula kumu i kela pule keia pule i hookahi la, pela no hoi ma na kulanaleauhale e a«; a ma kuaaina kek&hi, a ua uku ia na kuqm i kauwahi uku uuku no ia mea, r ; «nei Eia ka piiikia nui maanei, aole nui 'kapoe makaukau i ka ao i na kumu ma kela ‘A*pana keia Apana ; aka, ua hnnaia hou ana roa ia ano. O na haumana« ke Kulanui ma Lahainaluna, e pono no e pono ia ma keia oihana ao, a ua manwP no ka Papahnonaauao e hana pela, i na kumu mahuahua ke akamai. ■ He poe kanaka maoli wale no na kumuwo na kula liilii o ke aupuni, a ua maikai noka lakou hana ke nana kakou i ke ano o ko* lakou noho ana i ka wa kamalii, a me ka hemahema oko lakou, ao ia «na. Ma kou ano nui, ua oi aku lakoū mamua (Hpa kanaka e ae, no ka ike, īio ka lawelawe, a ' no ka maikai o ka noho ana ; aka hoi, mahema no lakou ma ka lakou hana ; aole ma ka ike ole ke hemahema, pia® ka hoomalu ana a me ka ao ana i na no. Aole hoi.lawa na kumu ina haumaaao Lahainaluna me Hilp a me Waioli, kahi i ao nui ia lakou ; a nolaila. nui na kūmu i kula ia iloko o na kuia liilifo ke Auponl*Wa> le no. He mea maopopo kelii e loaa’i na kumu maikai, maikail» hoi ko'iku-* la malaila ; ina e hemahema ke kumu/ pela hoi ke kula. ’ -- ••p» 0ka peno o kt Jikua iloko o na Kuia IAUU o * «• ke AupwA. . 'f‘ Ua wehewehe au i keia moa iloko|ona palapala makahiki mamua, makehewaf ke olelo nui hou maanei. Ma kh kanawaKoIe H ike ia na aoao pule maloko o na kula . o. ke aupuĀi ; aole hoi i haawi ke kanawai T, ka manai ka Papahoonaauao e hooponop6no i ke ao nna i na knnaka ma ka pule, aole^hoi 1 hana ua Papa nei malaila. Oke ao tfhaji na kannka ma ka pikio o he Akua, a ih£ ha mea pili i ke Akua, a me na mea ana 1*hana’i* ua* waiho ia no ke ao ana hale pule, ame na hale ona makua. O' na mea i aoao ia iloko o na kula liilii 6 ke 'Aupuni, ua maopopo ma kela mahhuaoke kanawai no rta kumu, e olelo ana, ’AoIe'lof e hanwi ia ka palapala kumu na naka ke hoakaka ole ia mai mamua ka. pono 0 kona noho ana, a me komrakAfnai i ker ao 1 na mea i ao mua, o ka heluhelu, .ft inft ke kakaulima, a me ka helu, a me ka palapala- : aina.” Aole olelo iloko oke kanawai.noka* pule. Ua waiho pono ia mawaho ; no ka manap o ke'aupuni He roeA uuku ke ao ana i na kamalii o ka lahui Hawaitinl kft ike a me ka hana kupono i ka poe KenalMno. Aole loa no, no ka mea, ua oi mua o ke ao.ana i na meae ae ka hiki ole maoli no »*ke aupuni ke. malama -# i na kula kaawale, no kela aoao kria; aoao f pule, a no ka hiki ole hoi ke ao, iloko o* na kula ma na mea o ka pule, kupono i klLink- * kemake o na makua a pau, no kalike oie e oa manao malaila. Ua maopopo kem'htA h« hanauA na aupuni a pau, nana i.hoonaĀppo i ka lehulehu. Eia wale no ka pono;>e'tao ia - na kula o ke aupuni ma na mela e«ef|ju»ia, kahi e hui al na mea a pau, e likeīhAka palapala hoike a E. P. Bond, luna ocM<HKo- . o ba Oihana hooliaauao i namnkaainana iloko o 1854.^Peaei, f< yST iao ma na mea i ike ai na kāoaka i 1te KnphkAnawai a me na kanawal o km 'aiinA; ■.• ;1 fafippo*-v nopono i na mea o keaoponi, lkl , iakou haj|o ma keia pla aha/* ,■ >■ po loa ka hana a na Hale elua o ka AhhOlelo iloko o 1845 no keiĀ iDAa,'h ha 1 'khoko Papahoonaauao mamuli o lloko o ka nui o na kula liilw o‘k»i«Mtili,' no ka aoao pule Karit(ano, hpokah' oa kamalii. —•« maka ai na kola ma keia pieAnna, k' na kola oia ano, ioa haaiale olp,/ ke ao ana ma na niea ka l lakoo wale no, ke ap «k»f %Aa Akua • kke ne k«, Mna.-wh»,» hoi t ka<pele kapottp H

noao pule, ke hui ia, i ke kula hookahi, aua . poho k*dala ke malama iq na kula elua a «kolu paha ina i lawa hookahi no na haumana o ia wahi, a ua aoia no hoi na kahukula, i kela manawa keia manawa, e hoohui i na . kula liilii rna na wahi • hiki ai, i mea e ■■! ole ai ke dala, me ka nana oJe i ka noao Eule ; a iloko nae o na kula kahi e hui ai na amalii o kela aoao keia aoao pule, kue kekahi i kekahi pahf, aole e pule, a e ao uku hoi ma na mea e eha ai ka lunamanao o na makua. Ua kupono no, ka makemake ona - kumu e pule i ka wa hoomaka’i a e hoopau . ai paha i kona kula, a e heluhelu i *ke kau- • wahi oka Pelapala ; Hemolele ; aole nae e pono i ka wa e noho mai ana na keiki o na makua makemake ole i kana pule.* Nolaila, he pono no na kahunapule, a me na kumu, e ao ma ko ka uhane o kela aoao ■ keia aoao, ka poe nana e hoonaauao ina kanaka ma na mea o ka uhane, e ike maopopo, ua kokua ia na kula o ke aupuui i ke dala o.ka lehulehu, no ka pono o ka lehulehu no, i mea e makaukau ai na kanaka a pau e ike i ko lakou mau pono, malalo o ke w.oupuni, a e noho pono ai, & e holo ai ka la? ■:’ kou hana ma ke ola nei ; aole hoi e hiki ma f „i ke kanawai ke malama ia na kula olaoa no kela aoao keia aoao pule, uole hoi e lilo na „ kula i wahi e ao ia’i na manao okoa o kela aoao keia aoao. O ka poe makemake ole i na kula ma ia <4 ano akea, e hiki ia lakou ke hana i na kula . pualu e liko me kolakou manao iho; a ina e >■ ao pono ia na keiki a lakou ma ko lakou makemake iho, e hiki no ke kuu ia lakou i ka , auhau kula ipa ka hoopii pono ana i ka luna ; auffuni nana ia hana. ■ Aneane hiki'ole ke neonoo i na kanawni kula oi aku ka oluolu i keia, a e holo ai ka ihana rne ke kue ole o na aoao pule a me ka i; ihihia olef na kahunapule o kela ano keia ! ano. Aka hoi, ua minamlna au e hai aku, ma kekahi mau apano ua loaa keknhi mau hihia iwaena o na Kahukula "a me kekahi poe Kalolika, me na kahuna o lakou, no na mea pili ika pule. Ua maopopo i ka Ahaolelo na kumu o keia mau hihia ma na palapala i hui ia me keia. f Ma ka nona ina paiapala mawaena o Wale me DiIlon a me na palapala a ia Kuhina me Perrin iloko o 1851, a me na palapala makahiki o keia oihana, e ike maopopo . ka Ahaolelo i ke arfo, o ka hana ana a ke Aupuni o ke Alii, no ka pule a me ka hoonaauao ana iloko o na makahiki i hala ; ua kupaa loa ke aupuni ma ka manao, no keia aupuni wale no ia mau mea, ua malama ia na kula J mea e pono ai ka lahuikanaka, . aole no na aoao pule, a ua noa ioa na pule ' • e like me na makani o ka lani ke lilo ole ia i mea kne i ke kanawai. ' • E nana i U| Olelo Ao o ka Papa Hoonaauao o lulai 3. 1865. V •