Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 27, 30 September 1857 — Untitled [ARTICLE]

HE MOOOLELO BKU1TWIA.-Ilelu 18. Ke au ia Henei'i VI. .V« mea i hoe. M. H. ' 1400. 0 Edewada ka hiapo o ka Duke o luka, a hooikaika ae la oia e ku e inai ia Henen a me kona apao, a e Imala.hoii i ke kauu huu Houluulu ae la ia i na kanaka o W.awika i puehu, a hui mai lakou me konn poe, haele lakou i ka hele ana i Ladana, a k»ino inai lakou iloko iwaena o ka kahooho olioli ana o na kamaaina. 1 knna ike ana iho i ku makemake uui o kanaka iu ia, niailao iho la ia, oia ka manawa e lalau aku ai i ka papale moi. Houluulu p Wawika i na kauaka o Ladana, hooinaiUai mai imua o lakpu i ka pono o Ede\vada, a hoohewa akii hoi.i ka ohana a Heneri, a noi nmi ia lakou e kohoia o Edewadu i moi. Hoouka kaua ae la na aoao a elua maTototia ma ka mokuna o loka, he haneri tausani na kanaka koa. Aohe kaua inake n\ii e āe iloko o Enelani, e .like me kela. I ku hoouka ann ae, haule mai la he ’hau me ka inakam anu il»ko o na maka o na koa o Heneri, a pouli iho na maka o lakou. N»laila; laaakila iho o Edewuda, a i ka holo anu o kela uoao, kauuha ae la o Edewada, e pepeIn aku me ka minumma ole i na mea a.pau He 40 tausani na kanaka i niake ia la maloko o ke kauu ana. Pio iho la o Heneri, ka m»i nui, a un lawe in i Ladana, a paa ihiko o ka halepaahno. Holo aku la o Magaret , n pnkele akn la ine kana keiki Flandera, a noho iho la iluila me kona makuakane. M. H. 1404. Noho moi iho la o Edewnda maluna o Eneluni a pau me ka mahihia, a me ka kohoiae ka ahaolelo. He nlii kela i makemnke i na wahine, he puni hanohano kona, me ka hookoikoi maluna o kanaka. I kekahi la he pepelii i kekahi poe kipi ka mea i ike ia, a i kekahi la ae, he ahaaina me na wahine mnnuahi ka ke alii i hann, 1 mea e hookahuli ai i kona manao mai keia mau mea aku, ao aku la o Wawika ia ia e mare ;a me kekahi wahine alii, a e noho pu me ia. Ae mai o Edewada, a hele aku o Wawika i Farani, e imi ana ia- Bona no lawoi i moi wahine nana, a hoopalau aku kela in ia e mare me Edewada, I ka wa e hana ana o WaWika, mare e aku la o Edewada me Elizabeta Grey, he wahine ana i aloha ai ma Enelaūi. Pela ia i hoonaukiuki aku ai ia Wawika, t kipaku aku la hoi ka inoi ia ia, mai kn ahakakakuka aku. No, ia mea, lilo ae la o Wai enemi ia Edewada, a kipi mai la kela Inekoua poe koa, a kipaku aku la ia Edewapft mai ke aupuni aku, a ka ainae. Hoakoapoaia he ahaolelo hou, nana i hooko mai ia P«neri. Nolaila, ua kapaia mai o Wawika, P‘ r Hanamoi,” • Aole nae i auhee loa na mea kokua ia R4ftwada. Ma Holani no ia e noho ana, m** he nui makamaka ona ma Enelani e Kfttt ana ma ke kokua mamuli ona. AhalCf»a malama eiwa, haawiia mai nona he poe Mpuku e ke aliio Burgandi, a pae mai la ■mftuEdewada ma ka aina o loka, a hui ia Bpbme na kanaka ona, hoomaka lakou i ka IWkaaamei ma Ladaoa. £ nahuahua ana Mm i kela )a i keia la, a Hlo i kaua nui. A M Lftdana, ua hookipa ia iakou e na ka.

maaina me ka olioli, a hoopaa hou nku lakou ia Heneii, a hoihoi ia ia iloko o halopaahao Kaua aku o \\ awika me Eeiewuila, a hee aku la na koa ona imua o Edewada, a liiake ilio lā o Wawika ma ke kahua kuua. Holo aku o Magareta me'kaua keiki a pee iiio la maloko o ka hale uioiieka o Hoileau, nia Hamesire. Aole iuliu oiia ma ia wahi, a loaa mai no ia ia kekalii poe makauk.au e kokua aku iu ia i kona popilikiā,- He nui iia wahi a Magareta i kaua ai no ke aupuiii o kana kane o‘ Heneii, a na hee {>inē}>tne oia imua o na enemi, aka, aohe ona maiiaka i ka hooikaika hou i loaa’i ke aupuni no Heneii. Hoomakaukau lakou e kaua hou me Edewada. Lilo ka Duke o Somi seta i luna koa no Mugareta, u lioouka hou lakou ma Tukesberi. 1 ka lele niiia anii o Edewada, ua kipaku ia niui oia e Somesela Alualu iiku o Soin'ese|a, me ke kauoha ia Weueloka e lele pu aku me ia mamuli o Edewada ma. Aka, ku inalie iho o i Weneloka ine konu poe koa, aole i kokua ! mai ia Somesta, Nolaila, ua laiiakila o Ede- : wada, a hee iho o Someseta. Ika hoi una : mai o Somesta, a ike mai ia Weueloka e ku ;wnle ana me na koa ona, a piha kona naau i jka inaina, lele aku o Somesta maluua onu i ine kana koi kaua, a nalia ilio kona poo, a j make iho ia maluila. l'. Hopu ia ilio o Magareta me kana keiki, a (lakaiia iuai imua o Edewada me ka makuu ■ ole, ame ka paaliao ole. Ninau ikaika mai ) o Edewuda ia ia, Heaha kau i komo hou inai ui iloko o Enelani ? Pane mai kela ine ka wiwo ole, “ Ea komo mai au i ke aupuni o luiu miikuiikaue e hoopni ai i kona hoino i ia, a e hooponopojiio lioi i ko’u.” Ku ka hau j o Edewada i keia pane mukau ole ana, « hahuu uku i kona wahame kona palelimaiiao. iKa hoailona ia e make ui ua keiki la. Lele 1 iho la na kuikaina o Edewada me na meu e j ae ia ia, n houhou aku iu ia me na pahikaua j a a muke iho la ia imua o Edewada, i la hope iho, pepehiia hoi o Heneri maloko o I ka halepiiahaao. A o ka poe pio a pau i loaa, jua pa.ii iku pepeliiia e Edewada. Koe iho o Magareta, aoie ia i make, no ke noi ana mai o kona makuakane, e uku nui mai i kona ola. IA loaa mai na dala, elua hanen tausani no ; kona ola, ua kipakuia e hoi i kona makuaka- ■ ne. He wahine koa loa kelu. He umi kuj mamalua na na hoouka kaua ana i kaua ai, i j mea kukua i kana kane ia Heneii. Pau e ino na makamaka i ka pepehiia, me na wai- ; wai ona, i ka lilo, pau hoi ke kane me ; kana muu keiki ika make. Oia wale iho j rio i koe, a mnke mainoino ole ia iloko o ka j iiihune a me ka popilikia ma ia hope iho. He ' wahiue i aloha ole ia e na makamaka ona, no kona koikoi loa ana! Ua mahaloia uae, aua kaulana loa no kona koa nui ana.’ He manawa popilikia loa a make nui oka-| naka ma Enelani, iloko o ia niaii makahiki kaua. Aole maloko oke kaua ka make nui. j no ke kuahauaia o kanaka e hele i na kaua, ua uuku ona inahiai. Ua ohi ole ia hoi na ! mea kanu, a ua hao wale ia'na mea ai e na ; koa. Pela e nui ana ka wi me ka pololi ona : makaaināna, a make iho no ka nui o lukou : ilaila. la manawa, uui no ka emi aua o ka- | naka ma Enelani. | He manawa powa nui hoi ia. Aole i maluhia na alanui hele. Oka hele huakai nui me na roea kaua wale no ka mea e malu ai k« hele an.

X0 KE K\LAljV 1XA Ilelu Vi. .\'o ku hoomulu anu i ka voc hooikaiku ma hu im: anu i mea hou. 1, He nioa kinn olo o ka ike, a iiie ka naanan. A- le liiki i ka linia kc lioo[)a aku, n<>le lioi ia e ili uni i ke keiki, mai kaimikuainai \nlaila, o ka poe liooikuika nm ka iini i na kanawai o ,ka honuu, a i ke uno o kn hanu ana i ku mea lion, a loua ka mea n lnkon e njii ai, he waiwai ano e wale no kela waiwai, aole i like n.e ka wniwai i jluu i ka lima. lle waiwai lilo ok> ia i ku niiiue, a he wuiwai puu ole i ka hanwi u me ke kuai aku. 'i. 0 ku poe inn i nu kanawai o ka houua, a me ke uno o ka hana uiia i na mea hou, lie [)»e akum i ku nui o lukou. a he poenonnoo, he p»e muiaii, n he poe hooikuika loakekuhi [ioe o lak»u, a paupuualio ole. Aka, i ka wa e hai mai ai lakou i k» lukou ike, nlaila, liiki i ka mea hawawn ke hoolahn uku; aole hoi e hiki ke hookapu i k» lakou mea ike. Pono no i kela kanaka keia kanaka ke ike i kelu mea i imi ia. 3. He waiwai honmnu ka ike, a me ka naauao, u he waiwai luha wak nku no hoi A»le i like me ka waiwni maoli. Inu iko kekuhi i kekahi mea, hiki no iu ia k« hai aku i konō mea e innkeinuke ni; ao kelu mea i lohe, hiki ia ia ke hui aku i na knnaku he umi, he hanei'i paha, liiki wawe loa ka lioolalia aku i kn ike, a me ka nanuao. He waiwui inuoli no keia mau inen; he waiwni liko ole nae me kekahi inau waiwai. Noluila, aole olelo nui ia keia waiwai muloko o ka olelo knlainina. Ua ike no ku poe kalaiaina a pau, he wuiwai i)iii loa no o ka iko Ua mnopopo no ia lakou aole loa e waiwai nui ka aina, ke naaupo nu Ua ike no lioi ka poe kaluiuiiin, ua pono fia aina i ka poe hoolaha ike. Nolaila, ua kau pinepine na kanawai hoomalu i ka waiwni o kela poe. Ma na uina naauao, ma palapala kekahi knnaka i huke, hiki no ia iu kc olelo i ke aln nona ia wuhi, alaila, ua knpu kela huke i na kunaka e, aole hiki ia lakou ke pai. Aia no ia i ka mea nana ka buke, ia la wale no. Pela no na mea i imi akamai ia, Ō ka inen nuna i hnna mua, ia ia no ka waiwui o kela hana, e like rae ka pem tila. 0 ka mea uana i hana mua, nana wale no la hana Aoie pono ia hui ke hana ia peni me ka uku ole i ka mea nana i hana rnjja. 0 kona waiwai ia. 0 kona uku no hoi no kona imi ana, Oia hoi kekahi mea e ikaika ai na kanaka i ka imi i na mea hou. No ke ano e o keia waiwai, o ka ike, noluila,‘he okoa ke kuai ona, aole i kuai lik>> la me kc kuai na i ku waiwai ma»li. A»te hiki ke hooiliili ma kahi hookulu. a e kau muluna o ka moku a e lawe aku i ka ama e e kuui. Ina he huluhulu, a he puluoa paha, aliula, hiki no ke lawe i ka aiiiu e i meu e loaa mai ai kulaila waiwui. Aole ma .ke kuai ana ka waiwai o ka ike, ma ka ho»pih anu uo i ka haua. Ina i nui ka poe ike ma kekuhi aina, aohe mea e waiwai ai ia ama ia lakou, o ka hoopili no i ko lakou ike i ka hana. Ina paa pu ka aina i ka poe ike, a hoopili ole ta ka ike i ka hana, make loa no lakou; i ka ilihu* ne, a me ka pololi. Aole waiwai knina ma ka ike wale no. ' Ua like no ka ike, mc oa huila mahu, e; kaa ana. He mea waiwai ole ke hoopiii oie, ia kela mau huila me ka mea e. Ina hoopi|iia me ka moku, a holo ka moku, he meaj

waiwai. Ina me na ukana, a nie nt ■ kaiiaka, uinH huki i kela mau kaa, aiailn, j lie m< v a waiwai kn huila mnhu. Peln no ke | hoopihia me ka oiliunn haiia lule, n 111« ka oil iiana uiopapa, a me ka uiliana kui hao .Ma koia mau olelo 1 oleloia'i, ua maopopo ; kti pono o ka pili pu ann 0 na mea huoikaika, ji kokua kekahi 1 keknhi. l’ono e kokun ka i mea ike i ka hnnu imimuli o ka mea hooika- , ikaiku iku huiiu. P<mo no hui • kokua ka mea ike 1 na kanawni o ka honna, mamuli 0 ka meu iuu 1 ke uno u kn hana aua. Ina pela, pnmaikai ka ama, • wniwai no ka aina liuna pela. , .No iki iiiiii t muhuahua ni ka imiieai loaa 1 ma ka hooikaika ana. ! Ina oi i mau no ke kumuwaiwni, a oia mau |no hoi ka nui u ka poe hana, a oia mau ka j iUnika o ka hana ana, alailu, oia mau no ka wniwui loaa. Aka, ina make kekahi, ua uuku I iho ka wuiwai loan, A ina mai kekahi, ua uuku iho ku waiwai lona. { Ina he aina ko'u, a hoolimalima au ika | poe hana. u hana lakou i nu hura elua t ka la |hookalii, lona 110 ia’u kekahi waiwai iluila. ; Ina hana Inkou i na h<»ra eha i ku la hookaj hi, alailn, papulua ka wuiwai loaa. A ina I hana lakou i na lioru ewalu, alaila, papalua ! hou ka waiwai loaa. Un like ka mahuahua nnu o ku waiwulĀoaa, me ka nui 0 ka hana i hauaia. Oia ka kakou i iko ai i kela la i keia la. Oka poe mai, oka poe ele/nakule, 0ka poe puluuulelo, uole aole e mahuahua ana ;ko InkA waiwai, 110 ka mea, aole hiki ia lai kou e hooikaikn. ' Eiu kekaln, he mea nawaliwali ke kanaka. Ina hooikaika nui • >ia mni ke knkahenka a po 1ka la, u'hana pela i krla la 1 keia la, mamnli, 1 pau koi a ikaika, a lilo iiu ia 1 mea nawali1 wuli lon. Inu ua uoi aku ku ikaika oke ka|iiaka, ina uu nui uku ka wiuwai lunu m« ka ihooikaika ana. Ina 1 like kn iknika o kekaihi knnaka me na kanaka e, ho umi, nlaiia, j like nu kona waiwai loua ma ka hooikaiki aua. i/pe ko kela poe ho u/m. Nolnila, ua mau mea. I. Ina hiki in kukou ke hoomahuahua i ; ka hana, u pn nmi k.i nui u ku hana. alaila, Iua pa umi ka waiwai loaa Ina hiki ike kaI naka hookahi ke hanu i kn'hana a nakanaka | he umi, alailu, loua no la ia ka uku a na ka- , naka he umi. lna he umi hnawe iiknna e wahi ana mi U ailuku, a kii kekahi kanaka i ka lio a me kokuaaluwe mui 1 kela mau haawe 0 na i kanuku he «mi, a luki i I.ahaina nei, alaila, pono iu in ku uku <> na kamikahe umi. A ina hiki i nu kunuka a pau kr hnou p«la, alaiJa, muhuniuiu loa ku wuiwui loaa, pa umi no 1 1 na kanaka u puu.. 1 A ina 11111 akmnai kekahi kanaka, a loaa ka huilu wui o|>>papa, a hana kola huila 1 ka huiia 0 (iii kanaku ho>>katu hanen, alailn, ua . like ku hoonui waiwai ana me na kamka olo |Wnlc hotikuhi hunni. A 111« nm loa ka hana ;i hana akamuua pela. aluila, e waiwai loa , n>> krlu ama.