Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 19, 5 ʻAukake 1857 — NO KE KALAIAINA. – Helu 4. [ARTICLE]

NO KE KALAIAINA. - Helu 4.

3. Eia ke knlu n na kumuwaiwai I lilo, i ka vva e hnna ana ke kniiakn i ka hnna ; n h« mea panhana anle nae i lilo lon. nnle hni j nni kein lilo. Ua lilo kekahi mnikai o ka pahi nln o ke kamana, n me ke koi kahi, a me ke koiholu, a me ke koihole. Ua mokuihoku kekahi upena o ka lawaia, ua hai kekahi inakau, ua ino kekahi waa. Ina he kanakn hnokipa malihini, un lilo kekahi komuwaiwai ana, ma ke ino o kauwahi o ka hale, ua naha keluihi aniani, ua pau kaiiwahi o ka peim, ua naha kekahi pa, ua ino kekahi pahi, ua nnhae keknhi pakii. Inn he kanaka pnipalapiila, iia in<> kekahi kepau, ua hai kekahi ha<> o.ka mea pai, a ua ino kauwahi o ka h.de Pela no na kanaka paaliana a pau, lilo no kekiihi kumuwaiwai ma iu mau mea a| iakou. Aole nae i poho wj4e kela waiwai j lil.i, uamake pono no ka ttr« ann. No ka | niea. ma ka liooikaikn ana, ualoaa hou maii ka wniwai e pani ai kn hakaliaka o ka inea| i lih». | Oia na mea i hiaopnpn ka lilo ann; a o kn| waiwai i loaa hou mai, luli no hoi ia. fha he kala. lilo nku no ia inn ke kuai, a pelae lmoknia’i ka makemake o kanaka. I,oaa mai kekahi waiwai a. liln akii ia no kekahi waiwai e ne. Uamaopnpo ka luli luli mau ana n ke kumuwniwai, he okon no i kekahi makahiki, nkoa j kekahi makahiki. 0 ke kannkaiakamai i ka noonoo.mua a honmnopnpo i keia mnu mea liln, hiki no ia ia ke hoiiniiiwaiwai. A'ile hewa ka lilo e loaa hnu mai ai. Ein kn lilo makohewa, o ke kumuwaiwai i lilo (inhowale, a<>)e mea lona mai e p<mi i kona hakahaka. Ina iknika ka hana nna a kekahi, a iiui kona noonoo a me ke nkamai, aholaila, hapn kona lilo, nui kona lona, a peia hana hana ana i kelu malama, keia malama, i kela makahiki, i kein inakahiki, e waiwai loa auanei kela knnnka ' Ina manao ke kanaka e honnui wai.wai !ono ia ia e hoonui i kana kuinnwaiwai. Aole iki pono ka hoonui wniwai, ke oia maii pela e kumuwaiwui. Ina i Inan i ke kanaka ka «iha, kahi e mnhiai ni, n loaa ka oo, a me na hua kanu, a loua no hoi na men e pnno »i, koaa noho ana i knna manawa e m»liiai 1 |ij oia kana kumuwaiwai, a ina lie unku kaM kumuwaiwai, hiki n» ia ia ke homkaika a m uuku mai. Ina mahuahua ka nina, n I, hiki no ia ia ke hooikaNoiaila, ina loaa i ke li mau kala kaawale i no ia ia e imi hou i wahi ma mau kala malailn, ana, nokamea, e manaike mahuahua kana na. i kuai. Ina manao oia no ia ia e hoonui i kana ū ka unea mua. Penei e hawawa. I ko lakou ou kekahi waiwai kaa- > lakouii kela waiwai, i o, a i mea ai paha, i mea mka hana pela, aole hiki kana waiwai. Eia ka ke kala loaa mai, nae ke Wo «• » kumuwaiwai hoakwa’i ke kumuwaiwai ■ «•hakiki. £iakabe>

\ai loa a me ka' poho koke, ke hoemiia ke ■amowaiwni. 10 na mea paahnna kekahi knmuwaiwai « k\J knmniia. ' ina kuai aku niu i kana p<hi olo, i ke koi kalii palia, ,i loaa mni kaiia ai n me kana m palin, inoa inn pahl, ina pela ke kuui anu, ua (ioIio kela kamana, ua kokoke no ia e make i ku pololi Ua lilo knna inea paahana, Mahea lu e lnna hou mai ni ia ia ka ai? Ua lilo kana kumuwaiwai, ua pkiia kona muu lima. Ua like no hoi me ia ke kanaka mnhiai, i ai ihp’kana :ii i ka wa opiopio, aole i o<i. Ua kokoke māke i ku pololi ke kanaka ai i knna ai pela. Eia ka men e akakn'i. He mau moo uwala paha ko ka mahiai, he uinikumamalua mon. Ina i oo ka ai, ua: innona ke kaiiaka a me kana,wah'ine; Ai no laua i ka uwala o kekahi moo i kekuhi inalama, a i k«hi moo i kekahi malnma, a pela laua e maoha’i n piui ku makalnki. Aka, ina ai l.aua i jka uwala i ka wa opiopio, elua ii" in<>o e pnui i ka malama hookahi ; a pnu uo ia u.au inooi uinikiimainaliia i na in'ilama e«no ; ■ u eono malaiiia lana e hoo<iiana.w.mui liuu ai i Ka ai ole. Inn na hiniinaiiawiinui laua i ka mal i-1 tha mua o ka makahiki, ina ua oo kahi m<io, !< a pau ia, oo kekaln mo>» hou, a oo no Imi ka ni pau i ka wa pono, a maona no luua a pau| ka liiakahiki 0 ka ni e ulu ana, he knmuwaiwni ia. Ina ’ niia i ka wa opiopio, ua poho \ynle kela- kuinuwaiwai Aole ponn e aiia ke komuwai-l wai. ka mea e waiwai hou ai. ‘ Prin« e kapui k.e knmiiwaiwai, aole e hoemiin. O ka ma-, hunliua hou aku ka ponn. Aole nae e lnki i k.e kanaka ke hooinahuahua ia. Hiki no i kekahi poe ke imi waiwai, a lona no, nolej nae e hiki ia lakou kemalama, (>ia ke aiioi. o na holokahiki; Holo no lako/i a pomaik.nl uia ka iiniana, a loaa ka lakou, hookahi ha-' neri kala o ka makahiki, elua liam ri kala ol ka inakahiki ka kekahi. , Aole nae lakou ij lilo i poe waiwai. Pae lakou iuka nei, pao; ka waiwai i ka lilo, a liune hou lakmi, a holo| hou no mu ka moana. Nwlaila, ua maopopoi he mea oui ka. I Malamawniwai. Eia ka mea e makemakei ai kekalii poe i ka waiwai, i mea e hoomau-| n 'una aku Ina n<»luila, e aho no ka hune 0 ka haawi wale, malaila kekuhi hoomauoauna, a he kumu ia no kn hewa nui loa. Eia ka haawi pono, o ka haawi na ka mea hune, na ka mea poino, n na ka meu hana 0 keia nae, he uuku maoli ia. A o ka liaawi wale aku i ka makamaka, I ke aikane i ka mea noi wale mai, he mea iu e waiwai ole ai ka| aina, he kumo ia no ka hewu he nui loa. He; mea ia e ra ilowa ai na kannka i ka hana ; ' he inea ia e pau ai ke kumuwaiwai. Eia hoi kekahi Ina loauik^kahikanaka; kuanina, kekahi waiwai he iwakalua knla paha, hele aku oi.i, a kuai i ka lole fuma. Ina he punpuamoa, oia, ina he tutn, oia no, ina he aiiu, oia no hoi Pela e hoomauna-i uoa ai i ka waiwai. Ina kuai oia i ka lolep kuponn i kona noho ana, ina ua pomaikai.l A ina lawe oia i kana kala a kuai i kumuwai-' wai, e waiwai hou ai, ina u« p<>no. He mea hilahila i ke kuaaina ke hookomo i ka lole Hina a me ke kiiika maikai, a me kela mea, \ keia meanani, be mea hoomaunauua waiwai! hoi. j Ma ha aina waiwni, ua akamai na kanaka* 1 ka malama i ka waiwai i loaa i ko iekoui mau lima. loa ik« kkou i kekaki mm mm*|

kai, aole l.ikou e kuai no ka Eiai ka mea e kuai ai, inn liemaheiiia i<> l«kuu,[ kuiii no lakou i mea e pau ai kn hemnhema. A i ela ne ka poe a pau i ukumai i ka hoonui waiwai. Nana ponn lnkou i kahi e loauhuu inai ni, a kimi malaila. Aole kUai i kela men i keia m-a maopopo ule. He nui ka poe hi-j ki ke imi waiwai a lonu m», a |>au i ka Imm, aole hiki ke malama, e lilo hmi uku no, a poho wnle. Oia ka mea uui i ka‘ poe noonoo <>le, a me ka poe huwuwa. .Ma keia olelo ua maopnpo ka mea hoomuhuahoa, i kekahi •> kaua waiwai loaa, « hoo1 lo i kumu e waiwai hou ai, a huna pela i kela innkahiki, i keiu makahiki, e nui lua auanei kan.a w. iwni. 0 ke kunakn ni, a inu, a hooknmo i kona wniwai loaa a pau, aole e inahuahua kana waiwai, A o ka mea kii aku i kana kumuwaiwai, ka men e ioaa hnu muii ni, a aj, a imi, a houkomo, a hoopau i keka-1 ■hio ia kumuwaiwni, oia.ku i (loho koke. E| j muke uuanei oia j ka pul«li. i 0ka «lelo i pili. ike kanaka ho.ikahi, ua< pili no ia i nn laiuiikanaka, a me na eupuni.j ame na’lii; Inu uiikii ke kumuwaiwai a na' ! ’lii, no ka men, no na kunuka mai ka waiwai !o iia’lii. Nn na knnakn e hooikaika ika ha- ! na, a hma ka ai na nu’lii Na na kanaka e | liaiia i k.i l iknu liana. Na na kanaka mai ke kulu o ke kino, a me ke kalu o kn nina, a me ! kaai o ka muhina ai He mea muu iyo ia i itu nma a puu, e hooku ponu i kn auhau i kal !wniwiii onu kanakn. Ina i nui ka waiwni oi | kekahi knnaka, uluila, un nui kona kal.i au-j i’hiHi ; a ina uuku ka waiwui o kekahi uan ika, • ulnila imku k«na kula auhau. Ma B <seti>ua, | un like ka nui o nn kanakn me na kaimkn o; Hnwaii nei, n« ka nui « ka wuiwai ma | i Boset«na nui loa ke knla niihau Ua oi ukuj I ke kaln a na kanaku i honkupu ai mamua o inn kula hookupu ma Hawmi nei. 0ke ka-| naka hookahi inniniln i nui kona wuiwai, ua | like paiia konn kala hookupu me na kuln « ; pau i hookupu ia ina Hawun nei. ina i nui | kn waiwai o na kunakn ma kein nina, alaila, j nui ke knla i lona mai ika uuliau ann. Oiu j kahi i.-like ole ai na aina waiwai me na ainai wuiwni ole. I Ua haahaa na’lii onn ainn waiwai ole ma-[ • laln o na’lii knhi e nui ai ka waiwui. Eia hoi| kahi e like ole ni na ama naHuno me na oiiin. naaupo. Ma ka uina nnnupo, uu manaoia,) iiia vyniwai na inaknaniana, nole e malu kni nina. A«le makau nu kaiiaka i ua’lii. Ma; na nina nauuao, uu manmōn, iim wniwai; nui na makaainann, om kekahi mea e inanao> | ui nn kanaka i ke kuenwui. Eia ka mea e akaku’i. 0ke kannka w i | ! wai ole, ina malu ka oma un p«no, a ina nm-| lu ole, ua pono no, no kamea, a«le ona meal i hlo. 0ka mnlu, « kn mnlu ole, ua like no ia j 0 ke kanaka waiwai.unike no ia,ma aolemalu { ka aina, alaila, aole malu kona waiwai. N»-j ' laila, manao nui loa oia i na kanawai o ka[ aina. A hiki ika manawa e pilikia aikel [nupuni, manao nui loa ua kanaka waiwai H, ! a mnkemake loa oia e kokua pu me na’lii i! ! ka men e hoomnlu ai i kn aina. A imawi ko-| ke no i kekahi o kaoa waiwai, o ina I ! ikaika lon k<ma kaua ana, no koaa 1 inanao nui ana i kona waiwai. I ! Ma keia nlelo. ua mnopopo, ona kanawai 1 | a pau e nawaliwali ai na kanaka ma ka hana, | he mea ia e hune ai ka aina, he mea hoi e [ pono ole ai ke aupuni. No ka mea, ma ka |nui o kahuu, aelaila ka nei oka waiwai. i

Eia kekalii mea ma popo ma keia olelo, ina hoomaunauna ia ke ka)a o ke aupuni, # naw.aliwali aunnei ka aupuni. No ka mel, ma ka wuiwiii kekalu ikaika. He mea mau uo ma na aupuni a pau, tna malama oleiake knla o ke aupuni, ina lilo aku ia kala mfa oa mea waiwai ole, a ma na mea poho w'alk, ua kokoke no kela anpuni e kahuli, A ina aVa« mni ke nlii, a me kona mau kuhina e mahtoa i ke kala o keaupuni, uakupaa noia aupuni, ua mau, a ua ili aku no na ilina pono.