Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 18, 29 July 1857 — No ke Ahi iloko o ka Honua. [ARTICLE]

No ke Ahi iloko o ka Honua.

I na hanauna mamua, aole i manaoia he ahi ka mea okoa mawaena o ka honua. Ua manao na mea i noonoo, he pohaku paa ka, mea mawaena o ka honua mai kela aoao mai, a hiki i keia aoao. Aka, iloko o na makahiki he 40 iho nei, ua loaa i na mea huli honua he manao hou. I keia huli hou ana, ma ka wili ana i na puka, e loaa'i ka wai ma na wahi panoa, a hohonu iho e like me ka hapalua mile, a ma kauwahi he kokoke i ka mile, he wai wela ka im a i loaa. E nui ana ka wela e like me ka hohonu o ka lua. Ina ma na haneri kapuai elua paha ka lua, he mehana wale no ka wai, a hiki i ka tausani kapuai he wela iki, a hala ilalo ka puka i 1500 na kapuai paha, ua wela maoli ka wai, e moa ai na mea ai. O keia wela ana o ka wai ma na lua hohonu a pau i wiliia na puka, ua hooholia ka manao o na mea huli honua, he iwi paa ko ka honua e uoho nei kakon, i maalili i ka waiho loihi ana ma ka aoao mawaho, me he pohaku pele la; aka, maloko, he ahi enaena e hehee ana na pohaku, a kahe wale aku. Pela no ka honua poepoe o kakou, he pohaku pele i maalili mawaho, a paa no malalo i na mile he 25, he 30 paha ma kauwahi, a maloko aku olaila, he ahi enaena e wela hehee ana na pohaku a hiki iwaena konu o ka honua. Ke manao nei lakou, i ka wa i hanaia’i ka honua i kinohou loa ako, he ahi wale no ko ka houua, a lilo i mea poepoe. Alaila, maalili iho mawaho, a kahe iho na wai ma na wahi haahaa, a lilo i mau [moaua]. A koe iho na wahi kiekie ae, a lilo i mau aina moku i ka wai e puni ana. Oia ke kumu o na moana a me na aina moku, a me na moku puni ole. O ke ahi maloko o ka honua, oia ke kumu o na lua pele he 200 a keu ma ka honua nei. O na puka uwahi, lakou no kela ahi nui oloko, e hoopuka ana i ka uahi a me ka mahu, a i kekahi wa he pohaku wela hehee, a kahe wale a maluna o ka aina. I keia wa e mapopo ana ke ano o na lua pele. He mau mea hoomalu i ka malie o ka hana. Malaila e puka ana na mahu hoo- [ ] i ka honua. Ina aohe puka e pakele ai [ ] oloko, holu aku no ia io, ia nei, a [ ] ka honua i na olai e hoohiolo ai i na [ ] a me na pa, a hamama no ka honua ma na wahie e ale ana i na mea maluna iho. [ ] loaa ana o na puka ma na lua pele, [ ] olai, a maluhia ka noho ana ma- [ ] manoanoa ko ka honua, e like me [ ] he 30 paha, e paepae ana i na mau- [ ] na kai, a me na moana maluna ona. [ ] ua lana ke kai maluna o ka nui o [ ]. A mahope maii ua ea ae na ana mai ke kai mai. Na ke ahi a me ka mahu ikaika [ ]. Aole no ia i kiekie i ka wa hoo- [ ] makahiki paha o ke [ ] A i ka pii ana iluna, nakaka ae la [ ] holoholona, na ia a

ae na manu, a me na mea kolo. .A mahope [ ] mai, ua hanaia ke kanaka. Oia ka mea [ ] i hana hope loa ia ma ka honua, a lilo ae ke kanaka i haku maluna o na mea ola e ae a pau. [ ] ka, o ke ahi oloko, ua hoana e ka Haku ia [ nea] e hoopau ai i ka honua i ka la ana e hoi hou mai ai. E pau muea ana no kakou i ka hoala e ia, a i ka laweia’ku iluna, ke hiki hou mai ke ahi e hoopau ai i ka honua. Aole e make ana kona poe kanaka ilaila. No ka mea, ua makaukau no ke aupuni ola no lakou e noho pu ai me ia i kahi ola mau loa.