Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 6, 6 May 1857 — NO KA MAHIAI [ARTICLE]

NO KA MAHIAI

He:u4. . " ,Vo k'n mea \ nnilo ‘ t alakai." Ke kipulu attrt. No ka ea mai ka mea e iAu ai na lanu, a iio ka lepo mai no Imi. 0 ka nui o ko ku ’āan ine i e nh m, no ku lepo mai no ia. No, ko eu mni ke.kau w ihi men uuku. Mamfmana I<>a na aao na laau, ahe wah’a ko ka wi iau o na mannmana, nuna e omo i ka waim i leu lepo mni. lloko o ia wui e liehee ai ka. mpm ina n ka lepo nana.ku ulu' o ka 1aau. Hii pii oi i me ka wai iloko o ka laau, a malaila e. ii.iokawaleiii a e lilo i la.u, a i pua, a i hua, a i k:n<> paha, a hoi hnu ka wai i'k.i nonua paha, a,. hou aku paha ka nui ma ka lau. Aia mn ka ai a ka laau maloko o ka lepo, kaln n ka laau e ulu' ai, alaila e ikaika kona ulu ana. jf»a, ina momona ole ka lepo i kona mea e u!u ai, ulaila nāwaliwali ka ulu ana o ka laau.* A, ina paha he nnn hehoe ole ua mea la. aole e hiki ke lawe ia oia iloko o ka laau, i mea e nui ui kona kmo. Kia h"i kekahi; ina.e kanu mau ia kekahi mea kanu m.i kahi hookalii, a na pau i<%ia i ka omo ia ka mea iloko lepo nona kona ulu, alaila e nnwaliwali' kona ulu au i ma ia wahi. Aka e ku'pono paha ia wahi no kekahi laau e ae, ho ka inea,. okoa ka ai a na laau ana like ole, aole e like ko kekahi j.mu me ko kekahi, a, o ka mea i koe mn ka' lepo i ka laaumua, e kupoho paha ia i ka laau alua, i mea e ulu ni. Eia nae kek ihi., aoie e hoihoi ia ka wai wale no i ka l«po, mahope o kana hapai aua i ka me» e ulu ni iloko o ka lanu, aka ua hnih"i aku oia i kekahi mea kiola o ka laau a hoihōi i ka lepo, a o nn mea la i kiola in, e lilo ia i mea kipulu e ulu ; i kekahi laau uno e ae. A, e oi i<a ikaika o ka ulu ana o ka lanir alua, no ka ulu mua ann o ka laau muii « ... ma in wahi. Hookahi men kanu i ike pono ia, he mai-j kai ka ulu ke kanu maii ma kahi hookahi—oia ke Aknakai. ' Nnlaila, ua nkaka keia, he pono ole ke kann mau i hekahi m'-a kanu ma kahi hooka- , hi, o ka mea wale no i o!eJōia maluna, aka, e hoololi pinepine ka pono, i lilo.ka mea ki- . ola o kekahi laau, i mea kipulu no ka men kanu mahope. iMa ka hoao pinepino e akaka ai ka mea e kupono ke hahui mnhope o kekahi. Imi nui ka poe i akamai i ka mnhiai, ma ' na aina naauao, i ka e kohu pono ke kanuia mahopei o kekalii laau, pehei: I ka makahiki aknhi e kanu i ke km ina mn kekahi wahi, a i kn makahiki alua kami in wahi i ka palaoa, a i ke kolu o ka makahiki kunu i ka bale pahn, ku palaoa lio.paha, n, i kfr maknhiki aha i papapa pahn, a i kn uala, me klkahi inea like; a i ka liina o ka makahiki kanu.hou i ke l<urina, a peln uku no. A, eia kekahi hoololi nna; maknhiki akahi uala, makahiki aluu kurina, mnkahiki ak>>lu piiaoa, makahiki aha u me alima mauu, maluhiki aono ualn; a pefei uku. Eia ka lua o na mea e momona ni ka lepo, 0 ka hoowali ana, a me ka hoohuli pinepine 1 ka la, a i ka ua a me ke ea, i pau kona paakiki, a me kona pipili ana, a i hehee ka momona e waiho ana iloka ona, o waiho paa ana na6, a> lilo oia i mea e ulu ni na mea kaoa.. 1 mea hoi ia e komo ai ka ua maloko, «# maloo koke ole ai. ||wM««li kakou Ualo i ka honua, i akolu p«i «ha paha kapuai e loaa ia kakou na aa -lOiauo, ko. a me na mēa e ulu ana maluna—• -«akolo loa i lalo. Ueaha ka iakou malaM E imi ana lakou i ka wai, no ka mea ua "iMUoo ka ili o ka honua. E imi ana i ka mol»*i|;o ka lepo i huna ia malaila. ? »|lj|«;.uuku nae, nokn mea ua paakaiepo, aol« e kM,ka 1» a me ka ea roa ia wahi. ' lepo o kekahi ekaa ljohoo«, momona oia eka I ko kn Ina ma ka ili IMiu no ka hua mua, fia v k« n, o?|f pam»o?1a* . «m « me k« hua mua ana. i kā ell ani.mka palau «na pahlme «na kahi mmw, be wtt||i? m§teWĒm». ia. Aia ■m»«!*»,>*, 1 ko °* . —«a>aia»a o w#iwa«Brv;-. - eaauui) a «a«. -v«tiiM«n - . • ;

hema loa ka palau o ka wa kahiko, nui n.aje ka waiwai. i Aka i kein manawa he mea maikai lon kai °o palnii, e hnohuli nna i ka a e eli ana ilalo me ka h'iki wawe.a me ka paupauahonle. Maikai n<> hoi ka hnpuku inanamana, nann e honwali i ka l>-p > mahope <> ka palau ana,f a e wawahi i na hakina paakiki. Maikai no hoi ka oo ma»li e eli ai a hnho-j nu ma ka lepo paakiki, ma kahi e hiki ole i ka oo pahiu ke komo. Eia kekahi mnau. E make pono anei ka mahi hohonu, i hookahi iwilei paha ? E noonoo kaknu i k.u npana aina, hehuinaha like ke ano, he uini eka ka nyi. 440 anana,ke anapuni. F?lima ,haneri dala paha e lilo ma ka haiia ana i ka pa. 12,100 anana ku> a mal"ko oia apana ainaj a paii. E nku ia ka hapalua dala (?$50) nnj ka eli ana i h*»okahi anana, ekolu kapuai. kaj hohonu; $0050,00 dala e lilo ma ka eli ana. Hookahi lau-ani dala e lilo i ,ka mea kipulu i ka wa e eli ni, e hui, pu ia me ka lepo e momona ai. Hui na lilo a pnu $7550.00 dala e lilo i ua apana aina nei mamua o kona | hua ana Lilo hou no ka mahi ana $100 00 ; i kela makahiki keia makahiki. Alaila ehua! mai ua aina nei i elua tausani dala, (2000,) palia i kela makahiki keia makahiki. A penei na hana ; ,Ka hua i ka makalilki)innkahi $2000.00 I.ilo ika malii . “ $100.00' Uku hoop $7550 “ $906,00 $1000 00 Oi ka lona i ko ka lilo $994 00| Eiwa hanei’i a keu ka puka i kela inakahi- 1 ki keia makahiki'ma ua ana nei | Ina nve keia heln ka lil<», a me ka loaa mai, I alaila he oiaio ho ka wuiwiii. - | I kuu manan e oi nui aku ka wniwai pnka j mamua o keia holu ke hana ke kanaka naa-j uao i keia hnna. Pela hoi, e emi l<>a mai ka l"aa, a e oi aku ka lilo, ke hana ke kanakn 1 naa,upo, u hawawa, a e nnlkona poho, noka’ makaiikau nle e nana mn kela aoao, keia; aoao o ka hana. . Ua olelo kekahi haole nana i eli i kekahi I apana ain.. pela, nbl« i maloo kona amal a puni wale ka makahiki, me ka hookahekahe ole ia i ka-wai. Ma Honolulu ia. • ,1 ka makahiki i. kaulana no lfn na ole ma Ameiika, ua oleloia n<> ka nlu maikai, me ka; maliio ole o na mea kann ma kahi i. palau ia e ka oo palau hohonu, a ma kahi i papau ka palau ana, ua oki loa i ku maioo, n hua ole mai (Jo!e i pau )

Ka liaawi ana o ka llae i ka moku Uokuao. I ka la 29 o Apeiila iho r.ei, he halawui aloha me Kaukau laua me kana wahine ma ka halepnle, Kawaiuhao ; iluila na Imahanau o Kaumakapili, mewalaka, Kamika, Eihopa, Emeaona ; no ka mea, o ka halawai hope ia, a holo aku i Eaiuhiwa. Nui na olelo, nui na pule, nui ke aloha, nui no hoi ka waimaka ma ia halawai A pau ia, hele nui na mnkua me na keiki i ka wapo, e pili nna i ka hale makeke, i kn haawi ana o ka Hae i ka Hokuao. Ua hoomakaukauia kekahi mau noho no na kamnlii; ilaila hoi o Emma ka Moi Wnhine, me L. Kamehamehn, Wale, me na haole kane, wahine, kamalii, he nui wale, eha, elima paha kaueani; paapu loa maluna o ka wapo; e ku ana ilaila e pili ana i ka wapo, ka moku Hokuao, a ua piha no maluna iho i na kanaka me na haole. A penei ka hana ana. *Ku o J. D. Sirong a pule ia Iehova, e hoo(niikai i keia halawai ana, a pau ia, mele na Kllii haole i kekahi mele maikai no ka Mo, Lealea ka pepeiao i ka iohe ana i Peu ia heluheiu o W. 8. Turner i kekahi olalo a ke Akua, ma Laia Mok. 45: 49:1—19, enana a heluhelu i keia lUah oIelo maikai, a noonoo iho. A pau ia, ku oKamlia a pule » ke Akua ma ia, ku oLimaika*

Limaikaika. He 20 kapuai kona loa f a 12 kapuai kona laula me ka hoku a me ka mauu. Penei ke ano o kana e-lelo i ke Kapena. Kapena Moa.” Nani kuy pomaikai i kei*a, i kuu kohoia ana, e haawi ia oe, i; keialhae, no ka Hokuao; na kekahi mau wa-1 hinelnaikai p Honolulu nei i hana; he anoi luahme ko kekahi olakou, ua molowa ole! nae i*a hnna a ka Haku iwaena o ko na aina j naaupl’. Ua nianao na wahine ma keia hana, e loomaopopo i ko lakou .m&alp ana i kou moKU, a me ko lakou hana a na kamalii maanei a me Amenika'wma i k,uni; a hooholo i keia moku ma Keia h*nā maikai, Aole nui ka waiwai i Iiloyo keia |hae, aole manao malaila; eia wale no kona wniwai, o ka manao maikai ana i hai mai ai, ma ka manu lele, a me ka hoku mmvaena o ua hae la. A kau keia hae maluna, e hai aku no ia i na kanaka a pau, aole e holo nna ka Hokuao, • i • t . . /■; m nb ka imi aina, aole no ke kalepa, aole no ke hana, no ka hoolaha aku nae i ka malamalama a me ke aloha i na lahuikanaka a pau 0 kein moana Pakihka. Ina ninau kekahi kanaka nanupo ; a oe heaha ke anoo keia hae ? Heaha kela hoku? E hai aku oe, “eia .ke ano, o ka hoku he malamalama ia, a o ka manu nunu, he aloha ia, a he keiki a ke Akua a me ka Uhane o ]ce Akua i hoolaha mai ai iloko o ka naau o na kannka, i mea e ola’i. ' Pela ka manao iloko o na wahine naiia i hana keia hae hou ; a pela no hoi na kamalii i keia 1a; aloha a me ka maluhia i na kanaka pouli a pau o keia moana. E hai aku pola i na lahuikanaka a pau.” Pau ka'Limaikaika, ku l.e Kapena a pane mai penei. E na mukamaka ; Ke ae aku nei au e la-l we i keia hoailona o ko oukou aloha ia’u, a; me na lioaloha o kakou ma kela aina a,u, ej na wahine o Honolulu. Ua kau io mai kaj Hokuao, a oi ai ia’u ka malama, ahoolilonol au ia ia, i elele e hoolaha aku i ka malamalama, a me ke alolm/i na aina a pau o keia. rnoaaa-v . i He hoāilona keia o ko oukou nloha a me ka makemake i ka oihana maikai a nani. Ma keia moku e puka aku'ai kooukou aloha 1 ko na.aina e. Nani ka hana a ke Akua !, Ua haawi mai oia i ku olelo e ola’i, a me ka makaukau e heluhelu ia olelo, a me kn ma-’ kemake loa e malama. Owai.ka mea nana eAielu i kona mau ponp? Ke holo nei ka mokii me ka Hae, heaha ia hae? E nana ia ia, e kapalili ana ma ke aouli, “ e maluhia a me ke aloha.” Ua kau iluna ka laau oliva luna o ko kai uliuli, a ke lana nei ka mnnao • ». *. .i o na pio, e kuuia lakou mawaho ae o ka hale paahao Maikai! Aloha pu kakon i ke Akua, | n koknko hui pu me kakou na kanakn naaupo o na Mokupuni a pau, e hoolea aku ikamea; nana i lawe mai i keia ola. A holo aku ka Hokuao, e pule oukou ro makou, a e nana mai a nalowale kona kino a mau loa aku. Pau ka olelo a Kapena Moa, himeni na kamalii haole i kekahi himeni maikai, no keia moku nani. Alaiia ku o J. li, a olelo; o ke ano nui wale no keia o kana; uanalowale kanui. “ Ua hiki io mai ka Hokuao; aia ke ku mai )a me kona nani, a rae kona makaukau nokanahana. Aole like keia me na moku e ae. Holona muku e ae ekalepn, imi aina, imi «ila, a kaua. Aole pela keia. Ua kuai ouknu a me na kamalii o Amerika, i keia mokue halihali i kaoleloa ke Akua i na lahuikanaka ma k?ia moana, e noho ana iloko oU npauiw. an^l^inp.elike me kakou mamua. Oia ka hana akeia moke, <aio*kefow» mlkkek haike. Hohea > mai ko kakoe MakaokaeikeUh Aole iike me U-

ia mamua maanei ika wa naaupo. Eia ke kumu, ua loaa mai ia kakou ka olelo a lehova; a na lakou, a koe kekahi na ka poonele. Ua makaukau kekahi poe o kakou e holo aku e hai i keia ola, i ka poe naaupo, e like me ka poe i holo mai, e hai ia kakou, a na keia moku e luwe. Nolaila mai hoopalaleha kakou ma keia ha' a; e hoonoahuahua no. L'a nui ko kakou loaa, e hui ka haawi, a me ka hana. Mamuli kanaka makua oukou na kamalii, a malama paha, e holo auanei kekahi o oukou e kokua i keia hana. Ina pela pomaikai oukou, a pomaikai hoi kakou a pau. A pau ka J. li olelo, ku mai na kamalii Hawaii, a himeni i keia himeni. ' V HOKUAO. . 1 Kn Hokuao, " UeKamahao, He nam maoli no, He lama no na aina a pau, E pau ka hewa, pau ka po, 0 Iesu no, Ka Uokuao, Ka hoku wanaao. -2 Ka Uae Hoku, , Manu nunu, - . -E kau iluna nb, ... E lele mai oa o, Kahea i ko na aina ’pau, E huli no, . Eolapu, Iesu ka Hokuao, 3 E holo no, A holo mau, Ka moku “ H knao," . E hai i ke aloha o kakou, Iko ua aina naaupo, ; • Alohano, j Alolia mau, Iloku o le»u. 4 E lawe nn, Ka “ Hoku ao,” Na kumu :i kakou, I na pae ;,ina naaupo, I knnaka p mli no, E ka hae, E kahea ae, I kanaka a'pau. Maikai ka mele ana o na kamalii Hawaii i keia la; lealea loa ka pepeiao i ka lohe ana. Ku mai o S. C. Damon olelo ; penei he ano nui wale no; aole pau i ka palapalaia. E na kane, wahiue me na kamalii ; I kuu nana i keia lehulehu loa, kanalua ko’u manao i ka olelo; ”he wahi olelo pokole wale non» nae ka’u. Pomaikai kakou i keia la. Ke ike nei kakou i keia moku;ao!ei ikeia e nahaipulema Nu loka. Nui ko lakou makemake e ike aole.-nne ike; o kakou ka i ike. He haneri. kauaani paha na kamalii nana i kuai i keia moku, aole nae, ike ia ia, ka n.ui o lakou; aole no hoi e ike ana, o kakou ka poe ike, Nani ka pomaikai ! Aia ke ku mai la e like me ka manu o ke kai, e hoomaha ana, mahope oka lele nui ana. Aole nae luhi o keia moku. Ua like me ka Sela opio, ma ka mannolana, ikaika, kanalua ole, e holo hou aku. * • 0 keia mnku, me he mea la, he wahi kaula goula e paa ana kakou, i ka poe pono o na aina e aku, a me na lahui naaupo o keia moona, me ko Amenka no hoi. Me he mea la, ua hui ko Hawaii nei me ko AmeHka i keia la; ua hui na wahi hapawalu iloko o keia moku, a ua kulenna like. 1 kekahi mau makahiki i hala aku nei, ua hui na peni o na kamalii Beritania 0 kuai i ka moku miaionan John Wiliama, a me John e holoholo iwaena o na mokhpuni o keia mnana, olioli no hoi au, no ka hui ana u ko Amerika a me ko Hawaii, e like me ko Beritnnia, e hoea mai ka hokuloa e kau ma-, maluila o na mokupuni o keia moana. £kau ' paa mau loa keia hoku maiuna, i malamalama no ko Maikoniaia a me ko Nuuhiwa. Pau ia olelo, kahea mai kekahi poe, i" Binamu, Btn•mai ,, oke ku mai no ia o Hulimma, u olhla peoei ke ano noi. Olioli maoli to e ka iiuna imma © oekou i keiala, ma ko’a aioa haaau. Ue henlnee ia.ihaa haoao im maHewaHeei;

la, hanohano loa au, i kuu ike ana i ko ou-| kou manao nui ana, i keia moku miaionan.! Pomaikai au, no ka mea, owau ka misionari mua, i holo ma keia moku, mni Amenika 'mai. Ua.halawai no hoi au me k,a misionari Hawaii (Kaukau,) e Rolo mua ana ma keia moku i ka.aina e, a na ka Hokuao e lawe aku ia ia, i na mokupuni mamao aku, a olioli . a u j keia la, i ka lohe i ka olelo ao a kumu ia ia. ' , Aka, ea, e noonoo kakou; eao o pau koke auanei ko kakou manao i keia hana; e mau loa ka hana, oia ka poip. Ina i paaloa ka manao aloha ia Iehova, a me ka pne naaupo, he mea uuku ko kakou ola, a me ka make; he mea Uilii ka poho a me ka poh' ole o keia Hohuao , e holo an.a ka hana a Akua. Ina make keia moku, e loaa no kekaln moku hou. Ua lana nae ka manao e holoholo mau ana keia moku iwaena o na mokupuni o keia moana, a holo aku au, i na mokupuni ma ke komohana, pomaikai au, ke lohe, ua holo maikai ka hana a ke Akua ma Hawaii nei, a e pule ana ka poe hoahanuu no makou. Makemake au e olelo ma ka olelo Hawaii ' i keia la, aole nae hiki. Alaila, hai aku nu i kuu manao, “Ua nui ka loaa, e nui ka haawi nku.” •Nolaila, e kokua, e.haawi, i ka pule, i ke aloha, a nie ke ciuls, i. mea™ holo nui ai keia hana. Aole paha halawai hou keia lehulehu ma ka honua nei, e hala- ■ wni nae kakou a paū i kn la.niii mnhope; po-| maikai kakou kc halawai ine ka Haku me ka | olioli. ’ Pau keia olelo a Pinamu, himeni hou, a pule pokole, oka pau no ia. He la nani loa : keia ma HoimIuIu nei; aole paha pau wawe ka mnnao ana i ka hana a keia la. -| I ka la 31) iho, hana hou ia kekahi mau , hemahema o ka Hohuao, ua hemo kēkahi. mau keleawe maloko. aole nae pono ke ka-; pili hou i keia wa, aia hoi mai. j I ka la mua o Mei nei, i ka hora 11, holo 'nku keia moku I Nuulnvn, a hoi pololei ihai; * ia nei, aluila holo aku i M«ikonisia, , j Hia ka poe holo, o J. S. Ēmesona. he luna: ia e kuka pu me Kekela ma, e hooponoppno| i ka hnna; o Namakeha me kana wahine,; nie ko laua kanaka. He luna no h<»i o Na-i makeha e kuka pu me lakou. O Kaukau, laua me kuua wahine, hc mau kuinu laua, nana e ao nku i ko Faluhiva, i ko Havaoa i paha. Nui loa ka poehele ika wapo, enana j iko lakou hulo ana. Nui ke aloha, nui kaj whimaka, a nui no hoi.ka olioli i.'k'eia ho|dy ana. ' ,. V" ,'i