Ka Hae Hawaii, Volume 2, Number 3, 15 April 1857 — NO NA KANAKA HAWAII I HIHIA A HAULE IWAHO 0 KA HANA A KE AUPUNI. [ARTICLE]

NO NA KANAKA HAWAII I HIHIA A HAULE IWAHO 0 KA HANA A KE AUPUNI.

Ua hoohalahala paha kekahi poe kanaka. Hawaii no ka loaa ole o ka hana a ke Aupuni. no ka lilo ana o na Oihana a ke Alii i na haole. Kahaha io no kakou no ia mea ; no ka mea, o kakou na kamaama, na kanaka o ka aina; o ko kakou one hanau keia. 0 ko kakou kupuna oia na kanaka o Eamehameha I. He poe malihioi na haole jma Hawaii . nei; ihope iho nei wale no ka hiki āna mai i ka wa ia Lono; he kekahi pne haole, a he' ino kekahi, Nui na niea maikai a lakou i lawe mai ai; a ua nui no hoi na mea ino; a nui na hana a ke Aupuni i liio ia lakou, a nele kekahi kanaka maoli niakeinake i ka hana. f Aka, ea, ua noonoo nui au i keia mea, a i, ko’u manao he kunm no keia haule ana o kanaka llawaii iwaho o na hana. Hemahlma pa|ia keia noonoo ana-o’u f e nana mai ou.kou i keia mau mea au i manaoai, no ka loaa ole o na hana i na kanaka maoli, • Eid ke kumu mua, o ka naaupo. He wahi ike n.o ko kekahi kanaka, he wahi akamai no, .a he wahi ano pono no, a nolaila loaa kekuhi hana la ia. A ina ka hana ana, puka mai koiia naaupo, pono ole ka hana ana. He Lunaauhau kekahi ; aole ano hewa, aka nō ka naaupo, ike <de i ka helu, pono ole ka helu ana i ke dala; p.ono.ole koliahuke, huikau na hana, a nolaila, lioopau ia. He Lunakanawai kekahi i hana naaupo, a haule iho. No kona ike ole i ke kanawai, no ka nomioo ole i na olelo a na hoike, hoopai hewa i kekahi, a hoopuka hewa i kekahi. Naaupo ka hana ana, a haule iho ilalo, He Eahuklila kekahi ; hemahema kana mau palapu|a huike hapaha; hilua h»a; hdmahema ka hoike ana i ke dala lilo i na kunui, ii me na hale kulu, hopkomo i tia kuuiu naaiipo, hoopau i na kumu pono; aole.lioo■mao(iopo I ka iiioa pono e hoike ai ke Euliina Aopalapala; a no iamau mea, laweia kana hiiua. . ■ : Pela no hoi na Puuku o ke dala o na kula; pouo ole na hua helu ma ka hoike ana i ko'na poo; aole inaopopo ka nui o ke dala loaa mui, a me ke dala lilu aku. No ka naaupo. Iua puha hnoikaika keia poe lumi o kc aupuni e imi i ka naauao, a me ke akamai, a e |>ale aku i ka naaupo; ua poiio, aole haule i ka haiia, paa no. Aole, o ko lakou naaupo, he naau&o ia ia lakou; o ko lakou liemaheiua, he akamai ia ia lakmi; liele makapoakii * lukem, iiih na hana e like nie ke kunaka e hele aua i ka pn, me ke kukui ole. 2 0 ka iiana kekee maoli o kekahi poe luna.o ke aiipuni, ka mea i honpau ia. Uia ke kumu fKii loa, i liaule ai, o ka liana kolohe inaoli, Aole bo ka naaupo ka nui; he uukn ia. E nana kakōu i aa makahikL/i hala, i na luna i hoopau ia i»o ka hnna k/kee maoli. I , ka mnk. 4848, ua hookolokolnia ka Lunaau- , hnu o Kohaln e Eapena, a ua\hoouku ia, no ka kana apiki i ke daJa o ke auanini. 0 kona haule no ia, aole hoi i loaa nou ka hana. , Ma ia hope iho, hihia ka Lunanuhau o Hilo i ke daia auhau o ke aupuni, a hookolokoloia, a hoouku ia a keu; aole no i kna a hiki i keia la. . Ma ia hope iho, hewa hoi ka Lunaauhau o Eoolaupoko, Oahu, ma kedala; ekolu haneri & keu na dala ana i kolohe, a ua laweia kona aina nok' ia dala; a ua hoopuu ia no hoi ia; aole hoi i loaa hou kana hana a kiki i keia k. y 1 Pela hoi kekahi Lunaauhau mahope iho; ua kolohe i ke dala o ke aupuni s ekolu hnnen a keu; lawe t keia eiala e hoopukapuka nona iho; a hihia oia; ua hoihoi nae i ke dala mahope. Pau ia, he Lunaauhau hou iho no malaila, i hoopau ia no ka pono oie nu o kana hana ana. Ma Hana, Maui, kekahi hana kekee loa i ke dala o ke aupuni, a ua hoopau ia. Ma Moiokai kekahi, mamua aku nei; nui ka apiki, alele aku kana Oihana. He mau Lonakanawai kekahi i hana kekee, « hoopau ia hoi. Pehea ka Lunakanawai o Ean. i ka mak. 1855? Ua hookoiokoloia ma Hilo, a ua hoouku ia, qo ka huna ana i ke 4aia o kona aha; aoleno ka naaupo ka hauie •na, no ke kolohe maoli no. % Pehea hoi ka Lunakanawai o Wailuku ihoopau ia no ka inur*m*, a me ka hookoiokoioia animua iho Lnnakanawai K.ekie ma La* IkMA, a iMoUh ia hoiy noha hana kekee <dSLLCa Moae oo ia kakou a pan k«a m«a aanaha ika wale no keia, aka-

mai no; be mau Lahainaluna no; haule nae no ka makau ole ika hewa. Makehewa kekahi i knmo iloko o ka Ahaolelo; pono no ia, ke komo maemne; aole poiio e komo ma ka hana apiki, haaw.i i na kanaka i palapala heiho i ka au!*iu kula, auhau alanui, ikaika np, ke haloia lakou nona. Hookuu wale no i kekahi poe i .hoopiiia, i inea e raahaloia mai e ka Ieljule.hu,- a pelaaku. He liiau Lunakauawai e ae kekahi ma W aioli, Eauai, , a' me na wahi'e ae, i no ka hana kolohe; Eahukula kekahi. Ika m Ikahiki 184?', hoopau la ke Eahukula o Eol.ala, no kona.l iau loa, lilo i ka pepa, i ka lealea, a malMffa ole ina kula. 1 ka mak. l!>o5, ia ke Eahukula o Eona Hema. noka ana i ke dala a na kumu, a me ke anipiii; hana kolohe loa, a haule iho; a ua lawe na no lioi ka oioniia Lunakanawai ona aku la no ua hewa la no. 0 ke Ea'iuknla o Kau kekalii, i haule, i ka mak. lsō.5 palia no ka pono ole o kana hana ana i ka palapala a kekalii Lunakula; hookolokoloia, a hoopai ia, a hoopau ia. Pola kekalii Kahukuia ma ia hope mai, iloko o mak. 1855, ua hoapaiiia no ka lal.au, a imilama ole i na kula. He poe kiunu kula kekahi, he lehulehu wale, i hooiiele iaii ka hana oie no ka hnna pono ole ana, no ka inolowa keknhi; no ka mu rama kekahi ; no leā moek»lohe kekahi. Pela no hoi na makai; na loaa ka hana, a. me ka uku kupono, a no ka hewa, haule iho, lionpau ia, a iiohp hana ole; iii<> kn nani ia hai , No ia mau niea i nleloia maliina, kahaha | loa ka manap ia kakou na, kanaka Hawaii, no ka naanpo loa, a no ke k*»lolie maoli. Mai kaliaha ike Alii, a me na Luna o kona Aupnni; inai hoohewa ia. lakou, no ko kakon nele ika hana nle iloko oke aupuni. No ka (hewa maoli o kakou, lilo na oihana, a me ka uku inakahiki, a me ka hanohano i na iliaoie, ame na kanaka e ae. Eakaikahi loa nn haole i lioopauia no ka hewa. No ke aha ? No ka nooiioo pono o lakou, a hana polulm , hoi ma nu oiiiana. Makau lakmi ika huna i ke elala, a lawe innlu paha, o ike ia ananei. 1 a hrhia,;a poino. Minamina lakou i k i oihana; minamina no hoi i ko lakoutnoa maikai ; manao lakoii e pii hon ana iloko o kekahi oiliuna nnl aku; nolaila, makaala lakou e hana pololei maoli. Eiakekahi; aole palia i manao na Inna kanaka Hawaii. i oleloia inalnna, e hanako. lohe loa ike iiala okc anpuni. He (lula no ke aupuni imi ka lakou |ima, a loaa ka pilikia palia i ka aie, a inakemake paha e kuai i kekahi mea, a hoopukapuka palia; a nolaila, lawe i kauwalii dala o ke aiipuni, me ka manao lann, e Imilioi ae mahope Oia ka apiki He manao hoopunipiiiii loa ia. Lawe i ke dala, aole niie loaa ke dala e pani i kona hakahaka inahope; kuhihewa lakmi; o ka i hihia no ia. : Aole loa pono e lawe ike dala Ihnoknhi oke aupuni no kona pilikia. He 1 kapu loa ke dala o ke aupuni; kapa loa maoli no. 0ka mea lawe. me ka iminao e hoilioi mahope, ua pili i ke Eanawai Karaima Heaha ka hope o keia olelo ? Eia, e paipai i na kanakamaoli a puu e noho mia iloko o na oiliana a ka Moi, mai luna n lalo. 1, E imi i ka naauao, ma kana hana, i ole ia e hihia no ka hana naaupo. Mai haalele ika imi naauao; e kuka pinepine me ka poe ike, a me ka pne noiau ina kana liana, a e Jawe i ko lakou akaiuai nona, a piha loa kona pon, ame kmia opn. 2, E paa lōa ka manao e hana pololei io; e makaii mau no iloko, i ka hewa ma kana oihana; e makau e like me kona makau i ka niho o ka mano, a me ka wai lele. Auhea ka pono o ke kanaka ke lilo aku kona inoa maikai ? He kupapau wale no ia kanaka; o ke kanu wale no koe. KUPA HAWAII.