Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 44, 31 Kekemapa 1856 — NO KA HANA HEWA O NA KANAKA. [ARTICLE]

NO KA HANA HEWA O NA KANAKA.

I ka wa i hala aku nei, he makemake na makamaka o ko Hawaii nei pae aina, ka. poe naauao, a hanohano no hoi, e hoonoho i na kanaka H'awaii, na mea akamni, naauao a poloiei no hoi, ma kekahi mau Oihana Aupuni, e like me ka Oihana Luna Kaoawai, L. Auha», L. Helu, L. Alanui, Kahu Ku!a, Puuku Kula, a pela’ku; aka, ua kanalua Ke Aupuni no ia mea, no ka hihia pinepine o na luna kanaka maoli, naaupo kekahi mau Luna, palaualelo kekahi mau Luna, paakiki kekahi, hemahema kekahi, palaka kekahi, mof lowa kekahi, hana ole kekahi, kekee a hewa maoli no O ka nui o na luoa, aohe o lakou hana me ka ikaika o ka manao, a me ka pololei loa, elike me ke Kanawai. Ke hana nei kekahi poe, ma ke ano naauao, ame ka pololei, a ua mahaloia lā- 1# kou. He mnkemake nui ke Aupuni i na kanaka ano like ine ia, na kanaka akamai, a me ka pono. • I ka makahiki i hala’ku nei, nui na hihia o na Luna Aupuni ma kela Apana keia Apaoa o ka aina. . » 1 O ke Kahu Kula kahiko o Kona Hawaii, he hihia nui kooa, i ka lawe walo ana i na dala o na kumu kula olaila; a oā

pau loa kona hana ana i ka hana Aupuni, a ua hoowahawaha ia kela e na kanaka maikai a pau. Pela no ka Luna Kanawai mamua■ oin Apana, a ua pau kana hana i na hana a ke Aupuni. * Aia ma Kona Akau kekahi hihia nu«, oka Puuku Kula mamua, a me ka Luna Kanawai, nui na dala o na kula i lawe wale la, pela no ke dala o ke kula Beritania, a pelu no hoi ke dala o ka Ekaleaia oia wahi; a ua pau. kanii hana ana i ka hana Aupuni. a ua n'alowale kona inoa maikai, a ua lilo no hoi kona hanohano. Aia kekahi Luna Kanawai ma Maui, nui kana mau hana lapuwale, kekee a hewa loa no hoi. Aole he manao iki kela luna i ka oiaio, ā.-me ka pololei, he hoopili mea ai kana, a me ka maliinali anu; a ua pau k»ma hana ana i na hana Aupuni, ua lilo konu hanohano, a ua hoowahuwaha ia kona inoa maikai. Aolo i pau ka helu ana i na mea huna like me ia mau hana i oleloia ma|una; aka, eia hoi kekahi hana kupaianaha ma Hoiiolulu nei, oia hoi, ka aihue nui ana o Kekauohamii, ke kukauolelo o ka mea Hanohano M. Kekuanaoa. -

Penei ka hana ana; i ka la 16 o Novcmnba i hala aku nei, loaa i ke Kiaaina, o M. Kekuanaoa, he $666 na dala auhau, mai ka Luna Auhau o Ewa, a me Waianae, a kauoha’ku la ke Kiaaina ia Kekauohanui, e lawe ia mau dala i ke Kuhina Waiwai, me ka palapala hoakaka a ke Kiaaina i ua Kuhina nei; ae mai o Kekauohanui, ae; aka, ua lawe aihue ae oia ia mau dala aole i lawe ia.

I ka la 4 o Dek. nei, loaa hoii i ke Kiaaina he $582 na dala auhau, mai ka Luna Auhau o Koolaupoko, a kauohu’ku la oia i kona kakauolelo, o ke Kauohamii, e lawe ia mau dal i i ke Kuhina Waiwai, me ka palapala hoike, aole nae i lawe, a aihue hou no oia. A mahope iho, hele malu ua kakauolelo la, o Kekauohanui, a waiiio i na palapaln elua a ke Kiaaina inaluna o kekahi papakakaulima kah|ko e ku ana mahope o ka pani puka komo o ke keena o ke Kuhina Waiwai; alaila, hele aku oia’, me he popoki la, a rne ka munao paha, ua huna ia i kona hewu. Aole ka! mahope iho o ia mau mea, loaa i ke kakauoleiu o ke Kuhina Waiuai, oia h«M oMr. Mc Coiighlry, ia niau palapala elua a ke Kiaaina, e.waiho ana mawaena o na pepa kahiko, a i kona nana ana, ua maopopo ia ia, he hihia maoli keia, a haawi aku pia i un mau palapula nei i ka meii Kiekie, L. Kamehaineha, a i kona heluheiu ana i na palapalu he nianao like kona, o ka hihia maoli no ia; nolaiia, hoouna aku oia i kekahi kanaka e kii ia Kekauohanui, a i kona hiki ana mai, ninau aku la ke Kuhina ia ia, “pehea keia, aia ihea ke dala i oleloia maloko o keia mau pa-. lapala a ke Kiaaina?” pane aku kela me ka wahahee, “haawi aku au i ua daia ’la, i ke kakauolelo.” Hoole kela, aole loaa mai ia’u ke dala. Ninau hou aku ke Kuhina, ua loaa ia oe he palapala hookaa mai ke kakuunlelo mai? ae mai kela, oe, i aku Ja ke Kuhina ia ia f e kii koke oe ia mau palapaia hookaa. Ae koke mai oia, a hele aku oia, a mahope o na hora elOa paha, hele koke aku ke Alii o Kamehameha ma kahi o ke Kiuaina a olelo pu me ia, malaila hoouna ia’ku oia a hiki mai, alaila, ninau pu aku laua ia Kauohanui e h»ike mai me ka hai poiolei pu, ina nana i aihue ke dala o ke aupuni. Hoole lokoino mai oia me ka hoopaakiki i ka olelo mai, ua haawi aku

no wau ike dala ike kakauolelo, Ike ahiahi oia la e noho ana ku mea kiekie iha kona papnaiua me kekalii poe haole, pii mai o Kekauohanui a lawe i kekahi palapala, a i inai la oia, ‘‘Eia kekahi palapala hookaa i loaa ia'n, maloko no nae o kuu kiiku eleele.” Naiia ilio la ke Alii, a i akn la, A»de keia o

ka liinu kakau o keia kakauoielo, no ka inea, aole i like me koiia linia, aole no hoi peia ke kak.au ia nna o kona. inoa; k olelo lion aku la oia, 'Mai manao oe e kolohe e pee nei; no ka mea, ina keia hana ana uu. ua inaopopo kmi kolohe ana. Al.ai.la, lioike mai lao Kauohanui, a liai mni U, Ae, na’u no i aihue ke da!a, a na’ii n«» i kakau keia palapalu hookaa niii ke, nn«* ko.pe i ka lnna o ke kakauole'o. Aliiila, i aku ia ke.Alil; ua pau, e hoi.oe. aia paha ke kali la ka inakai ia oe ma kou hale la po.no paa oiama ka Haiepaahao. 1 kekahi la ae ua ho«»kolokojo ia oia. a ua hoopaa iil a hik.i i ka manawa o ka Aha Kiekie e hookolokolo ai.

O keia kanaka nnaupo, he lapuwale kana hana nna, a nolaila, ina i ku ia ia-k-a hewa i na jure, e honpai ia oia rna ka honpai ikaika loa, i hoakaka iamaloko o kei kanawai. Aka, he okoa loa ke nno'o k« ia wahi kanaka, inai na kanaka i oleloia maluna, no ka mea, he koikoi ko laua noho ana, a ine£ ko laua hele ana imua o na luna Ekalesia, imna o ka Moi a ine na'lii, a imua hoi o na llale Ahaolelo? a me na haole lianohano iloko o keia aupuni. Nolaila, e pnno paha i na kanaka maoli, ina ho alii a he kahaka hauhaa paha, e nooneo ma keia h()pe aku, ina aolo e Ipaa ia lakon kekalii hana, a oihana paha, o ke aupuni i ka haawi ia i na haole; aole no ka 'poe e, malama ana i ke,aupuni ka hewa, aka, no ka mea, aole e hiki ko paulele ia ko lakou pono a rne ko lakou pono ole, K lilo paha keia hana inn, a me keia hana hilahila, i kumu e makau ai na kanaka noho ma ku oihana aupuni ma keia hope aku.