Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 26, 27 August 1856 — HE MANAO PAIPAI NO KA MAHIAI. [ARTICLE]

HE MANAO PAIPAI NO KA MAHIAI.

E ka Hae Hawaii c: Ai.oha oe. —-Ua lawe'mni-ne mc ka olelo a ko kakou Moi Kamehameha IV,, aia ma kou Helu 1, ua pono ia. Nani ka nianao nui <» ko knkou Alii i ka mahiui. E pono ia kakou ke hoomnopopo pu aku i ka olelo a ko kakou Alii hanau o ka aina, / O.ka ai no a ine ka ia, oia ka mea i kipi ai na ’lii i ka wa k»hiko, n kakoii e lohe nei, nana aku kekahi Alii o ke kele mai o ka pu kn p ka hale o kekahi A!ii; o ka ohumu iho la no ia e kaua, o ke kaua iho la no ia. Ua olelo no ko kakou mau kupuna i na makua o kakou, “E I ke make nei au', eia np ka oo, e mahiai, e ikaika i loaa ka makuahonowai, a e lawaia i mea e nui ai na ohua, mai noho wale, o amuamuia niai i ka palaualelo, aule e loaa ka hule Aiknne, ame ke keiki hookama, e ikaika ka pono i maoha ka opu o ka wahine, a me na keiki, ola ka makamaka ke hiki mai.” Pela ka olelo maikai a ko kakou inau kupuna. , Noluila, e hoomaupopo aku kakou i keln ololo a na kupuna o kakou, a ine ka olelo hoi a ko kakou Moi, .e paipai. kamalii mai ana, me ke ono opiopio. O ka nui o ka ai, oia ka mea e pomaikai ai, a e loaa mai ai nohoi ke dala i ka poe kamana, kupa, kui hno, okohola, kakauolelo, o kela kanaka k«ia kanaka, i piKi o)e mai kann hana iloko o ka mahiai Aka ea, mai hoohalike loa kakou me ka mahini a ko kakou poe kupuna. L’a mahiai lakou i kekahi manawa, ua hele i ka lealek ikekahi manawa, a pau ka ai i ka ai ia a ine ka hoomaunaunaia. Alnila, mahi hou pnla ka hana a ko kakou pne kupuna. 0 ke kanaka hoohialaai; omJ«rlakou kanaka makemake, ke hiki i ka wa e ahaaina ai, lilo ia kanaka i kanaka makaikai ia; me he ano palaualelo )a nae keia kanaka. Miki no ia me na llma a pao, a olelo iho, • *o ko Kauaa miki keia,*’ kau kapakahi ae la ma kekahi aoao, o ke ale no la me he keko |a. o ka poke o ka puaa roa kekahi aoao, pi ha ko ia la opu, help ko ia la la. Aole pela heia maoawa, e hana mau ka pono, e luwe p4.me.ka ai ame ka ia i waena o ke kihapai, • ai ika aina kakahiaka, a me ka aina awahea, iwaena o ka mahina ai, pela i na la a q koo ela ana, kupeoa nae keia i ka poe

mea kuleana i nui ke kihapai, a me na wahi mahi. O ka poe rnea kuleana ole, e hiki no ke imi i hana okoa nana, e loaa ai kona ola E na kanaka mea kuleana a pau loa 'mai Hawaii a Kauai, e hoopapau loa kaknu i kp mahiai; e maikai ai ko kakou mnu kuleaua. e naheiehele ole ai, eia ko kakou hewa nui, 0 ka mahiai no pau ia kakou, o ka pii wahie no pau ia kakou, o ka hoa.ii.nu.no pau ia kakou, o ke kalewa no ma Honolulu pau ia ka kou° Ka hahak nui I»a k«i lu)ii; e pono e haawi i ke kanaka haha ole, nana e kahu a lawe e maauauwa, o kuna no ka’pni i na wahi puepue, a kanu na huli. Aole pono ke lawe wale aku no a waiho ma hai o kuuauna loi, a hele i ka maauauwa, hele a pau na wahi loi i kc kalua, loloa ka lau u nn huli mua, a nui no lioi iia naenae e hnna ai i ku Imna ana; niolowa kekuhi la, mai h«>i kekahi la. Loloa loa ka nahelehele iluna, a kua hou ine he mahaken la o ka wa i kihohi, a hoolimalima okoa i wahi e pau ai, a aua hoi ka wahine i mea kuai silika, pela e hana lauwili ai.ro, ianei, a wi, a kuai i ka ai a me kekahi he mea lapuwale loa ia malalo iho o ka lu. E pono e hoomuopopo o ka mahiai wale no, o Ka.lawaia wale no, o ke kalai waa wale no, pela ka poe haole a kakou e ike aku nei i ka lakou hana kamana ana, ame na ano liuna a pau. O kahi a ko kakou poe kupuna i mahi ni, aole i pau aku ia kakou i ka mahi. No ka hele i ke kalewa lio, i ku maauauwa mauu, i ka hoehoe waapa, i ka loio, i ka hooholomoku, i ke kuai aUu i ka ai a kekahi, a hele e hoopukapuka i Honolulu, a kukulu ua wahi hae keukeo ma ke kala o ka hale, en, he hana kupono ia i ka poe mea kuleana ole. E hoomau ka pono i ka hana me ke ano naauao, e like me ka mea i hai ia ne la maluna, e liana noonoo nae. E hana mua i kinohi me ka lako i na mea ai, e hoomaopopo 1 ka uku kupono oia la au e inanao ai, ina he hnpaha a he hapalua paha ka ukuo ka la, pono no; mai manao oe e hoopii i ka akolu hapaha, a i ke d«la okoa paha, n« ka la, he mea kaumaha loa ia ; o ka hapaha noka mea pono loa. Aia iloko o ka hann au e hana’i a mahope no e loaa mni, ke hiki i ka wa e ao ai, a kuai iā paha. E kakaa no oe n a kou wahi Buke kakau waiwai, ma kahi o na lilo, a hiki i ka wa e oo ai, e kakau no oe ma kao na loan, e houluulu no oe i kela hapaha keia hapaha makahiki i na lilo, a me na loaa mai, i akaka ka puka a me ke poho; alia oe e haawi e i ua makamaka noi mai, ke nkaka ole ka puka uku uiamua o na U au e hana’i, me ka ikaika kup'-no, a me ka hana mau, makehewa ke helu ia nnie kn lu noho wale, he mea eha no ke kino ka noho wale - Ua ike au i kekahi poe elemakule *noho wale, haka nene o ka poe hana, hana kanaie no, konekonea, puipui o ke kai ka pne hana mau. Aole koe nahelehele kona kuleana, a ina kuai pau loa i ka hanaia noi ka ai, nui no hoi ke dala. kanu kapiki ma na kuaauna ko, pue uala, kaukama, ipo haole, kela hoa

ai keia hua ai, a i ka wa e oo ai keia mau mea a pan, alla oe e kuai naaupo, ehoonoo inua e wehe noa kau Buke kakau waiwai, e nana i ka nui o kou mau lilo ma ka hoolimalima maoli ana paha? Ma ka uku la paha, e like me ka uku i Hai ia ae )a maluna, no ka ia hookahi. A ina ua oi palua paha mamua u na lilo, e hiki oo ke kuai make pono aku i ka mea kuai mai. Eia keia, i mea ai kekahi nau, mai pulale oē a kalua, a hnna naaupo, e like me keiawa Ic$56, a i hala iho nei paha, e pono Ik oe ke nana i ka pono o ke kuai ana o ka oi oiā wahahi. Ina he hapaha paha a he ke kumukuai o ka umeke ke lilo aku fa hai; pela no oe e hana ai, ina he kanaka noho wale, e haawi oe nana e hana a moa, a e haawi no i wahi uku nona. A i na he kanaka no ko oukou halo, hool.ahi no uku o ka ai, o ka ai a me ka ia ka uku o na kanaka o na ’Hi i ka wa kahiko. E kakau oe ma kahi o na loaā mai o ko wahi Buke kakau waiwai. O ka mea lo'aa mai hoi, o ka mea komo hoi iloko o kou opu, ua pao pu ia i ke kakau ia ma kekahi aoao. O oe a me kau wahine, a me na keiki, ke ai kupono i kela hua o kou aina, aole pono ke liaawi wale ia hai, me ke kuai ole ia, ke kumu ia e poho ai, a e neoneo ai, a ilihune a wi, a mahi hou me ka ikaika, a kuawehi i ka la, ā olelo aku i ka wahine, e pulehu mai i wahi luau, i popolo, ma kuaauna, i wahi ai e ai ai no ka ninhiai nna. Oia ka hope o ka hoomaunauna, a me ka haawi wale, Ea, mai manao oe, e ka mea mahiai, e mahi nei i na la a pau, nau wale no e at kela ui nui au .i kanu «i, a poho, a ka ai i waen», a maka ole. Aole e kuai make pono oe i ka pne kanaka i hai ia ela maluna; aole hoi © like me ke kuai o keia wa, he hapalua ko kahi umeke poi hehee i keia wa e noho nei, No ke aha ka inea i hoowuli ai i ka ai a hehee? Eia no. no ka lauwili o ka hana. Aole mahiai, noho wale, waiho wale mai no kekahi mau loi he nui. Ua makakea, ua loloa, ke akaakai, a me ke kohekohe, Ua kupu ka muniania, a me ke ol. Ua lilo i ka pepa, a me ka heihei lio, a me ke ao lio hon. Ua nahelehele loa, ua hananuku i kekahi manawa, he mnu bora elua a hele i ka inupala, i kn heenalu, i ke kalewa lio, i ka nana haole ma Polelewa, i ka hoopii i na lunakanawai, a hiki i ka Aha Kiule, a loihi na la o ka ha na ana, a hele i ka inu bia, a uuku na wahi loi a pau, no ka uuku o ka hana a imi loaa ma ka hoopunipuni, ma kahoomanamana, ma ka pepa, a oo kela wahi loi hookahi. A olelo ka wahine, “ E holo .ae oe i ka maauauwa i kalii loi a kaua, no kuu aie i ka Pake,”—i ke kilika paha, koloka, pahoehoe, kela lole keia lole kumukuai nui. A ka lua ke kane, a hoowali, a hehee, a holo ma ka ai, a loaa na dala $15 paha a pao loa i ka aie, a mahi bou i ka ai, a uwe oa keiki oo ka pololi. A olelo aku i ka wahiae, 44 £ heie ae oe i ko’a kaikupane r i ārabi «i na kakou,” a haawi wale pn W* k«i«

kaoaka naaupo, hoomaunauna, i kona luhiA ina i loaa ole mai, he ohumu ka hope, he nele maoli, ku i ka pa homa, a me ka la•u a Peleioholani. i Hoolehelehekii, oia ka hana a ka poe naaupo a me ka palauolelo, hana uuku, lilo io ia nei* aole hanamau. Ina hana kakou e like me ka olelo maluna, waiwai no, kuonoono, lako ka noho ana ma ke ao nei a ke Akua i hanai. ■ • N ( Aoleipau ,)