Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 6, 9 ʻApelila 1856 — KA OLELO A G. M. ROBIKANA [ARTICLE]

KA OLELO A G. M. ROBIKANA

Imua o ka Ahahai Mahiai, ma Honolulu, i ka la 5 o Makali iho nei. Ke ano nui wale no keia o kana olelo, aole pau loa. Pomaikai ka Moi i ka maikai o keia wa e noho nei. Mamua o ka hana nui o na ʻlii o ke kaua; he okoa keia wa. Aole hele na ʻlii i ke kaua i keia wa, mai kekahi mokupuni a i kekahi. He alii kaua ka makuakane o keia Alii e noho nei; o kana kaua no ia, e lanakila a hoohui i keia pae aina i aupnni hookahi i maluhia mahope, a i makaukau keia aina no ka malamalama e hiki mai ana ; oia hoi ka olelo a Kristo. Pono ole ka aoao Keristiano ina ua kue na ʻlii a me ke kaua kekahi i kekahi me ko lakou poe kanaka. Ua paa ka hana a Kamehameha I, a moe oia me kona poe makua. I keia wa, aole makemake ia ke kaua; o ka mahiai ka mea i makemakeia; oia ka mea nui i na kanaka a pau. Aole nae o ka mahi i ka lepo wale no, o na hana a pau i komo ilaila, a hui mea hanai holoholona. I koʻu manao, ma ka holo ana o ka mahiai, ka pono a keia lahui Hawaii ma keia hope aku; a ua pomaikai keia Ahahui, no ka Peresidena kiekie nana e hooponopono; a ina ikaika oia i ka mahiai, e like me ka ikaika o kona makuakane i ke kaua, i koʻu manao, e holo keia hana e like me kela. He alii kana kela a he alii mahiai keia. Aole oʻu akamai i ka mahiai, aka, e hai iki aku au i kekahi mau mea, na oukou e noonoo iho. I ike au ma ka Polunesia i ka palapala hoike iewe ia mai, mai na aina e mai, a me i laweia’ku i iia aina e, a ua kahahā ko’u manao no ka uuku loe o na mea o kakou i lāWeia’ku i na'aina e,. Kia wale uo ka nui a pnuloa, he $274,741 69. nana kakou i keia, a me ka waiwai o na mokupuoi o Beretania ma Inia EomoHana Ua olelo ke Alii i kana olelo i ka la 6 o Feberuari, o ka nui o na eka aina ma keia pae aina, ua mile quea, oia~boi, o Hawaii, 4,000 mHe quea, Madi 620, Kahoolawe 60,, Linai 100, Molokai 190, Oaku S30, Kauai MO, Kiihau 90., • i -

Penei hoi ka nui o na mokupuni Beretania ma Inia Fvomohnna; Anetika 108 mile quea, Barhado 150, To6ago 189, St.^Kitt , s 68, St. Lueia 58. , ■ * Oka-mua ua oi iki" manliia o me Lanai. Q ka Ina u.i emi Jt>alalo o Mcrtt>kai; 0 ke.kolu, uā ane.like p'u me Mōlokai; a o. na mea elua i koe,-ua like me KahoctiaVc. pk».ntii«o ko ka*kou waiwai i i’ na aina e‘, ua §275,000.; E nanai na m;a i laweia’kn oja nfhu mokupuni i na aina e, e kuai. • - , , ■ I ka makahiki 1854, o ka nui o.ka waiwai o-Aneiikai laweia'ku i na'aina e, ualike me $1,216,000, he hapaha i ko keia,pae aina a paii. la makahiki no f o Jta waiwai o Babado i laweia’ku i naaina e, uajj2,790,000pa pawalu'o ko appni* A'o Jto kela uuku St. Kitt’s, uli $590,000, pa* palua i ko kakou a pau. * O ka mii o tia paōna ko i laweia i rw aina e, i ha niakahiki* 1855, ua - ilolio ō 1855, o ka nui o ka waiwai o St. Kitt!p i laweia’k» rna aiaa e, ua lfltb kona nui me ko Kahodaw(*,' ua like me ka milipna hookahi, i ko Hawāii nei, Ke hai aku nei ato i keia, ijpaopopo ; ke uuku pono ole, o na mea kuai o kakou- i laweia^kii 1 na aina e; aole kupono, aōle no he hapammi;;ina uhana kakbire.lik£ mef na pono. nui, i haawiia mai. 1 . - k * ‘ Eiajcekah‘i mau mea o kakou i lawem kuV 0 ka uala maoli’: hookahi*haneri pahu *walfe’ no i laweia’kuunai*Honolulu aku; o ke kope 77,616 paona; pia 8,0/0. np i ke ktmaka mqhiai nookahi.; (j6 eke alāni, uuku loa rv>. keia mau mēau ke. rfiahia]. Ina i hoikāikā na kanaka ma eia wahi kanu kope, j5aha nō ke'kope e loaa mai, e laweip 1 na aina ev He mea.kilai pōno mau no^ke kopo; aolō lauwilu ke kumukijjai v “Kuai mau no na haole o Honolulu. . ( . \- t - r O ka pia kekahi: Ma ke kuikahi hou mc Amenka Huipuia, aole i kau dSIa ia ke f)iā ma Ku|ipbni) komō wale no: Nolaiih, pono no e karfu a nui a hiki i ka 'paona 4 ka makahiki hookahi. “ . ' O ka nlani kekahi; Aole nui p4ta Kana nie ka alani. He oiaio no 8 malTahiki a hup mai ka alani; heaha ia ? O ke kumu alani i kanuiā i kā makahiki 1847, piha no i ka» huaj keia makahiki. ' He mea e puka; nui ai ke dala. Ua lohe au i kekahi wankie ma.Edna, Hawaii, a ua loua ia ia $200 ma ke kuuiualani hookahi. e E nana ia ‘fnea. Fia ko’u •nanao, ina i kaiiu keia Ahahui i 1,000 komu alani, ma na wahi maikai i keia nmkahiki, a halana makahiki he umi, hua.'mai ia mau hua nui, a ina i loaa he $50 no ke kumn ala,ni hookahi, o ka loaa no ia o $50,000 ma na alani wale.iK). , - : . He maiynfea « ae kekahi: o k® huluhipa. He 19 huluhipn i i na aina iloko o 1855. Aka, he mha kupono loa keia i nalianaka Hawaii ke Id« hae manao oukou e hanai hipa, e pono/e i«|ke aui aa.ilip. ao m H«w^4D9hi^

i make, i ka pb hookahi i na ilio. Nolaila, aole o’u iliō mai'ia la a hiki i keia la. Iaa imi pa kapaka i na hipa hulu maikai, a pepehi*i nā ilio, e nui auanei‘ka hulu hipa. O kakhulu hipa oonei i laweia’ku i' Bosetpna, i ka mak-ahiki* 1855, ua loaa he 30 keneta no ka paima. • ♦ Eia kekahi, ō.,ka awa. Mai ou~ kou ua makemake.au e nui ka inu awa, aole no. Aka, e hoi>ulu i ka e laweiā. i na aina e,* i laap lapaau. Na ka Ahāolelo • neonoo i keia. Ua fohe au, ua hoao na k«huna lapaau mp Huipnia i ke aw» hō ka mai, a ua. ka pono. :Ina peia, ppno no e kanui mea lawe i na aina e^/ . y-a uluhua na knnaka i' ke daimoniō o ka palaualelo, a uaj)ōno e mahiki aku ia. S kuikaiu ka marrao ma na lfffna* maikai, S nana ia Kekaha, laua o Malaihi o Makawao, ua ōopalau i 100 eka huila. t a olioli au no ia mea. " Ina pela nakanaka a pau, mai HaWaii a Niihau, pono loa; o ka lanakila no ia p ka pono,'a me ka maluhia. ■ Efa' kekahi, o ka ma.Iama ole o na kāhaka Hawaii i ka manawa; hoopanee wale i ka harta kupono i keia la a ikalaapopo, “Mahiūli,” wahi a lakou. Aole pela na haok. Manao nui lakou i ka manawa; ua like ia m*e ke dala, ka manawa, ua y)ia nje ka hoopau waiwai. Nui ka manawa Hle i ka holo lio, o na kane a me na wahine, ja me ka lulumi wale ma na hale hookolokolā, a mā. kapāala nui, i ka paani pepa kekāhi, hele wale i HonoluIu,‘e noho wale ai kekahi na ka hap.aalp Diabolo. Nyi ka hewa o na makua i ka-pialama ok i na kfeiki, e hoohana ia lakou i ka banamau # i ole e lilo i ka hoowalewale. “O kh mea hana ole,” wahi a Paulo, “ U • poiio e g.i i ka ai r ’ 1 # ; Era kekahii inai haalele na wahine Hawaii i ka holo riui ma ka lio, he moa i%e ai na Makemako. «a wahine e niH.na kanaka ma kei«"pae ainaf īna pela, e naalele i ka holo nui ma na lio # . ka mea e make ai na keiki. Eia kekahi, o ka mokuahi. Oia kekahiinea e pono nui ai na .kanaka Hawaii. iaa he mokuahi kupono maanei,.ina ua puka ka wai* wal ia ia; aole nae au ike i ka moku kupoiio. Ūa like ka mokuahi mo *be alaniia la # mai ' Honolulu i ■ kela wahi, keia kahi o ka wdiwai kiiai. ; Oia ka mea e btki ai i kahi • kuai a],-a o kā lana no iā o kamanao o ,nm R\iaaina i ka rnahtai: Ua manaokokahi poe # na ,*ke aupuni e kuai i mokuahi; pola aokua umnao, a o ka hapalua paha kokua«a kanaka - ' ’ **■ v Kokpke halāwai ka Ahaololo, a ei|i ketahi haaa kupono ilaila, ona lio, .. Ua loa aa lio i keia wa, aka, ua ino loa ka nuu Kolaila, e kau i kanawai paha i oa li«e%|nae holo wāle ma wahi keia wahr, emliMi i ko lakou M&& ino.* He inea o paa «kaahe ino, a jb ntfi ai hoi na Iio maikai. he haiia oolea ia, $ole :he tnea ia e p#we ai

Eia kekahi, ua haawr ku AHad1e?o uiapiua* i tio ka Ahahui MaKiai haofe I kelamnaimiiki keia makahiki. Utupono ia; uaioaa mai malailu kekahi mau pipi, lio, hipa, puaa: nHukai. a me na mea kanu maikai, ma ia v dala. E aho no nae e haawi ka Ahaolelo i 0860 i keia Ahahui, a i kela aha i $300. Pehea? Bia ka pau, ua pono kela olelo aka Moi, he hana nui keia; a e hoikaika mau aku kahon, me ka noi aku i ke Akua; e hopmaikai mai a ā kokua nui mai ia kakou, i hoala ia ka ipanao o na kannka, i ka hana, a me na mea e pomaikai nui ai lakou. ' ■