Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 5, 2 April 1856 — KANAKAPONO. [ARTICLE]

KANAKAPONO.

[ Hoomau aku mai ka Helu 4 ] I kakahiaka nui, i ka wa oluolu, hele pu Kanakapono me Imiana i ke kula, e hana malaila, a i ka wa hana, hai aku la Kanakapono i ke ano o kona noho ana, mai kona wa kamalii mai, a hoakaka’ku i kela mea keia mea e pili ana i kona noho ana a me kana hana ana ma ia wa. A nui no ko laua kamakamailio pu ana, aole paha pono ke kakau ia mau olelo a pau, o loihi loa keia palapala. Aka, eia no ke ano nui o ka Kanakapono olelo, penei: “O ke kumu nu o ko’u pomaikai, eia, iloko o keia mau olelo, o ka hana.mau ana a me ka malama pono ana i na mea % loaa. Ua ike palia 6e, ua paa makou i ka hana mau; aole palaualelo kekahi o makou; ke nana mau no qu i na inea kanu. Ina k'anu au i ke kauwahi hou, e hemo mua i ka mau a me ka nahelehele, a e hoopalupalu i ka lepo, i ulu maikai ka anoano kanu.»hou. A o na kihapni, aole koe ka a e kaawili pinepine i ka lepo, i ole e ola ka peelua, p me na mea kolo e ae. Ina oo ka mea kanu o ke kihapai, kope paha, kulina paha, e ohi no au a hele ma ke makeke a k'uai koke au, o ino ke waiho loihi; e kuai no au me ke kumukuai kupono, aoie ho« halahala i ka loaa. Aole au e waiho i kuu kope ma ka laau, o pau i ka iole, a o waiho wale paha ma ka lepo, e like me ka*po,e palaualelo, aka, i ka wa oo ai ke kope, hele makou a pau me na bakeke, a me na umeke, a e ohi i ke kope, a e hoomaloo a maikai, me ka ihi ole i ka ili, a e waiho maikai ma kahi maloo, a ka ihanawa kaawale o makou e hooioaemae ai. Ina i hoomalooia ke kope meia, alaila uliuhmaikai a rae ke ala ikaika maikai; nolaila, makem&ke ka mea honpukapuka ,ke kuai i kuu kope me ke kumukuai kiekie; “Noka mea,*’ k mai ka mea hoopukapuka, “ anle a’u pilikia ke kuai i kau kope, ina he nui loa ma ka makeke, no ke ono maikni o kou kope.” Pela ke malama nei au I na mea Waiwai a pam maloko o ko’u aina. A o Mele no ka mea malama i ka hale a me na mea a pau Qoko; oia no ke hāna i ka aahu o makou a mh, a ina pilikia makou no ka nana mawaho, kokua mai ao oia, a, me na keiki pu kekahL Q aa kaikamahine, malama laua i na manu.

moa, puaa, a me namea liilii apuni ka halo, a kokūa n<» i ko laua makuawahine, a hele i ke kula kekahi. * . O na keikikane, kokua mai no laua ia’u, a heie i ke kula no hoi, a inalanm no* i na holoholona i kākahiaka ame ke ahiahi. A kokua mai no lakou a puu, o ka wehine āmena keiki; a hana pu makou, a noho pu makou, rnc ka oluelu, a me ke alhha i ke Akua no konā lokomaikai mai. ' Pela a Kanakapono olelo, a ninau aku la oia ia imiana, “ A pehea Hoi ia oe?” Halalo iho la o liniana i ka manawa iki ; aiaila. i āku la oia, “ Minaminaau i ka manawai lilo i ko’u noonoo ole ana i keia mau mea mamua.” Kahakapono; Aole i pau ka manawa, ke manao oe e hooponopono i ka mea i hewa, Inā manao oe he v pono ole kou noho ana a me kau hana ana mamua, e huli ae oe 4 keia wa, a e imi i ke alanui maikai, i ke alanui e liiki aku j ka waiwai, a me ka naauao a me ka pomaikai.« Imiana. Nui ka manawa i lilo, a aneane he clpmakule.no au; aka,* uuku ko’u waiwai. Aole ulu ai. E like ana au i keia wa me ka’u wa mamua, ekoln loi ko’u, a rne ka pahale, a nie ku hale uuku, a ino kekahi. Oia wnle no ko makou waiwai. Kanakapono, Nowai la ka hewa? . v hnianā. No makou nePpaha. Kanakapono. Pela nolioi;. aka, aole pono ke manao kaumaha no ia mau mea i hala aku. nei; eiu ka pono, e alā oukou, a e hoomaha hou i keiu wa, a mā keia hope aku, e hana me ka naauao, a rne ka. ikaika, a e loaa ia oukou ka hna o ka oukou hana. ■ - Imiana. He mea nui keia; heaha *!a ka inea na’u e hanā’i ? ■ Kanakapono. Aole anei aina aupuni e pili tnc ko’u wahi, he ainā kuai? Imiann. He aina aupuni no apuni ko’u kuleana, a he aina kuai no; aka, eia ko’o pilikia, o ke dala ole, Kanakapono. Aole he pilikia malailā JSto~ le pilileia ke kanaka manao ikaika; ka raca, ea, me ka hana mau ana a me ka hoonianaioanui ana , e hiki no ia oukou ke lanakila maluna 0na pilikia a pnu. Nolaila r hoakaka inai oe 1 ko oukou noho ana ā me kn oukou hana ana i keia wa, a na’u no*e kokua iu oe i ka hoopau i kou mau pilikia. Kia rnai ka oielo a Imiana: “ Ua mare maua me kuu wahine i umikūmamalima makahiki, a noho maua ma kuu kuleana no ko’u makuakane mai. O ka’u wahine, e like me na wahine e ae, aole ona manao e kokua i ka malama ana i ka ohua, a i nui ae hoi i ko maua waiwai. Aole o māua e manao nui e hooahu i ka waiwai; o ka ai a me ke kapa no ka manawa, oia waie no ka manao. Ina Moaa kau wahi dala, ua pau koke i ka lilo. . Kanu au i walji kalo, a i wahi ko, i wahi maia a me ka ualo, a i kahi manwa hele no i ka lawaia, a loaa paha, 6 kuai i kekahi no na dala, a pela ikuai ai i inau maia, a i uala loaā ia’u kau wahl dala uo ka lole. .

I kekahi makahiki, loaa ia’u na dala 4(ī a 50 paha, a kamailio maua me"TttKi wahine i ka mea e pono ai. O ko’u makemake ia e malama a imi hou ae, a lawa i ke kuai aina a kukulu hoi i hale hou; aka, paa ka manao ’ 0 ka’u wahin.e e kuai i wahi lio; alaila, o Iwi noho lio, a me ke kaula waha ka mea e poru> ai—oia kā lilo anā ke daia, a he aie hoi ko» kahi. 1 ■' I kekahi makahiki hou ae, loaalike hoi na dala he 40 a manao maua e hofo i Honolulu, e ike ika poe makamaka malaila. A hala kekaiii mau pule, pau loa na dalā, a iml iho la au i mau dala i uku no ka, moku i hoi aku ai. A hoi aku maua, nui' ka poiho ma ka hah a me kji mea kanu, i ka malama ole, a pUW kia maua no ia mea. He mau keiki ka maua’, he keikikane ahe kaikamahine. Make ke kaikamahine, ke ola nei no ke keikikane, a ua palupalu no nae kona noho ana, no .ka mai pala i loaa ia ia riia Honolulu. Peia ko maua noho mau anā, aohe waiwāi iki i keia mau makahiki he umikumamalima. A lohe au i kou pomaikai ana, a manao āa e hiki paha ia oe ke hoakaka mai ia’u ike ala e pono ai. ke hele i loaa ia’u hoi kahi pomaikai. A nolaila, ko’u hele riiai iou nei. I ae la o Kanakapom>, a paa keia kihi lā, alaila, e hoi aku kaua ma. ka hale, a ai kaua i ka ai, a e hai ak\i āu i ka mea e pono ai ke hana.. * / A pau ka hana ā hoj aku { ka hale. A hoomakaukau o Miile ma i wahi aiaa*kakab»aka no lakou, Hc wahi moa momona i ka * kunuia i ka lai, he umeke poi ono, he wahi ia 1 mikoia, he uala maoii, he kuhna koalaia, a he ipu haole ame ka ipu ala'leekahi. Ai iho l.a lakou a pnu ma. ka liluolu a me ke alōha aku tke Akua. A pau ka paina, noht» ihola’ lakou ma ka lanai, a hoike aku la o Kanaka—pono i kona manao.'i ike o Imiana i ka mea e ponoai ka haoa; v oia ka’u e hoakaka aku ma ka helu 5. V