Ka Hae Hawaii, Volume 1, Number 1, 5 Malaki 1856 — KA OLELO A KA MOI [ARTICLE]

KA OLELO A KA MOI

Imua o ka Aha Mahiai i ka la 5 o Feberuari, 1856. O ka mahi ana i ka aina, o ka hoomaikai ana i ka honua, a me ka hooulu ana i na mea kanu, o ka oi ia o na hana a pau a kanaka e hana'i. Ua haule na hana e ae a pau, ke hoohalike ia me ia, no ka mea, oia no ke kumu nui o lakou a pau. Aole ia i nui ma ka manao wale ana o kanaka, aka hoi, ua kauoha maoli ia mai e ke poo o na mea a pau. Ua kauoha ia mai e ke Akua ma ke ano hoopai no ka hewa a me ka hoolohe ole, aka, ina kakou i noonoo i ka leo nana i haawi mai, aole e lilo keia hoopai i mea no kakou e hilahila'i. O ka mahiai, oia ka makuahine o ka waiwai, o ke kalepa ana he kauwa wale no ia nana, no ka mea, nana i lawe na waiwai oloko mai o ka mahiai, i kela moana keia moana, i kela kihi keia kihi o ka honua. O ka mahiai ka mea nana e hoolako aole i na kanake kakaikahi wale no, aka hoi, nana i hoowaiwai i na aupuni a pau; a ua oi aku, a ua emi mai ka waiwai o kela aina keia aina, e like me kona hoikaika ana a me kona hoomolowa ana i ka mahiai. E nana kakou ia Beretania, ia Farani, ia Amerika Huipuia, a heaha ka kakou e ike? Mai Amerika Huipuia, a i Beretania, ua lawe ia'ku iloko o na makahiki 1802, 1803, 1804, na waiwai i hiki i na dala he $49,070,000. Oia ka nui o na waiwai i lawe ia'ku mai Amerika Huipuia aku a i Beretania, ma Europa, iloko wale no hoi o keia mau makahiki, aka, i ka manawa kahiko keia, aole i like me na dala e lawe nei i keia manawa, no ka mea, ua oi ka pii ana mai o ka aina ma ka waiwai mahiai, a pela no hoi ka pii ana mai o na waiwai lawe ia'ku e kalepa ma na aina e. Pela no hoi ka pii ana mai o na waiwai laer ma Beretania, ma Farani, a me na aupuni nui e aku a pau. O keia waiwai lakou maloko o ka hoikaika lo mua ana o ka oihana mahiai o kela apana keia apana o ia mau aina. Maloko o ka paipai ia ana o kela kanaka keia kanaka, maloko o kapaipai ia ana iloko o na hale pule, a me na wahi e aku, ana i ka i ka hana, a aole''mHpM» wam wale no, aka, malokh o he Ahahni a ota kna e hni nei, oīa hoi ’ W£. mea nui a kakou i hui ai, a oia hoi ka kakou e hoomau ai; oka paipai pinepme aknkekahi > Kekahi, e haaleie i ka palaiiP lel<Ve hoomena ma ha hana, e imi i po■hiKii ke klno. . Aole e . oh&wmwal e o ke%hpnni o*ka: lehiltiftka mai A *ek« ak«kaJAkakoo mmmAīmka&M** i ka • /IhKĀHinihĀ^H^a■«£ * me howkhhp»

kpahana malolo mai o ka poe kau kanawai. Na kakou aku ka lakou hana, no ko kakou pomaikai lakou i luhi ai, ano ka maluhia, a me ka pomaikai o ko kakou waiwai, ]jca kakou mau mala, a me ko kakpu mahina ai, i kau ia ai na kanawai. * v No ka paa o ko*u manao he hana nui io keia, a he hana nui hoi ke hu aku a e kamai)io nei keia mau mea, nolaila aui ae kauoha aku ai e ku aku a e kaimuKo imua b oukou i keiala. Akahoi, no kuu inakau o hoole loa kapoe oi aku p ka naauao a me ka ike ma keia mau mea, au i ke kamailio aku ia oukou. Nolātfp,au fae aku ai, me ka mānao no nae a poina ka*u mau wa(ii oleWpo4o|e, ke lohe ia'mai na moao loikoi Jai» fl*io hohonu, a me keakan|aitiiai ka wPit o ka poe 'nana e haiman%> noai kākōū i kā ia hope o keiā mahina, a roe ka la 31 o Marakt, a me ia mau la aku, e like me ka hooholo ia ana i kona halawai hope ana. O ka orpaha o na pomaikai i h>aa mai mailoko mai o ka mahiai ana, oia ke ano e ana ae o ka hoho ana o nā kanaka koko o ka ){r mahiai. He pomaikal ka iPāa o ka naaupo, ame ka nui oka h'ewa. Ua ike kakou ina e hoomaka kekahi kanaka i kekahi hana me ka hemahema a me ka hawawa, aole e ole kona ninau ae i mea nana e |iuhikuhimaī* a naoa hofe hooponorpono mai lolna hana ana. / O keia hoi ana’ku i kekahi e kuhikuhi mai, īmi ana po ia i ka naauao, a «na kaieaa ana ia ia o kaimauap, aole e nele |tona ikō iho.he hana aoa i na hana a pau, kb ple laaik©aroo keakamai*mp nui kona makemake e kuonoono a e pomaikai lakou ke hiki iko lakoo manawa e kanāka makua ai. A nolaila, ua hoikaika oia īha ka hoouna i*kanamau keiki iloko o ke kula, i mea e |jm$'ka. ike a me ka naauao no lakou. I mtm hoi e hild ai ia lakoupe lalau i na hana «P«o II lakou e makelnake «I ke hiki jJiolakōUnāaoawa e kanaka makua ai,iae ka ike a nĀ ke akamal. Ame no hoi e nele ka hoio miia o na|aaa a nni£ e hoopa ia’ku āna eko lakon raui%iā Uia noho ana o keia ohana, ua ike, ua akamai, ua naauap,.a uaponp hoinakeike. Oko lakou mak«a nae, ua hpomanawanui mai o»« iloko o ka naaupo a m0%& pouli, a o hol uā ano e ae. A ina pem ka lahuikanaka a pāu* aoleAne» ē āno hou ae ka noho ana o ia lahoikanāka? Aole anei I ano hou ae ma» ka naaupo a i ka naāuao, māl ka pouli a ka mHiamalama, ma> ka hawawā a t ke akam&il mai ka hewq ā fca pono, māī ka palaūale)o,M| « ka b<ārmāunauna manawa ole? "A heaha ka hope a k|jta aoo e t|Wa y e onkeia noho ana? He pom«0tal ob #e!« mua keia mea, he kuonoono eo ka noho ana o ka lāh* m po* lli no ie ««Mnk eHakekahiona ēāfi>Mika|, a)ra, oia wNuhi wea hookahi ilorad o)«ke |efaii«. .• nui im pomaikju fe h«bai lo lahniJ . . .....-* .

kanaka mamuli p ka mahiai, he xari no fapi na mea e pono ai, 4e hoohoihoi kakou ia ka* kou iho mamuli o ka mahiai. He nui na mea e kuihe ole ai ko kakou manao mamuli p.ia hana. Eia kakou iwaena konu e ka moana Pakihka nei, he iwakalua wa)e np o kakou degree ot mai ka lae hema mai o Amenka Hema, a mai ke kihi akau o Amenka Akau; a nolaiia, ua aneane kakou e kaa > konu o keia hapa kolu o ka honua. Mai ka aina puni ole komohana a ia kakou, a mal ia kakoo aku t a i ka aina poni ole hikina, ua aneane like ka loihi, nolaiia, a&e e hiki i ka poe e kalepa ana ke holo ma kahi e t ke manao ia, i hai, me aole nae kakop i lahMi aku. Ma keia mau mea ua ike ka%fcf&|e e popo anE ka kakou hala, kei kanu a np&A wm © palaui kaipuhaole. aole hoi e ke kopp,lime M& a kakou e hooulu ai. Eia* keia roau ekanaluake ai, 0 ka miikai maeli no p ka iepo mau mokupohi. Aolepih# he aina ma ka honua nei y Kke melm kakop neika nui okahihiki ke mahiai, a me ka uuku o kahi hiki ole aku 1 ka ham ia e aupuni aia iloko o Lanai, Oahu, Kauai a me Nuhau, 0,090 mau mile kuea, ua like hoi ia tne A o ke aha ka hapa hiki o keia miii milioha ekā, ma kah(*)hāj»ana mekonaaina e, he hapa uhku ka jyy>. wahi ,wālln||£jle ™hi. A nawai hoi e hodle raai ka pāuia kakou ka aina maikai a pau i kA m*h&*i, aoip e kii ia’ku apa na aina pohakii, ’ % awa nakeiehele, na kuahioi panoa, me na aina pahoehoe jf|e i&"ōkauw:ā . ia*ku lakou i mea nana e banau. ~m«ui’ kou ai mamiiii o ka hoikaika k' me= paa o ke kanaka. O keiā ihau r nele ana, aia nae a hui keia aha a,k>kthi; aia a like ka kakou hana ana, āiā hoialālau kakou i keia hana nui me ā loā ka oiaio. Oia wile no ka mea e Wo mua a« |«ia hana, a oia;hoi ka aloha māi at na hana anajnal»ope ia kakou, no kp khkou hoikaika. im&' i keia hana •. aoie ilokomia l|jp walPpnn āan!^ hana ana. - Awi&i'* ka .Jho«>i)o ■ ‘ Auhea ke anP fwii ,oie ke hele* i koilmalkui* ■ ā.hana’i? Auheānameahenip a e kuihe ai ia manao p'!8ā';poP: na* aina e ? Aole ioa iā mau mea i ' wit mau pua naai o maikai, he laelae, he i keia mānawa; helā Anienka whhi kehTmea T

. me ' kpia niala £> nui mq Koloa. ; '^^1Sb^ ; o ka roea naha ihana ka lēpo, nana hoi, i koōmoiiiPqa hpnua» Aolo nana i kana mai keip mau mea Jloko o ka lepo ank i hana 4 !, na ka liina o napa l kank. ipe Ka hai o kona iae a me ka noonoopono ana hoi, na mea e pmo ai kana hane Ima., pela vafe no ka hooko ia ana 6 ka manao p ke Akua, mamuli oJta hoikaiw ka aha«o ke kanaka. A nolaila, ua akaka ma keia map mea, ua Hke ka aina rae ke kilp t a o ka lima hoi o ke kanaka, oia k#paea. Aia lalau ka, Kma 6 ke kanaka i ka lepo, Kuk mai auanei oia i. koha hua ? Aia hoi a p%ke kila i ka paea, alaila hoi e a ananei ke #hi. Ke makemake uei au ia ohk$«i i K^^omnnao hoi ke |anklrai pak mki ka ftia *toko % na liana oolen e lopa ai ka hkh oia man hana.' ner khkou ! ka bihJo' o kek, i ke!a |ar keia la. Q ke kanakā molokule§hai"kka, no kopa !a ik &htehsri «pe^kā be* lepekii #lona hkle, n ipe l&i i «k i kauh«feiainimt r : 01te kanaka hani hoi, maHmi kima hkle; ua jiilnu4tfcona miu hua meeiki 1 mkpha poph^'6uC me la awihe a ktf hoi koJka;dhaa kuhi a tpTna e ae a jwia , r kom mea imua att e i koāok< ui,%moe wale ana W ka uooa, ka halp he mm*K u * heloiakou i ka * iām&h AjJĪKhQj ana mai npe hoi» hpokahi f h^hllinKi r T> "* 1 "" h " me kapaanei kpia? Hp pplolei keia he mea no kakou e hi- ■ A e walania ar ka naau o kela mea £ēi*hw i aioka i ka lahpi . Ua ike iSSKlimkeia r mea, q Klokomai- : aka» ke hai aku hei opfou he watad|pe. Q ka lokomaikai anei q ka h(wkuaT®p i. Ha elem^ «> kpua ppi opiopio me ■fhkp>p^ka l e ka poe inaka.pojteoiaikg ipaookela ka waiwak lauiW^

ina i like|A4 oukou ana J»e ka pk; ke oukou aoJe mamua o oukoh. No* laila, oia namea ekolu e pppo ai ana: o ka ama, o na lima a me ka manao paa. /Ua lakaoukon 1 na kuleana, aole hoii nikiniki ia ko oukou mau lima, aole hoi be mea kupono no ke kuihe ana o np kakoo mapao i keia hana. .... \ Aoīe e hiki la’u ke aoao aku ia oukou i ka oukou mep e kanu ai, a i ke «no kq mahlai ana ika aina; Ke waiho ilhi 'au#ih mea na kekahi poe e aku. O mea wale no e k«kikuhi aku ai hi oukoo i ahl;.ok| eumu o ka holo mu%ole ana o kela hana, o ka mahiai, oia hoi oka nele, o ka manao paa iloko o kakou Ua manao kakou e mau «na ka kela mea keia .mea a kakou e hoouln ai./iAole kakpu i noonooj% emi mai ana i kekaln' manawa, a e pil ipai ana i kekahi manawa, |na pela man»oo na haole* inā lia pam Ikkou i na puka o j»h hale kuai, a mana6 mieikekou e waiwai aoa ha haolē hana peia ?' m alwa paha iakakoo ma keia mq£iwahi «ianao pokole, ke kumu nulnika ilihune o kpia lahuikanaka, oia Api na pnaualelo U mē ka hpikaika olē, «al& B0l ho mēa hilahila kpa no oh.kmi a no*U hoi. A kh, ma kd*u ano mākua ho oukou, aole ē hiki ia*u ke huna.• A’ A J-

- - -• ■ a • ■

. s