Ka Holomua, Volume II, Number 8, 21 November 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Eakauia e Ei-LAMi-Ko-PKE-Ao KAAHLKI MAHELE vm * , ; Hewa i ka Manu Inu Wai Pua / o ke Kaha Manu o Kaupe'a —Apakau ka Hana a ke Aloha i ke Kino A o ka manawa no ia o ua kumu nei i oli mai ai i keia mefe hoeu: "Ea mai ka makani o lalo, Hooluli ana i ke ao naulu, Hoohanini i na kilu wai naoa, Hoaleale i ke kapu o Keaoolino, Olino mai ka wahiae hee pu'ewai, Hoolana hakukoi i kuu makemake—e, A he makemake ko'u e ike ia Hiilawe, 0 ka lawe —o- ka lawe—o ka lawe malie, Lalawe oni malie ka ehu wai o na pali, A he wai auau keia nou e Kaehu waiohiil£we, Kulia mai'kahua 1 lealea." M £! aumakua ia mai la oe e Kaehuwaiohiilawe la! E ku oe 1 kau hana!" Ke alaalawa nei hoi ka maka a rra kanaka ma o a maanei, no ka mea nona keia inoa a lakou i lohe ae Ia ma ke oli, o KaehuO) ko jfcu ae la rio iluna - mē Ica hiehie nui. JSlfe ike. mai la na mea apau ia ianei, he luahine haalele loa, a he keu nohoi a ks pupuka o na lielehelena, a ' hoomaka ae la na mea apau e ke'u me ka olelo ana: "He lapuwale nui ka hoi nei hula i haawiia mai nei." O kekahi poe hoi olelo mapli aku ia lakou i ke kumu poo> e hooki ke kahea-ana i nei luahine a ke ino haalele nui wale. Aka, pane mai la ua kumu hula u€i: M AoIe au e ae i ka oukou, oiai, ke hoike mai nei kuu akua hula, he alii nui keia olohe hula e ku mai nei." Iloko o keia wa a ke anaina e nune nei a e pioloke ana hoi ka lehulehu, ua ,lohe ae la na niea apau i ke kani o kekahi leo ©li a ka leatea nui wale. A o Mailehaiwale keia e oli nei: K A—e! A—e, a—! Ke lele mai la ka ehu wai, , Lele maopu 'i ku'u ( maka, Aohe o'u makamaka i kipa 'mai nei, Owau hookahi no nei—a, Hookahi no maWamaka O ka oni a kuu'nui kino, A pa, a lele, a lalo—e." A i n«ma tnat ka hana ;• mea apau ma k,-hi o ka Imw a lakou i ike mua inai ai e ku ana, aia hoi, he v/ opi<»pio a ka u'i nui wale ke ku at!u

ana. Pal! ke kua, mahina ke afb. Aohft u*i ma Keaoolino e |oaa ka ui' airie nani o keia wahiae e' ,kq j3ei. I keia ame keia nani, ua wawalo ae' la o loko o ka- lanai hula i nā ieo ikuwa hooho o na'iii amē ,na kanaka- 'Ē hoo-. l_akoiT i na' huaolek» 1 * £T?p^t>i i'i d hapai maikai no ka wahiafc a lakou i ike mua i - na wa mamua ei a he lau- nioniolo ia maemae e ku ana. "Au we u'i—e!- He luaole ka h&|t 'a ka nani! Kahaha! hele ka hoi ia o ka u'i a lelē i ke ao opua o luna loa aku! He u*l auanei keia a lohe ike a'o. E! haahaa paha | auanei ka poiuiu o Keaoolino! " LTa lohe m'ai la no o HapaiImemeue ame kona luaui makua- | hine iā laua'e k'u ana iloko o ka ! hale i keia mau ' haawalaau, a j ninau mai la "oyHapairnemeue i !ka makuahirife: "Heaha hoi nei a kanaka e uwau-wa mai nei?" Pane aku 2a ka makuahine: "He wahine u'i ia a'u i lohe aku la i na kanaka e pahapaha mai la. Owai laT'nei wahine u'i? E awiyri kaua puka aku e nana i nei wahine u'i hoi a na kanaka e mai nei. Nohea Ia hoi nei' u'i hou e haahaa ai ka nani o nei?" Ika u'i no ame ka nani o Mailehaiwaleske kaikamahine o nui %a uluaoa o na'lii a me na v ~, Ke noke mai •la' ka',la ' ame ke ieiimu pS6 oga" pa. hala'i ka papa i nk' kana'ka,' 'aohe wahi mea a hoolohe ia' mai. Ano keia hoolohe ole o' na kanaka, pane okoa 'mai la ke kumu poo 0 na pa hula: "Ina aole e malu k-i aha elike joae ka'u i mua aku nei imua o oukou apau, e hooki no au i keia hula. E kauOha no au i ke aliiwahine mali~ hini'me ke noi aUu iaia, aole oia e nee rriai mn keia kahun." IN"o keia man oiolo hmleaka a ua kumupoo aia, ia wa i akakuu iho'ai ka uluaoa o na k naka; aka, aia no nae , lakou ku oni lal me ka piha pihpihoi nui. Ia wa huli iho la ke kumu hula a olelo iho Ia i na kaikamahine pa'i ipu: (t I puana au i ke mele, o ko olua wa ia e pa ai," . iUa eleu ae la ua mau u'i nei me ka piha ilihia o ko laua mau noonoo i ka ike ana mai i ke anoano ihikapu o ka w-»hine luahine a laua i koh6 m m ..t, a i'e ia he lualāne m > J ', h. /. hin'e ot-i- [•'<■ like «k*» i ri.< !P" 1 {

paa. Ua hookowā ae la hoi na j kanaka o mua iho o kahi a Ma- , ilehaiwale e ka ana me kona j nani nui,- A ma ka ike mai a; mea apau, he kohu waihoo-i jluu no ke ka pa-u a, &failehaiwale e kakua ana. I Oiai ke kumu e oli ana i ke ( kanaenae a e kani kuokuolo ana j hoi ka leo o ka ipu hulu, oia ka ( manawa a Mailehaiwale t hoo- ( maka aku ai e oni ma ke kulana j hoohalike kiina wawae, ke kuhi ana o na lima me ke kaha ana o ke kino ame ka awihi ana o na maka, a nee aku la oia mawaena aku o na kanaka i piha j ilihia iloko o ia manawa. I ka ike ana mai o ke kumu hula I ke kulana mikioi o ka J olapa a Kaehuwaiohiilawe e ha- , na aku ana, ua kuupau mai la oia i kona ike oh apau me ka | hoolalelale ana īho o kona mau lima i na kaikamahine hoopaa e alapine ke pa'i ana o na pahu 1 ke kulana eleu a ka elapu e nee 1 aku ana. I keia hele ana no a Maile-' haiwale, ua hiki ole i ke anai:na o na kane ame na wabune ke kaohi hou iho i ko lakou hoo- | kanikani pihe hou ana ae me ka ' uluaoa nui. No nei uwa o na . kanaka, ua poipu ia ka leo o ka; mea oli ame ke kani o napahu.; Eia hae o Mailehaiwale, ke mao | popo ala no iaia ka hele ana oj ka leo o ka mea oli amo ke kani j ana o ka pahu, a ke nee ala zio , oia imua me ka nani nui. He • waliwali mai hoi kau a koe. Ua hoea pono loa aku la o Mailehaiwale i ke hula olapa, a o 'keia ka manawa i puka mai ai o Hapaimemeue ame kona makuahine a ike mai la 1 keia wahine a ka ui nui wale e J haa ana. ' A kupono o M.i iU-h «iwale i ke kahua, mmo.-ika Loomahie' aku la oia i na hoa ona me ka awihi ana'ku o kon/i mo,u tnaka, t e p.«ipai aku ana ui L ua e paa * m ii laua i ka , l.uia •u.ia ipu me kn piha makaukau ka eleu. > He wa ke>a no it.; m.iu kaika- : mahine ala i kikoko'u īho ai 1 , ka laua mau pahu nie ka hoo-j kapeke ana i ka ak«u a 1 ka hema, īmua a i e Kulana ai, hoonaue pu nohoi W> laua mau kikala me he oni nn.i na ka pewa hi'u o ka manim, Ua hehi pono iho la ka uh.un hul ■ iluna | o-u» mau kaikamahinu 1 i, a ua ] ILke k i 1 iua ipu e ,j u n wa, ! me he e pae mah ki i <i ,i e pa- ! ana t f i. i< . i ' *± p^'i iia i p - - ■ • an-a . .iiki iuv.\ r i.-le "■ 1 • i īL \>iU e 'iwolo-

[ heia aku; a eia na'- k'anaka ke j lulumi aku nei i kahi a I haiwale e hula ana. Hele ia o |na kanaka a kau i ka nuku i ka }ua mea he nui. A.ole hoi i maa— j hli īho ko na kanaka mau maj nao ohohia i keia wahi, aka f ua 1 hoohu'a mao'i aku la kekahi poe 'he lehulehu wale e laiau liraa 'maoli aku Mailehaiwale no [ ka honi ana. | No keia hoao o kekahi poe e hana pela, ua lele maoli mai la 'kekahi poe e hoohaunaele, a o 'ka naha ae la no ia o ka aha r 'hui aku, hui mai kalo i ka j nawao. Iko Mailehaiwaie ike ana i ' keia naha o ka aha, o kona mio Imalu aho la no īa iwaena oke \ aluka kanaka me ke kahea ana ae 1 ke aia kuukuu, oia hoi ke | alamuku, j ala nona e hoi ai--1 He manawa ole, ku ana ua anuenue O kona kau ae U' no ia ma ua anuenue ne', a huli hoi 'aku U no Kuaihelani ? huipu ' me na hoah^nau. : I k-i pau ana ae oka uluaoa 'ame ka haunaele o na kanaka, lua noke la īho la o Kaehuwai--1 o-Hnlawe i ka huh e na'lii ame ! na kanaka o na'lii, elike me ke .kauoha a ke alii a Makahi. No[kamea, ua makemake oia e ike !a e halawai pu me ka alapa hoo|ka,hi nana i wawahi ka aha hula ; o kona aloaln. Aka, īka huli 'ana'ku nae o na kanaka i ua 'wahine opio nei, aole; oiai— "'Ua hala ka Puulena aia ī |Ua īmi aku la ia Papalauahi." I ( AoLP I I>AV ) '