Ka Holomua, Volume I, Number 52, 26 September 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

Kaknaia e Olopana-Nui-Akka mahele elua.

Hui o J3Lila me kona mau kupuna ma ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei)—Ka EEoIo Ana o Kila—a—Moikeha no Tahiti.

"Ae no ka hoil Ilaīla no au i hanauia mai ai e ko'u mau makua Aole nae boi au he hua na ka ao o na luapalil Aole loa. Aka, he mau hoahanaa no ko'u o Olomana a tne Kap&lihookui feo laua mau inoa- He mau pokii no hoi elua mahope m«i o'u a roe ko makou wahi iewe kaikuahine, ka panma mai & ko makou makuahine i hookawowo lho ai maiuna o ka aina a na kupuna i huli ai, wahi a ka pane a ua Kawailoa nei e hookakahele neī i ka hoikeike ana i kona mau pilikana me ka ike ole iho o kar mea ia nana e huai ae i ka no d a kolekole. I ka hooki ana īho no o kana pane no na ninau hookolohe a ke ELauai, ua ninau hou mai la no ua Elila nei ma ke ano hookolohe no i ka olelo ana m2i: Ua loaa kane no ua wahi muli la o oukou la? _ Ina aohe ana kane e noho mai nei, ea, aole anei hoi e pono la ke hoo«nakaīkaiia i na kuahiwi o Waime Haale—" Aole i pau pono' aku ka laa 0 na inoa kaahiwi a ua ELila nei i kamailio aku ai i ka puka iwaho, ua akaaka ae I9 na poe -enonoho ana iloko. Aln nae, ua huli koke ae la oia a kaomi aku la i ko lakou mau leo akaaka me keia mau olelo: Uoki hoi ko oukou akaaka ana! Heaha mai nei keia hana olohewa a oukou? Ua pau nui iho nei ka paha oukou i ka hiamoe i kela manawa a maua e kamailīo ana me ke'lii o ka ama alolua i na pali? I keia puoho ana ae nei o oukou a lohe hewa 1 ka i ka puka ana ae nei mai ko'u waha aku t he aka hoi ka oukou, me ko oukou manao kuhihfewa loa paha, o ka lua o ke ala o na pua?" wahi a ua Kila nei e hoolaiau nei i kana kamaulio ana ma ke ano hoouhiuhi. A mamuli no hoi o ka nui inaalea a me ka ,piha eleu no hoi o Pahaahuanui, ua pane mai la oia: ■B akahele mai hoi e ke*liil O ko makou manaoio maoli no ja, makou i akaaka ae nei e like me ia au i ike iho la.

E makou moopana lkako» « huikai&ia mai kela olohewa, o mstkou, no ka mea, . ua. hewa loa makou ma ia hana -aA»!" 1 Mamuli o kela eleu o ke'lii opio.HLila i ka papa aaa aku ma ke ano uhiuhi ame ka hikiwawe no hoi o kona mau kaaaka i ka noonoo ana ae i ka manao a me ke ano nui o kela papaia ana aku o lakou, na ia mau mea 'i uhipu aku ina noonoo ana ae iloko oka lehulehu no k§i manao a me ke ano nui o kela papaia ana aku o lakou; na ia mau mea i uhipu aku i ka noonoo o Kawailoa a hapalapu e haha paele ai kona ike hookalakupua a holo iloko o ka inapa-n I oka make mau loa. Oiai, i kaj pau ana no o na olelo mihi hoo- | meamea a koaa mau hoa. e noho ' ana Uoko oka hale kamaaina ua pane aku la oia ?a lakon i ka olelo ana aku: "Mai hana hou aku oukou pela ma keia mua aku,' he hanaia e hoalaia āku kc aopua o kuu ainal" me kona huiī hou ana aku a hoomaa i kana kamailio hoonowelo ana ia Klawaiīoa.

"He ponopono iki no ua wafcūj pokii kaikuahine la o oukou la?j Pehea, he ike no nae paha oia ii ka a-u ana i ke kaīloa e poholo! a kokomo ole ai iwaena moana? ■ A owai kona inoa?" wahi a ua - Kila nei me ka akaaka pu ana ae me ke ano hookolohe. K.a : mea hoi nana i kaomi aku ī na! manao piena- uluahewa i ala! mua ae iloko o Kawaiioa i ka! manawa a ka lehulehu i akaaka mua ai. , A uiamuii o ka ike a me ka noeau a Kila i waiho mua ae ai ī huipuia me keia olelo hookolohe; ua akaaka pu ae la ua K.awailoa nei. **Mai manao kuhihewa iho paha ke Kauai e, o lakou wale no ka poe ike i ka a-u ana amp ke - ahaloa i ka paiauma ana i ka moaaa." (< Auhea waīe ana oe e ke'lii o Kaoai, aole no 3 nele loa ke Oahu- a-Lua, he wahi ponopono iki no ka ko Oahu—a-Lua e pau ai ke aho o ka aama i hele a lena ke kua i ka pii i ka pah. Aole no i kiekie loa kela wahi ahua e kaupale ala 1 ke kāi o Alaala me ke puhi o Papa, eia nae ka mea apiki, he nui maoh ka hanu o ka poe e pii mai ana maluna o ua wahi ahua la." "Ae! He paupauaho maoli no ka hanu a ku a pilikia māoli no kekahi poe mama i ka pii pali e likp. la no hoi neooe kahi keiki Kauai ina oe e hoao ae ana i ka pii ana maluna o ua wahi ahua la. He iki wale no kela wahi ohuku ale, he lewalewa nae ke alelo o kahi poe pii pali," wahī a ua Kawailoa nei me ka akaaka ana siho. Nona hoi ka aka, he hookahi ka aka Hke ana o na mea a pau, a ninau . hou aku la no o Kila

- " -T me ka uami * hoo|ri|£{i aaa iho i kpna akaakā *£&? " "A owai aaai nei ka inoa o ua wahi pokii neī o oukoy au e haano'u mai nei i ka ikiiki o kābi hoopiiiia aku e iioea «-ko ai i kona hale? Nani w&le ka' hoi ka ike ana aku i kotia h&le e ku mai ana iluna i ke ehu a ke kai. A pehea e hiki ana no ia wahi ke hele makaikaia" wahi hou no a ua Kila nei i mnau aku ai. "Ae. He hiki loa kuu aina ke hele makaikai, a ua hamama mau ka ipuka o ka hale o Kaohao kuu kaikuahine no ka hookipa ana aku i na malihini," me,ke *©h«hia»* 0 konaJbelehelena no keia ninau hoohepa a ke f lii opio. _ Ika puka ana aku o ka inoa Eaohao mai ka waha aku o Kawailoa, oia no ka manawa a Mahimii i kaemi aku ai ma ke ba o Kila ma ke ano e hooia aku ana, ua pololei kela inoa, a oia no ame kekahi mau kaikunane na powa, pkolu ana i kamailio mua iho ai. Nolaila, 1 kona ike ana iho ua maopopo i kona haku opio koaa.manao i kaomi aku ai ma kona kua, ua ku ae la oia a hoi aku la e hoaluolu maluna o ka nu'a moena e like me na mea 1 hoike mua ia ae nel maluna. I kela hoi ana aku la o Mahiaai no ka hooluolu ana a koe iho la o KLila a me Klawaiīoa a ene na kamaaina o ka hale, ua huli aku Ia o Kila a kono aku la ia Kawailoa e noho mai ma kahi kokeke ma kana wahi e loho ana i kela manawa, no ka mea, aia no oia ma kona wahi mua no i noho ai ma ke komo ana mai o ka ukuwai, a tna ka aoao akau hoi o ka puka e komo mai ai. Mamuli o ka ojuolu a me ke ano mahamaha; & mikiepīki o n a olelo & ua Kila nei ke'lii opio o' Kauai, ua hoopau ae la oia i kona manao hppohopo, e like me ka loina maa mau i ko kakou *nau kupuna a neenee mai Ia a ma kekahi wahi kokoke loa mal ka aoao hema o ua alii opio la o j Kaliai a noho iho la. I ua Kawailoa nei no a noho iho ma kela wahi ana 1 neenee hou mai ai a noho, ua hapai ae la o Kila i kona hma akau a hookau aku la maluna o kekahi poohiwi o ua o Kawailoa la «ne ke kaomi ana iho e noho malie a kamailio aku ia me ka leo oluolu a waipahe o ke aheahe malie. "Auhea wale mai ana oe e kuu makamaka maikai. Ke hooia aku nei au imua . ou, e like me ka ike a lohe i loaa mja ia'u, ua pololei kau hoike «ma mai nei i ka inoa o ke kaikuahine o kakou. Hoomaha iho la oia me ka hanunui ana iho mamua o kona hoomau hou ana aku i ke kamailio, an'a aku:

nae no'ik hoike aku 'ittauk ou i' kekahi lono e hool«leia ai leou hauli, he lono hoi āu i noonoo mua ole ai e hiki mai an.a ia* haawina- 6 ka hoa'loha, ua hiki loa fcfe kapaia m&i oe i keia pe, a ina la ao a pau o kott oldt ana; he hoa hookahi na ka ao raa neia honua!" "Ae, ua ku hookahi iho la oe maluna o ka ili honua, a no ka mea, ua pau loa kou mau hoahanau eha ika make i ka holopapaia e ke ahipele o Tahititaiareare ma. Hookahi no hoi a'u mea minamina loa ma kela holo— papa ana mai la a ka luaipele lokoino-o-ke~- aloha ole, oia no> ka pau ana aku la o ko oukouwahi mali pokii ma ia alahele hookahi me "kona mau haktr kaikunane. 1 ' Ua hooki iho la o Kila i kana mooIc!o hbehaeha manao mamu~ 15 o ko &awailoa ninau koke ana mai i na knmu o ka ill ana aku o kela poino maluna o la~ kou ko&a ohana, .a me ka inoa> 0 kela ahipele- nana i aihumu £ kona raau kaikuaaea elua, kona mau kaikaina elua, a oka oi loa aku hoi o. ka ehaeha kolili o ko*u noonoo, wahi a ua KLawailoa nei e hoomau la meka uumi ,ana i ka waimaka mai ka heleleiana iho, oia no ka pau pu ana aku la o kuu wahi pokii kaikuahine ko makou muli loa, ka mea. nana i pani ka manowai o ka uka. No kela mau ninau a ua Kawailoa nei a me ko Kila ike ana aku i ke ano pukalakala o kana ma.u olelo, me he mea ala e 'olelo okoa mai ana no: "Ina oia e ike aka ana i ka poe nana 1 aihumuhumu mai la i kuu pilikana, kau-wa make loa lakou ia'u!*' Ua kaomi iho laua Elila. nei ma ka u-ha oua KLawailoaiiei a i aku la: Hi nei—e! He olelo oiaio ka'u i kamaiHo mua iho nei i hala ae nei, 'ne luaipele rnai Xahititaī napenape mai ko lakou mea nana i luku, he tai ia e napenape ai ko kaua manawa. ke hoaleale aku. Ua īke maoli aku nei oMahinui ka moho lanakila o keia la i na mea 1 hanaia mai ka mua mai a hiki 1 ka panina me ko lakou mau ola. He aiwaiwa maoh na mea i hanaia. Ma keia wahi i hoakaka maoli aku ai o Kila i na mea a pau i hanaia e Olomana a me Kapalīhookui ma, e like me ia i hoike mua ia ae uei imua ou e kuti makamaka heluhelu, a pela hoi me ka lilo ana o Kaohoa a me na kaikuanane o ua moo wahine nei i powa. B loaa no ka Buke MooMa Ka Nani o KA Home ma ko makou keena nei, he 15 keneta e kope 50 ken«±'ta q ka mahina. JS hoopuka ia ana i na kaikahiaka Poaono apau. ak 1 ——■■■■