Ka Holomua, Volume I, Number 38, 20 Iune 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

l Oi..u'\na-X:-i-Akk v

MAHELE ELUA. o Kila me kona mau kupuna ka moku o ke Keiki-a-Lua (Oahu nei) —Ka Holo Ana o Kila—a—Moīkeha no Tah:n. Alamuh o ke ano e o na helehelena 1 kona wa i nana aku ai īa Kawailoa ma, ua leJe e ae la ko Kawailoa hauli a nana koke mai la, me ka ninau ana mai ia Kila: u Heaha aku hoi keia pilikia nui a kakou e auamo aku ai? Akahi ka hoi ka hele o' kou helehelena a hailepo! Aole anei hoi he pilikia hiki no hoi ia kakou ke pupukahi ae, a o ka pau ae no hoi paha ia oia pilikia e kuu haku?" ''E like me ka'u i ui mua aku nei o olua na kamaaina o keīa wahi, pela no au e ui hou aku nei: "Heaha ka mea e manalo ai * keia imuahi? : " wahi a Kila me <a leo o kawea i piha i na maīao luuluu a kaniuhu. "He imuahi maoli no keia e piha ole ai ke hooiliia i ai, a i kahi mea e ae paha a uuku mai 0 ka mokupuni holookoa nei no, alaila, lawa iki ae ke hooiliia iho!" I keia wa i ui aku ai o Hawaii loa i kona pokii no ka laua mea e hoopiha iho ai i ka imuahi a piha. Oia no hoi ka Kawailoa 1 olelo mai ai: O oe hoi ka mea o kaua i makaukau i ka mea e kalua ae ai i keia imu, auhea ka hoi au mau wahi maili uala a me na wahi onihinihi kalo? O ke onihinihi iho malalo i ma-u ka imu maluna iho ka maili." Pela io ka hoi, he poinaanoo noo ole ae nei no ko'u!" I kela wa oia i kauoha aku ai i na kanaka a pdu o Kawailoa, Waialua, no-lakou ka heluna i hiki aku i ka hookahi kanaha, e ku poai-a-puni ae i ka imu, a ua hookoia mai no hoi ia kauoha e na kanaka me ka hikiwawe loa. Ma ia poai ana a na k*na ka i ike iho ai lakou ī kekahi hana kupaianah* ioa ī hanaia e Hawaii-ioa a rne kona muli pokii Kawailoa. O ua haawina a hana kupaianaha ia i hanaia mai -imua o ko lakou mau alo oia iho kei*: ' Ia lakou e kuku la ma h*j q ka imu, ua kenaia aku |Ia lakou

e po'e mai i ka imu rtie ka lepo aeae e uhiia iho ai o luna a me na aoao a pau. I keia wa a lakou e po'ē nei i ka lepo, oia ko lakou manawa i īke iho ai, ua paa olalo o ke kahuapaa o ka imu i ka uhiia e ka ohakalo. Aole nae o ke t kalo i kapa maohia ma la inoa he oha ki a ke aole oia keia, aka, he lulii ]oa iho keia ohakalo ma-, jialo o ka hapaha o ka ohakalo! maoli, a ua kapi»a īnoa o! keia oha makalii omhimhi. s '' | Ua hoomauia mai ka pii ana aei 0 ka hoopihaia ana o ke onihinihi a hiki i ka hoea ana o kahi! 1 piha 1 na kuli o na kanalea nal e po'e mai la i ka lep:> mn hai o ke kamakamaka c ka imu I e kaluaia nei. \ I ka hoea ana ae o kahi 1 piha o ialo o ka imu i ke onihinihi i na kuli, e like me ia i hoike mua ia ae la maluna, a oiai no hoi lakou e hoomau ana i ka po'e ana 1 ka lepo ma hai, ua hoohikileleia ae la ko lakou mau •īoonoo mamuli o ko lakou ike yna iho, eia ke pii kapakahi nei ; ke onihinihi kalo ma kekahi hapalua o ka imu . me kekahi mea okoa no ia e hoopīhaia la. j Ae, ua hoopuiwa mai ko lakou manao aflamuli o ko lakou ike ana ihp he maili (uwala) ka ai e hoopiha ia la ma ia aaao o ka iinu*. Xa lakou e po'e aku nei i ka tepo, ke ike iho lakou, e like me ke kieleie o ka lepo a lakou e po'e aku nei pela no ke kiekie o ke onihinihi -ma kona hapalua o ka imu artie ka maili ma kona aoao hapalua o ka imu. « Kia paha oukou e na* makamaka heluhelu o keia moolelo ke haoha<>. mai nei i kela inoa o ka uwala he maiii. Ae, he mea oiaio kela, no ka mea, aole he lohe nui ia o kela inoa o ka uwala i keia mau la e nee nei. O keia mea e olelo ia nei ma keia wahi o ka kakou moolelo oia no ka uwala makalii e like me ka huakinikini a kamalii a mahuahua iki*- ae no hoi kekahi. Aia ma na kula mahiai uwala e lohei'* keia inoa a ka poe opiopio o kei*i hanauna e lohe a e hoomyrvjf)po ole nei i kela inoa. Ua oleloia ma kokahi moolelo i e pili ana ia_Waian ; , 0 , mai keia imu uwala liilii mai i loaa ai ka inoa o kela ahupuaa, oia hoi o Mail:. I ka wa 1 paa ai kela imu i ka uhiia, oia kekahi imu nui a ka launa ol» ra ai i kaluaia ma Waianae. Ua oleloia ma leeiA moolelo, ui lik- ke ahua i uhiia ai kela imu kekahi kuahiwi. T ka nalo ana o ka ai o kela imu i ka uhiia, ua 1, 01 aku ]a na kanakd a maloko kekahi halau nui o ke alii K: f ,uJ ua , malaila lakou i walea ai rne na lealea like ole o kela a rn<; keia ano. ■ Oiai hoi na'lii a me na kana-

ka e walea' nei maloko o keia I halau, ua ku mai la o Pahaahua 1 nui a kukala rn»i lano ka hkou |baale!e iho 1 ka aina kupolun i ka Jai mahope iho o ka pau ana 0 ke anahula la mai kela Ia aky. Iloko o kela mau la e noho haiaoh nei o ka lehulehu no ka | loaa ana ia lakou o ka maha ! mai na haoa a eioopilikia wale a Kawailoa, e 3ike me na mea t oleloia ma na helu 1 hala, a aohe no hoi a lakou no-iaoo ana ae no k-2 kalua ana i a% oiai, 3isl ka ai, "'ua han?iia a' nui e na keiki a Nupanupa. j Hookahi wale no mea nui i koe 1 e hana aku ai oia ka hple ana ej i ī'a na lakou e inai iho ! ai ika ai. * ' . I kela )a ao i kaluaia ai kela j imu hjjpkalakupua, ua noi aku ! la o Hawaii-loa ī ka lokomaikaī} o Kaulua ke alii o i'oko oia mau laj e hoolako mai i inai no kahi onihīnihi a me kahi maili eai ae ai. Ua makaukau hoi ka ai e ku mai Ia iloko o ka imu, a ua mo'a ho:,. o ka mea apiki nae hoi e ke alii, aohe wahi hauna e palu ae ai, me kahi paakai akimona hoi e mikole iho ai. I kohu no hoi ka ai ana aku o kahi maili i kahi hui-aama e komikomi iho ai ka welelau lima, a pahee hoi ka monina ana aku! wahi a HEawaii loa. No keia olelo a ka hapamoo īīawaii-loa i waiho aku 'ai imua o Kaulua i kela ahiahi, ua hoolale koke aku la no oia ī kona aipuupuu e kena aku e kaluaia mai i mau puaa nunui e lawa ai ! kela ahakanaka holookoa. Ua kauoha pu ia aku la na kukini e holo aku e hoolale i na konohiki a pau malalo ona, e kalua ī . ka puaa a mo'a, lawaia i ka ī'a a loaa, alaila, lawe aku imua ona ma kela po no; o ka poe i makaukau ole ma ia manawa i hoikeia ae la, ma ke kakahīaka o kekahi la ae e lawe aku ai. lie oiaio, ua hookoia mai kela kauoha a ke alii rne ka hikiwawe Jua ole;. Fīe mea hoi i hann ole iā e na alii mamua aku o ua : Alii Kavalua ru;i, mamuli no ia o ka piha oluolu o u;i alii nc j .i ī kona man konf>hiki, pela no hoi me kona muu makaamana i piha aloha ai nona.

E ka manaWa i boortiakHukrAu ia ai no ko lakou pama aria, ua kiiia aku Ia e huai i ua irnu malii a onihmihi nei.. LT a ikeia ih.o la ma kahi o ke onihinihi he kalo nunui maoli, he kalo nunui maoli e iike me ka ape; a ma kahi hoi o ka maili he uwala nunui maoli e like me ka umeke laau kumuhala. Hoike na mana kupua o lakou ma keia ano hana a lakou. lJa mai no ka ai kupono no ka lawa wule no o ka ahakanaka, a koe aku no ka nui o ka uwala a me ke kalo iloko o kaimu. Aia no a hiki i ka manawa « hoomakau

kauia ai no ka ai ana oia ih.o la no ka manawa e ki ia aku ai o ka ai a lawe mai no ma ka mea e ai lakou. Ua a.i 3a kela imuai i!oko o kelei anahulu la a koe okoa no !ka hapanui o kā ai iloko o ka ! imu ka'ua o Kawailoa. I ka ike : ana o aulua i ke koe okoa o ,ka ~ai a me ke ku oke a puu ' kiel«ie iwī?nakonu o keU aina palahalaha, ua kamailio mahe laku la oia ia Kila me keia mau i oielo 1 ka i ana aku: | "Auhea oe e kuu ka punana a kuu aloha 1 noho ai. |Ae, ua pih m;<u n na wn.hi a ;pau o Waiame noi a kaua e he'e ai. E kaawal ana oe Ika )a apopo! O ka'u wale no e nonoi aku ana īa t e, oia no ka hookaawale ia ana aku o keia puu nui eku nei iv/aena o keia kula maikai a ka pal?ha2aha nui wale e waiho mai nei. Ua maikai hoi ka aina mai kela pe'a a keia pe'a, ina hoi .aole keia puu nui eku mai nei. Ina hoi he mea hiki ke hooneenee ia aku o kela puu, a ma ka palena mii o keia ahupuaa a. me kela ahupuaa, a malaila e ku ai kela puu no ka manawa i maopopo ole ia kakou o kona kū ana.