Ka Holomua, Volume I, Number 35, 30 Mei 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO

KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama-Ku-i-ke-Au Kaahiki MAHELE VII Ka hoea ana o Mailekaluhea ma i Kuaihelani—Ke kii ana mai o Keaniniulaokalani ia Hainakolo—Haalulu Kahiki, Oehuehu na Ale o ka Moana. (Hoomauia) I kela wa, ua komohia iho la ka hoonaukiuki iloko o Keaniniulaokalani no kona oleloia aku e nei leo, he hookuli, a he aloha ole hoi, ia wa oia i huli aku ai i hope a kahea aku la: "Owai oe e nei ino e kahea mai nei ia'u, i nohona nou o luna nei o ka waa?" Pa-e hou mai la no ka leo mai uka mai o ka aina: "Owau nei la o Paoo noho kaheka. He wahi kino pananaiki wale no ko'u, he uuku, he Kolomiomio, aoe piha ka waa o ke alii ia'u. Ho mai ana hoi ua wahi kaawale o ko waa no'u nei no kahi kino ananaiki.'' Alaila, pane ihola o Keanini: e Paoo, eia kahi kaawale o ka waa o ke ka-liu. O kou wahi ia, kaulia mai ka waa." He imo ana iho o na lau lihilihi maka o Keaniniulaokalani, kapalili ana nei wahi i'a a ka uuku launa ole iloko o ke ka-liu. O ua wahi Paoo nei keia. A o ka waiho pono nohoi o ke ka-liu mamua pono iho o ke alo o Keanini, ua ike pono īho la oia i ke ano apau o ua wahi i'a nei. Alaila, ninau hoomaoe wale iho Ia no ia i ua wahi i'a ala, me kona manao ole e kamailio a kanaka maoli ae ana: "Ea, e nei wahi i'a! O oe no ka mea i kahea mai nei i ke alii, i nohona nou o luna nei o ka waa?" Kani ae la ka leo mailoko ae o ua wahi i'a nei, a puka ae la na huaolelo maopopo: "Ae, e ke alii, e Keaniniulaokalani, ka moopuna a Kuwahailo; owau no ka mea nana oe i kahea mai nei. Owau o Paoo oni kaheka. A owau no kahi Paoo lekei." "A heaha iho la kau waiwai o ke kau ana mai la o luna o ka waa o ke alii?" i ninau iho ai o Keanini i ua wahi i'a eepa nei. "Kahaha!" i pane ae ai ua wahi Paoo nei i ka olelo lealea a kani ae la ka aka a Kolemakaonaona ame Hiluno'eno'e, na kaikuahine o Anaeholo a me Anaenoho, a pela pu nohoi me na ohua apau o luna o ka waa: "A eia ka'u hana; noho au i kekahi kipuka kaheka kai e konini

ai, a c oloolokaa ai i kuu wahi kino, a pau ko'u hoihoi, pau ko'u lealea, a nohoi ko'u i ka mhona o ia kīpuka limu, a lekei ae ana au a noho i kekahi k'puka limu hou. "A o ke ala onaona maikai o ka lipoa o ia kipuka, o ka huai malie ae o ke am'omio kai hu'ihu'i malalo, hoohihi no o Paoo, a oloolokaa no i 'kona wahi kino miomio ilaila; hoonuu ono no i ke kumu īimu' lipoa; oia ko Paoo noho ana iloko o ke kahe--ka. Noho no o Paoo a pau ko~ na hoihoi ia kipuka ltmu i ka uaua o ka lipoa, alakei no o Paoo a noho aku ana he kipuka limu hou. A i ko Paoo noho ana i kela ame keiakaheka limu, e īke ana no oia i Ka hu'ihu'i o ka wai e nanea ai ka luu ana, e ono ana no kona puu i ka huliae o ke alo a nahu pu i ke kumu | limu lipoa; e heha ana no na maka i ka olepelepe ae a ka huahuai kai, a malia e kole ana no ka lae i na olae pohaku oia kaheka. Aka, e Keanini—e! Hc | kole maikai ana ia o ka lae o j Paoo, ua hoonuu i ka ono o ka limu lipoa hou.** 3 Aole i kana mai ka hehe halo'ulo'u o ka aka a na wahane elua o luna o ka O Keaniniulaokalani nae, aohe maopopo iaia ke kaona o nei mau a kahi Paoo apiki; aka,, o luna o ka waa kai mao popo pono i ke ano o na mea a pau a ua wahi Paoo nei i hoike ae ai. A no ka aka nae o na poe e ae o luna o ka waa, a o ka oi loa ak'u hōi o na kaikuahine o Anaeholo ame Anaenoho, huli mai la o Keanini a ninau mai la i ua mau kaikamahine ala: "Heaha ke ano o na olelo a nei wahi i'a omoīēmole a ka eepa nui wale?" "Auhea oe, e ke ah»; -jit a hoea kakou i Waipio, kau luna ou, e kc ahi, n-i ui n r ini a makou pakaln c pna m I,' mai īa maua aku n«;t, n;i wahui«j o Juria nei o ko wsta e alii, a ike oe i ko wahine kaikuahine, alaila, o ia kou wa e ike pono ai i ka oiaio o na olelo a nei wahi kanaka ou. līe nane ka ia nei wahi olelo. "He keu ha keia a kahi i 7 a lealea i ke kamailio," i pane mai ai o Keanini. Pane no ua wahi Paoo nei: "Ac e ke alii, he lealea au ma nei hana o ka hookaau olelo; a oia no ke kumu o ko'u noi mai ia oe no'u kau wahi o ko waa. Haawi ae nei nae oe ia'u i ke kilu. A auhea oe e ke alii, o ke kilu keia e ike ai oe i ka oni lealea a Paoo. J3ia ka pilikia aohe i pa wahi wai ka wahao nei kilu e pahee pono ai ka oni ana a Paoo." Na ua wahi Paoo nei nohoi ka olelo, he aka wale no ka na wahi kaikamanine o luna n lru

Wll a Alaila, pane at; ui nw.xhi Paoo nei ia laua: "Aole hoi olua e nei mau ui o'tna e hoopa aku i na wahi m:-.kiao o olua i ke kai la; alaila, l.amohamo īho o!ua i kuu wahi k.-iO nei a p?kika i īke mai ai h;.' 1 ke al'i a l<-».kou i ka haUiUio kahi Paoo, lekei kaheka. | Aele hoi o ii wale no, aka, 1 , wahi wai hoi kekahi no t nei J apu [k'luj maloo-haha 1 ole ( hoi e poholehole ko'u wahi īli." ; ]\le ke kani ona aka a ua| ' mAU kaikamah'ne maka onaona ! neī a no'eno'e hoi, kioe no ka lima o kahi 1 kai, a pel? no • 1 hoi kekahī, a liapi iho la maluna' 0 k-ihī Paoo. Ua hele ae la ka , o ua kilu r»ei a he wahi li-! hil:I:i wale ne koe, piha loa 1 ke kai Aiawa i oni ae ai kahi, | Paoo me ke akamai nui, o ia no j oe o ka apakau a ka wahine, ' haa o Hopoe. A ma ia wa hoo- | |kahi no, kani ae Ia ka leo oli a | ua wahi Paoo nei: 1. O Paoo, o Paoo kf-ia, ' 2. O ke kupu., o ka eu kela, 3. O Paoo lekei keia, 4 Halahalakau i ka limu lipoa, | 5. Oka pa keia—o ka pa kela, 6, Lele au la —lekei au la, 7, Lele aku au i kipuka kai nui, 8, Lele a & u au o kipuka kai lii , lii, 9 Oka iniki keia, o ka lawe kela, 10 Miki ke kai, maloo kaha one, 3tu lea lialelo' i ka a-la, 12. Kike—e! kike—la, " , 13. Kike ka a-la, ueue ka mamane, 14 Haa—e' ha»! v 15 Haa ka hi*u o ka i'<i pewa - - - nui, 16. Halo-—e! halo, 17* Halo na pihax>iba o ka ī J8 Oni—e, oni! 19. Oui kalakalaihi o Paoo, 20. E o niai o—e, e o— 21 O mai Knanini i kou inoa, 22- O ka Pa kapu o Kujiihelnni, 23. Kun lani kun miiiuiili Aole i kana mai ka lealea o ke oli ana a ua wghi i'a m.'ī. , Nui nohoi l'u Kt-»ar)iriiuKiokn!.iru mahalo j ka mnikai ume ka niiu - mae o na h»r)a a Peioo. O ke oli no, o ka anapau no ka ua wahi Paoo noi īloko o ke ku-liu waa O lakou. Ua lilo ua wahī Paoo nei i mea hoolealea i ka huakai aumoana a Keaniniulaokalani. Maanei e kuu makamaka heluhelu e haalele ai kaua ī ke kamailio ana no KLeaninīulaokalanī, a e kamailīo kaua no Hainakolo 1 ka ehu o ka -waī lele o !Hiilawe. Mai ka wa i hoomaka mai ai ka kaua kamailio ana, e ka makamaka heluhelu no ko Keaniniulaokalani hiki ana ī Kluaīhelani, a i ko kaua ike ana iaia e hele ana i ka moana, elike me I 5a 1 hoikeia ae la, ua ike mai la no o Kaauna ame Kapo ia mau mea, a ma ko laua ano kino.papalua mai Waipio maī; , a e hahai ana nohoi laua i na mea apau a laua e ike ai ia īlai-