Ka Holomua, Volume I, Number 11, 13 December 1913 — HE MOOLELO -NO- KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu kee o Makaiwa. Kakania e Olopana-Nui Akea MAHELE EKAHI. Ka Mookuauhau o na Makua A me ka Huakai Aumoana a Mo'keha i na Kai o Hawaii nei—Ka Haalele Ana O na Makuakane ia Moikeha. [ARTICLE]

HE MOOLELO -NOKILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu kee o Makaiwa.

Kakania e Olopana-Nui Akea

MAHELE EKAHI. Ka Mookuauhau o na Makua A me ka Huakai Aumoana a Mo'keha i na Kai o Hawaii nei—Ka Haalele Ana O na Makuakane ia Moikeha.

0 ke kjmu nui o keia uwa<uwa ana o na kanaka, mamuli no aa o ko lakou ike a kamaaina mau i na manawa lealea a pau 0 keia ano i na wa i hala aku, aole loa he kanaka e lanakila aku maluna o Nolaila, ua ku-a-wiwo a maka'u maoli na kanaka iaia ma keia ano lealea. A oia no hoi ke kumu ni*i 1 loihi loa ai ka manawa a X-ani-loa i holoholo ai i ke kahua me ka loaa ole o ka hoa paio nona. 1 ka loaa ana -o ka laau a ke kanaka opio, ua ku ae la oia īluna a hele aku la a komo iloko o ke kahua lealea a ka moho kamaaina e noho ana. Ia ianei nae i komo aku ai iloko o ke kahua, aia ka moho kamaaina ke nanakee mai la iaia i kona wa i hoea aku ai iluna o ke kahua mokomoko. I loa no i ua kanaka opto n?;i a ku i ke kahua, ua hookaa ae la oia 1 kana laau maluna o kona poo me ka hiehie nui, a j ka paa ana iho o ke kakaa ana 0 kana laau oia no ka manawa--1 poha aku ai o kona leo me ka moakaka i ka ninau ana aku. t£ A lele Koae a pili i ka pa2i; he lua ia; a leīe ka Aukiina i ke kula o Mailī, a mau iheaī" "A mau iJ£ko piko," wahi a Laniloa i pane kikoola jnai ai, me ka hoomau ana mai no i ke kamailio ana: "Ua ike no paLa kamalii kaee opaehuna o Moanalua, aoiie i lawa i keia hana, hele mai nei keia me ka haanui 1 mea paiopae na'u." "Ua mau kamau a kaua, aohe hoololoiahili olelo hou ana aku. Nau paha na ke kanaka makua i hele a lena na niho, a i ole, na'u paha na ka Ulili kiko onohimaka o Tahitikaialeale? Ehia ka hoi mea aloha, o na maka o ka wahine e kau mai la 0 ka hoi aku. I ko hoi ana aku auanei he kino Lepelepe-o-hina ka ko wahine e ike mai ana. Nolaila,|paheeia ko laau 1 ike ae hoi ka ahakanaka e nana mai nei i ka mau ana o ko laau i kuu piko, i ko ke keiki." i I keia manawa ua Lariiloa| nei i hapai ae ai i kana laau al

hookakaa ae la maluna o kona poo; nana hoi ka hopkakaā he hookahi ko ianei hookakaa like ana i ka ianei laau mamua o ko ianei alo. V. 0 ko Laniloa hookakaaia i kana laau a hoopaa, hookaa hou a ia wa oia i holo mai ai imua a pahee mai la. 1 kela pahee ana uku Ia a Laniloa i kana laau a oia no ka manawa o ke kanaka opio i pane mai ai ma ke ano hoopuoho: "Auwe 110 ka hoi oe e ke hoa pehe»a īho la ka hoi e niau ai*ko Uau i kuu Eih mai ka piko i ko ihu he piko leo ole, i hakalia īa c-. I keia pahee ana a Laniloa ua lele yku Ia kana laau a hala hu ika makani. Aohe ia i lele a mau iluna o kekahi kumulaau wiliwili e ku mai ana mamua pono o ke kahua_pahee. O kela mau huaolelo hoopuoho hoi a ke kanaka opio, oia ka mea nana i hookomo aku i _]£a momoleuahi wela o ka inaina iloko oua moho kamaaina la. O ia mau olelo no hoi i huipu ia me ka hala ana o ke kumu wiliwili (omau) ekaupale mai aii ka lele loa ana aku o ka laau pahee oia ka mea nana 1 kono aku i" ka ahakanaka e uwa ae, ao ka mea hoi nana i hooi loa aku i ka inaina pupule iloko ona.

I keia ike ana o ua Laniloa nei i kona hoohokaia ana e ke , kanaka opio no ka manawa mūa ;loa, ui laiau hou iho la oia i kekahi laau a hoomaka ae la e holoholo poai a puni i ke kah\la paheeme ua laau la, a i kona poai a puni hou ana ae no ka lua o ka manawa, ua pahee hou mai la uia me ka hoopololei a-sa i ke kamau (kumu wīliwil) e ku mai ana mamua o. Mamua nae o ka p hu a af,u o ua Laniloa nei, ua ni;..»u hou mai la no ua kai akn opio nei me ke ano hoopui• ■ ka pajie ana mai: "A mau i ka piko o ke keiki kaee opae la!" Mamuli o keia ninau hookolohe a ke kanaka opio, ua kaohi mal la ua moho kamaaina nei i kana laau pahee me ka hoohuli ana aku imua o ke kanaka opio malihiiai. Mamua ae o ka hiki ana 1 ka Ilamuku nui a me ke aiii Kaihikapu ke hoopuka mai i huaolelo no ka papa ana mai i ka hana a ka moho kamaaina ua hemo e mai la ka iaau a ua moho la mai kona lima mai. Eia nae ka mea apiki ma keia hana ana a ua moho kamaaina nei, aole i mau aku ka laau a ua moho nei i ka piko o ke ke!iki kaee opae o Moanalua, wahi ana, aka, ua mau mai la no kana laau iaia ponoi no. I ka ike ana o ka ahaWanaka i keia hoi kua ana a ka laau a ua moho nei a n'ali no i kona io ponoi, ua h.ui ae la ka ahaka-

naka mai o ao, no mea, i kela wa aua moho kamaaina nei i pahu mai ai i kana laau me ka manao kuhihewa, o ka laau pahee no la ia r*pahu mai āTi ke kanaka opio malihini, eia ka auanti o ka laauihe maoli no a ua moho la. He oiaio. I ka manawa a Laniloa i ulupuniiā mai ai e ka inaina wela, ua "ike aku la ke kan„ka opio malihini i kona lalau .ma ae i kana laauihe e ku koke ana no ma kona wahi e holohelo ana a hoomaka mai la e pahu iaia me ka hikiwawe loa. No keia loa o kana lalau ana a me ka hikiwawe loa o kana pahu ana mai, pela i kuhihewa loa ai na 'kanaka o ka ahakanaka o ka laap pahee no a ua kana i hou mai ai i ka piko p ke keikū Aka nae, i ka manawa a ia~ kou i ike aku ai i ka hu-lapu ana o ka laauihe mahope o kona xwi - hoehoe " hema, akahi uo lakou a īke pono aku, eia lea, o kana laauihe ponoi no kona mea nana e pepehi. Oia ka ua ahakanaka la i liooho ae ai: "Pololei wale ka hoi ke kanaka opio f olelo īho nei-, he kino 0 ka Lepelepe-o-hina ka ka wahine e ike mai ai i ka hoi aku! 1 hewa no i ke kamaaina i ka lele pua-o o na olelo, me he la hookahi no o laua halau i a'o ai ia ike, aua ike oia i na poapoo a pau o kahi keiki kaee opae o Moanalua ae ne'i, wahi no ana i kikoi ae nei. Mamuli o keia ulia mauwale i loaa i ka moho pahee laau kau lana a na aiii kamaaina, ua hoomoeia ke koena aku o na lealea no kekahi la ae. I kela manawa nae a ka ahakanaka i hui ae ai mai o a o,_ oia no ka manawa a ke alii Hlaihikapu 1 peahi aku ai i ke keiki malihim e hoi aku. Ua hooko kku no hoi ua keiki malihlni nei i ke kono a ko lakou kamaaina, a hoihoiia aku 3a oia no ka hale noho ponoi o ke alii Klaihikapu kahi i hunaia ai. Ike akakuu ana iho o ke ano pihoihoi o ka ahakanaka, oia ko lakou manawa ī ninau ae ai no ke kanaka opīo. Aole i pau.