Ka Holomua, Volume I, Number 8, 22 Nowemapa 1913 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA —: o :— HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakauia e Ka-Lama-Ku-i-ke-Au Kaahiki

MAHELE V. 'S.v HI'AKAI imi aloha t ica aina O KUAIĪIELANI ( Hiioiimuia ) ]VEaanei kaua e ka makamaka heluhelu e īke hou ai i ka lele ana o nei manu hnokanaka ke kaikaina noi o Hainakolo a komo i ka poiuiu o ka lewa, a he ku nT».o!i i ke ano hookalakueua | & hoopahaoliao noonoo keia ntvo kulan». Aka, maha o ka wa no ia i awili pu ia ai na hana a keia lahui me ka mina kupai-, anaha, elike me ka hiki ia lelealuaka ke lele me koiia mau 1 eheu i hanaia me na lomalomai lau niu, a pela nohoi me-kahi p<-«e iele pah e aku naeheu lau-i i'' ikeia ma ko lakou mau moolele. [ He pue mana na poe e ke- au ! kahiko, pela me na hoike ka' Baibala. Nawai nohui e ole ka lele, a lele wale ka hoi na moolelo kupua a na haole i ka lewa. 0 ka hahai nohoi ka Mailekaluhea i na olelo o ke mele. a o ka hoopaanasu mohoi ka ke aikane'halekipa o īakou a hiki i ka panina. 1 lawa rto a ka hahai ana a Mailekaluhea I ui mele 'ia, ua paa pono iho la i ke aikane mai ka. mua a hope. A ia wa i pane m ii --ii o Mailekaluhea 1 ua aikane ala: "E lele au, i e hana oe i lee mele lupe a kau« i pa'i-a-pa'i olua* me ko hoa pa.io ma ia mea he paeaea." O ka wa no hoi a. n-i kanaka e pahenehene mai ana: "Ahea la ka hoi leie a manu ae ua. poe pa-u pualewa nei?" O ka manawa no īa a "Maīlekaluhea i uhoia ae a 1 iJcorra mau eheu, a iu upai aua no o ua mau eheu ala, o kona wa no ia i oili pulelo aku ai a kau aheahe "na ilu,uwa hoi,kau n o na kanaka. 4< A lele wahine kupanaha i ka lanl-- e! A lele—e! A lele—e! Lele ka wah ■■ kmo manu — e! " Eia hoi ke aikane a iekaluhea ma ke hana nei i ke mele .i aoia mai iaia a wale waha. Ke iawe nei ke kaikamahine o na pali hulilua o Waipio i 1 1 ' - => ka manu Iwa, he Io k, 10. Ua pii aku la a hoolai kauaheahe, a īiookikaha ae la elike me ka lele a ka lupe. He oni ia o ua Mailekaluhea nei i o ia nei, a hoolailai malie iho la, A. mahope o kana hoike ana : kona lele haaheo a kilakila imua o na kanak, iiana ae a -ja maka malaio m ~ hamama ana o na waha ■ i ke kuh na lima, ua hao «. ua euei

»la i k-a lele aaa no luna li. ' a komo i ke ao polohiwa. A oia ka .manawa a ka kanaka i ike aku ai ; ka ow. iwili ana ae o ka lupe a ko lak. u kaikamahine kamaaina. O ka wili, o ke kimo, o ka pokakaa. pokakaa no »a o ua lupe. a iho po'olei a inu i ka wai e ul'", "a niniu malie i ka ilikai. Ke noke la hoi ua kaik i'U.' [ hine kaeaea ala i ka unu » s ku huki ike aho oka lupe a me ka holo ana a hoolaolu ik. io oni imua a ī hope T e man.u uia o ka mea ia e ala mai ai ke 7 oo o ke kaikunane iluna- a k.m 1 .)u ka umauma ika makam, Ae'o nae he wahī mea a \oa.. - kahi pono. I keia kimo ana no o I',"t1',"t ala a wihwili a pa i ka w ka loha no ia o na pepeiaō, -■ 1 . ka hiki ana ke eni hou. H ba hoi kau. Aīa wa pane a'. i'a ke_aikane a Mailekaluhea i ua hoa paio ne:: "Eo oe ia'u ī neī la. A ' t u lupe la ke kau mai la i kt . - ih, ke haaheo mai la i ka kmi ka-ao, e walea anaiika hu'i iu:ki aka ua awa. Ao ko walu k iikunane unihipiii krjri« iwi malno hoi, ke kupou naaupo mai la i ka lae ona ilalo, he ono paha ī ka loli ka'e i ka ī'a maka ole. "Aohe paha he īkeiho, he pc» haku wawana ooi ae " ko ialo, a pa ae i na kukuna wana, wanao ae iioi o ku a puu ka iae, ka ihu, oke aea ae bs%i. pono 0 ke pod iluna, o ka oi rt>a iho la ka hoi ia oke kupou. Ka:, no a hala ka olelo a kuu. mau aikane, e kimo ana ke poo o ke lape ilalo ī ka hoonuu i'o wana; e aho no nae īa, ola i ka ehu - kai." Aole i kana mai ka huhu am~ ka piena o ua hoa paio nei ona. He lele ia o u-\ kaikamahine ala ma o maanei, me lra olelo ana , ae: ' Ae. E iho ana kuu* lupe e | auau kai, a mai Uila ae pii hou j oia a haahaa o Keolewa. Aia 1 kuu eo ia oe e kena ino, a hiki hou ole ī kuu lupo ke lele . ae. Aka, i ala hou kau lupe a ! lele hou iluna i k« poiuiu o ka lewa, make oe a make pu me ; kela poe kaikanwhme au loloa v/awae ulaula." I Alaila, pane aku U o Maiie-

pakaha: A.ole e ala. hou ko lupe kakaiapola pokole iluna.

Oiai, ua komo pono aku la ka 1 ihu o ĪSTiu ko kaikunine, iloko o 1 oopu a na kaikamahine

o —aohe hana ( i koe, ua pio ke ahi. A.ia o j Mailekaluhea la ke hoolai mai j*la i ka iuiuJ' Ia kimo ana no o ua lupe 'la, o ka iho loa no ia a holo-a-i'a i ( ka opu o ka moana. E miki ae ana o Keaulawe kekahi kupunanakane o lakou neī, pale ka pono i ua wahi iwi maloo 'la. Oi noke ua kaikamahine nei i ka umeume a i ka hukihuki i ke

aho, i ala ae kahi pokn kaikunane ona, aohe wahi mea a eu ae, ua paa ia Keaulawe. īho la ua kaikamahine nei' ua ka pono, ia wa 1 kukule ho ?i oia me ka pane leo ole. 0 ke kaikamahine hoi keia nan ? ke eo, kena ae la oia i kona ohana ame na makamaka e kii i nu waiwai o ka mes 1 eo a ohi m,..: ma ko lakou ao- o Aole nohoi 1 kana mai ka nui o ua Tie;i he waiwai; ka waa, na ahu iīl eia pahee, nj, ahu kap-i pa-u ou~holowai, na lei hulu manu c-o O'aa, ka xipena, ka at ame ka i'a, auie na waiwas e ae he nui. ae la ua kaikamahme .1 i : kona poe ohua e kalua ka pu.ia anana ka loa na na aikane, a t kolua oko.i nohoi ka na kan". ka mn e lawa ci koe; make ka iho hanai aho.iui i kupele a momona pakn ktkala, hoolua na puKolo moa, : ku l j ua upena i'a, a he nuī wale ' akL o na o~īo i heomakaukauia. ! 1 ki wa e hanan nei keia mau aiea, ua hoi malie ino la s> Mailekj>»luhea ka poiui:. īho o ka lewa H"e wa īa a wa mai ria kanaka no ke kamahao o ka hana a kaika ■nahme malihini. 0 ke katkamahtne hoi keia t eo ai, ua haalele iho la me „ kona lraikama a hele ama mari la ma ke ano aata, a oia ka Ma- ' ilekaluhea i olelo mai ai* "Kle • lele la na makamake. ole. ■O Alae-nui kekahi, e Alae-iki kekahi Ua hniketa rr,a keia moolelo, no keiīi mau kaikamahīne na inea eiv.a o kela mau aiiupuna o na ke-au-kaha ma ka huli hema o Honolulu nei, o Waialae nui aire Waialae īki. 1 ka mo'a ana o na nneaai a makaukau no hoi na mea apau no ka ai ana oka lehalehu, ua kauoha ae la no ua kaikamahine lanakila nei i na mea apau e ai a e hoonuu 1 ka momona e waīho ana imua oke alo. A pau

ka ELS ana, ia wa i pane mai a? ke aikane a Mailepakah;* ma i lakou*

"He nani ia, ua ko ae nei au i kuu mau waiwai apau, a ua | kapa'i mai hoi he mau waiwai ( hou no'u mamuli o ka oukou mau kokua ana. iie mea uuku ' nae ia, o kuu ola nei no ka mea 1 nuī; oiai o kuu la keia i manao

ai, he la no'u e make ai. Oiai, f

ua. aulaaa -./ale aku ko'u noonoo i o a īanei i kahi e* pakele ai au I mai ka make mai e kau mai ana I maluna o'u mai kuu hoa paio . mai; aohe nae he wahi mea a I loaa iki ia'u o ka ike ana no ko'u wahi e pakele ai; a kau mai la i kuu mau onohi maka ke ano halialia o kuu poino ame' kuu popilikia; a oia au i loaa mai ai ia oukou e a'u mau aikane, e uwe hookahi ana i ka aeone ma I ka pili lihikai. ( "A i hai hou aku nae hoi au t ia oukou e a'u mau aikane a

hoopaleele» hoi o'u, oiai ke maha ame ka luuluu e ;.epu 3r a rna';:n«i o'u 1« \va, e nee.noo a ? koke \vdte no : ke dro o ka'ii ir.oer.hane \ po ne;. A oia keia: 'E he.-e hocka,ii an.i r o ka he; ko'u uliane ke holohelo kahakai ma keia aeons nei no, ia w» au i ike aku ai \ keia mau manu ekolu o lele ana mai a kuu ma kahi kpkeke i kahi e ku ana. A ninau mai la ka. hoi keleahi manu ia'u: 'E aha ana oe e Waihoikaea ma keīa wahi?' O ko'u pane aku la no hoi ;a; Loaa mai la jka Moi :a o? e ka manv_, ko'u A heahe la hoi. kau nna.a e lea ma.iu, ea: 1 hoike ak'j au :a oe, E aau ae ana au i kahi o"u e oia ai. Alaila pane heu mai la ka. manu: ''Make, ea? J Ae akta. la nohoi au me ke kulou ana iho o k a'u poo ilale: Ae. He make auanei keia -a koe. Ua pau ko'u mau wahi pono apau 1 ka pi'.iia e a'u, cU ua Lilo mai a'u aku,. a o ko*u raau iwi wale no koe. \ i keia La no paha lile kuu olel t kuu hoa paio. "Pane hou mai la -ae ua ma-

inu nei: 'He lupe ke kumu o Ika har.a, ea?' ae nohoi ka'u. A. oLelo hou mai la 110 ua manu ala: 'Aohe iupe oka la 'apopo. He manu ka lupe; he hihimanu ko ke kai lupe, ahe manu iwa ko uka nei. N"osaila T 1 manu kau lupe.' Ia wa ninau aku ne» ko'u uliane 1 ua manu ala: Pehea auanei e loaa ai ka'u manu, he īke ole loa au i kapili manu. Aole paha e loaa

r ia mea he manu ia'u. Olelo. mai la nae ua manu ala: 'Aole. He manu no. Apopo loaa kau manu.' "E kuhi ana au eia keia a'u e kamailio nei a e ike nei i na manu ekolu i ke ao; a na ko'u puoho ana i ike iho ai au, he moeuhane ka ka'u 1 īke ai. Noonoo iho la au i ke ano o keia moe, aole nae he maopopo iki. Aia oukou i kahea iho ai ia'u, oiai au e naauaua ana i k»u poino, ua puiwa ae la au a nana aku la ma kahi o ka leo i pa-e iho ai, me kuu manao e ike āku an=t la hoi au i na manu ekolu a'u i ike ai ma ka moe, eia ka, o oukou ka'u e ike ana.