Ka Elele Poakolu, Volume I, Number 12, 24 November 1880 — KA HIHIO-- NANEA o LAKAMANA KA WĪWO OLE O AS1A! A O NA NANI O INIA! [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA HIHIO-- NANEA o LAKAMANA KA WĪWO OLE O AS1A! A O NA NANI O INIA!

( JI(t7:uia. e Hoa. II". .V. Kipikouo — Jlooipo ia e Jx(dukiu(( 1 \drkonu.) ' — ' ^ v M O K U N A - 6 . — H E L u 11. ; ih'A H^ U A K ,4.1 K A A H E LE A LAKAAIAN'A MA K A MOKUPUNI 0 B0N,IO — KA LAWE PIO IA ANA 0 P0NITIANAKA JIE NA UAI.MANA, KE GUi.A , A ME NA KAUWA. AMULI o ka pa koaniani a kekahi makani koaheahe, ua lawe haaheo ia aku la ke alii Lakamana me kona mau waa kaua. a e kaa'lo mau ae ana na ae kai nani o Sumatera, a hoea ma kela aoao o ke kihi akau "loa o ka aina, a hoomaka aku la e palau i na ale-hanupanupa - o ke kai kowa o Malaka, a niau aku la maluna o kekahi hakina o ke kai o Kina — hoea ana ma na palena o ka mokupuni nui o Bonio, ma kekahi lae i hoomaopopo ia e ke Kapena Lakamana e kokoke ana i ka waha o ka muliwai Ponitihaka, a maluna o kona aekai e ku ana he wahi tao- ■ na uuku nona ka inoa e like me ko ua muliwai nei, a ua kaulana no ka waiwai a me ke gula a me-ke daimana. kjoolann iho la Ua mau waa nei mawaho aku o ka aina oiai e malamalama ana, i ike oie ia mai ai e na kanaka o uka, a i ka wa a ka po i uhi mai ai, hoohuli aku la na ihu o kona mau waa no ka hookokoke ana aku i Ka aina. Ua ike rnua aku la no nae o Lakamana oiai e ano molehulehu iho ana, he, mau nioku pnihu kalepa nui ekolu o, mo-ku ana iloko o ke awa. Lohe al^u la ia i ke kani o kekahi pa piula nui (gong) a rne ke kapalili o na pahu Malae, a |ioornaopopo iho iU ia, he kahea ana i na kanaka e akoakoa •Mi rio k-i malama ana. j kekahi halawai hoomana. Kakali ih6 la ia no kekahi manawa iiuliu, a nuoneo ka aina ine ria inan, kani, a pio.iho la iiu kukui ;i pau, la manawn, wehe «0 |a o Lakamana i kona aahu' a pau, jiaa ae la he {)ahi oi inawaen a o koua mau niho, me ke J<ila a me ka jiaea, i mea leoe ahi, wa-hi iho la ni e J<eJ<ahi apana welu, Jele hku |a ia iloko o ke Jrai, a au aku )a iuka o ka aina. Pae aku Ja ia i kekahi wahi e ulu.mii' arm na Jau laau ma ka aekai, a maiaila- kona wahi i makailmi .saku ai i ke kulana o ke kaona," a ike aku Ja no hoi ia ho lehulehu wale o nakmLka e ala ana rio, a e hele ana rna o 'a maanei. Ka* ka)i iho )a ia malaik a hiki i ka meliu ana o

na mea a pau, a hauie aku la ua wahi kulanaliauhale nei iloko o lea hiamoe, ia wa oia i liele nihi aku ai malalo o na kokua ana'a ka malamalama o ka mahina hilnmua, a halo aku la ia ma o a maanei, e hoomakakiu ana i ke kulana, ke;/ano o ka waiho ana. a me ka loa a me ka laula o ua waiii kaona nei. Ua like o Lakamana ine he Alopekala e hoomakakiu ana mawaho o ka pa hipa, 110 ka loaa akn 110 o ka hipa a inake a pau i ka i alapoho ia. Ua hele aku la oia ina keia huaj kai mai kela aina mai ana i haalele aku la : inahope, no ka lioopomo a me ka pakaha una , ma ke ano he ppwa:_ Joiok.Q .o.ia ma.u.la. he : mea mau i naalii Malae ka liele ana i kalii , manawa ma na inmkai pow.i ; a oiai mi lioi 'e pii ana ka maliunalama- a me ka ileaika o ; na aumoku o Europa maioko o na Paemoku 0 Inia, aka, a liiki mai i keia Ja, he lehuiehu wale na alii Malae o Sumatera, a ine'keleahi mau mokupuni Malae e ae, i leahi manawa l<e hoouna nei no i na auwaa powa i piha me na Ima, 110 ka pal<ajia ana i na moku nui, a ua lawe - pio ia no lioi, aole no i liuliu loa ae nei, na moku o Enelani, Olelo e, a me leo na aupuni e ae o Europa. A ua manao ka poe Malae i keia mau hana, he hanohano a he kaulana. Aka, aole loa i hoalaia ko Lakamana manao ma keia mea, mamuli o ke ake e loaa mai na hanohano o ke kahua kaua, aole hoi 1 alakai ia oia ma keia huakai no ke ake po\ya wale iho no, ak'a; no ka. okomo ia ana iioko o kona puuwai _na kipona o ka iini aloha ala. kupaoa, e lioeha ana i na keena laahia . o kona umauma, a e koni ana i kona. iwihiio no ka nani nohea Umelia, ka ui, lja nani roselani o kona mau hoomanap ana a pau. Oia ke kumu, a oia ke ahi wela enaena nana i hoala i kona mau nōonoo ana a pau, a me kona manaopaa e hele rna keia huakai pakahh., a malia paha e hoopoino i ke ola o kona hoakanaka. Aole oia i hoomaopopo i ke ano o ka noho ana Karistiano, ina pnha i ike, ina la ua noonoo iho ia i.ka pono o kona inau hoakanaka ; aka ua pihu oia i na noonoo ana o ko kulana kanaka iloko oia maii la,' oia hoi, e wiwo ok: in a ka paio ana i kanaka, a e oiaio ma ke aloha i ka wahine, Aole 'ona manao no 1«; gula a (laimana paha. Aole oia o paio nku i kekahi kanaka i luimu e loaa mui ai ianiau mea. iaia, AJ<a e paio aku no ia 1 kekahi knnuka a maiUheliina kanaka pahL 1 kw'nu e haule mai ai keJ<jno nani laahia 0 Umeha mnlalo 0 kona rnalu, ka {maiwa liookahi hoi nana 1 hoopiha ia lolio orla me keia mea malihini iaia healpha; a oiai 0 Uapiilinia , kona makuakane, ka rnea nona ka mnna ama 1 uianao uui ai, ua kauoha mai iaiae kii aku J niau kauwa, i yUlu, u 1 (kimnm, a oia j<e kurnuJ<uaj e loaa ai iaia, jra moa ar.a i alohu . 111 l wahme nana,.nolaila„ 0 kiuwu pia a loaa i ip. mau mea, ina. n0 nmmali 0 ka'lawe arm j ki ola 0 kekalh huina nui 0 kona mau [,oa~ kanaka 0 loaa ai ia mau mea ; a i,,a i \axuoh» ka M,oj fea,„dmaMaia, e hke kwneLahanaii ' I

' kona kauoha ana ia lakoha, e hele aku rna ke j kula, a e malama i ka oihana malama holohoj lona 110 na makahiki he lehulehu. aole hoi 0 ka liele e jpawa, iua no la ua hooko. no oia ;a. kauoha. 1 A apo, ua hiki mai ka wa e hoomakaukau ' ai ke alii Lakamana e paio aku i ke kaona 0 Ponitianaka. Hoomaopopo |aku la ia i ke : kulana o ke kahua. ka nui o na liale. a aia t E haawiia no he 21 Balot» I'aina 110 hookahī pule e ai at. |" laila, e uku aua ka mea (iala i kana mea wale no e ai ai I 9- K LAW' A M A l' AN'A KE l'AKAUKAU ME KA 01 O KA MAKKKE. T ■' nl7 6m CHUNA WA' Luaa N'ui. [

! pau, a koe ka pale malo, a e lawe pakahi laj kou i na pahi wili he kriss, m'e ona mau ihe oi wini ekolu a ke kanaka hookahi, a e paa i ma leekahi o ko lakou mau lima, a e au aku j iuka o ka aina. Hoomaka aku la lakou e au a hoea aku la īuka. Hele aku la lakou a mawaho mai o na paia o ke kaona, hoomoana iho la lakou. 0 keia kaona o Ponitianaka, ua kukulu anapuni ia mawalio o kekahi kuea, a aia iloko ;.o.ka waenakonu, e ku ana he wahi hale uu- - Jtu, oia hoi ka hale o ke kiai, a ma kahi e pili koke mai ana e le\va ana kekalii pahukani nui, i hanaia mailoko mai' o ke kumu o kekahi laau iliahi nui, a i ka wa e uhau ia aku ni e pahola ana kona leo nui koikoi ma o a maanei o lee kaona, E malama mau ami he kiai ma kahi a keia wahi hale e ku nei, • lie inea mau no ia ma na kaona Malae liilii a ])<iu, he mea makai i lee kipi malu mai o na powa ; a ke hoomaopopoia kekahi ulia o itu! ano, e uhau iho n.o ya kiai nei i lea pahu,.a na kona leo nui e hoala ae i ,,a kanaka a pau o ko kaona, a holo mai loko rnai o ko , lakou rr,au hale pupupu, a houluulu ae la maloko o ke kuea, kalii a ua walii hale kiai I kōi e ku arm, a ilaila e knka ai no ke pale anu aku i ka pilikia. Ilaalele iho la o Lak'innana i kona irmn kin, e leali mahope,-u koino aku ja i, < ,na J<a0 mi wiif" hal^ nei, e nee hele'ana' ■ ia inn ka, ha)o ana ma o a maanei, i !<uhi ia mai l)«. ilio a i ole he puaa paha e hele walo an/i i ka. po, Kokolo «ku )a ia me he popo|<i Ja i kahi o ka hale kiai, )|<e .aku la ia i hi kiu/ e ku hi)irmi ana i ka pa, a ua hiamoe - J'J. Uookokoko aku) Ja ia, a lele aku Ja i)una ./) ua kiai r,oi e )iJce ,ne ku mama ' o Jce tiga,n JaJ.au aku la a paa )<.ona puo-i me kokahi • mn, pahu aku k ia i l<a pahi, n loaa aku la. kmi p.uuwhi, « haule aku k ia ilalo oka

nonua, ua make loa, me ka pane leo houole ae. Huli hoi hou ae la ua alii hae nei a loan aku in komr mttu - k"o;t — Hh^okaawale nr_iaHrr" ne kanaha o lakou i palima ia, e hele aku^ ma ke kua o na hale manvaho iho o ke j kuea huinaha. a e paa aua kela a me.keial me ko lakou mau pono kaua, a-he mau apa-j na laau aa kahi, ua like me he aila mahu la ke pa aku i ka ula o ke ahi, a me kekahi ; apana laau okoa i hoaa ia, a ke puhi ia iho e lalapa ae no, a me ia lalapa e kuni aku ai j i ka apana laau aa. A. o ua Lakamana nei, hele aku la ia 'i 'kahi hale Ihai iwaenakonu o ke kuea me na kanaka ona i leoe iho hp umi. A i kona hoomaopopo ana, ua lawa pono ka manawa no kona mau kanaka e makaukau ai no ka lakou mau hana mahope mai o na kauhale, ia wa oia i uhau aku ai „i ka pahu nui, me ka uwa leo nui ana. Ia manawa koke no i ala mai ai na kanaka o Poinitianaka mailuna mai o ko lakou mau moenā, a holo mai la i kahi o ka hale kipi, me ka paanao e loaa aku ana ko lakou kiai makaala, aka, ua hoopiha īa mai Ja nae lakou me- ka weli nui i ka ike ana aku , i na enemi aohe o lakou aahn, a e.uwo nui ana lakou me ke eehia, holo mai la.Iakou ā lele mai la maluna o na kamaaina, a hoohelelei aku la ia lakou ilalo o ka honua i ka pa ana mai i na ihe, a.me ka houia mai me ria pahi wini oi. A i ko lakou huli hope ana aku e' holo aku, aia hoi, he mea e ke-kaumahu i ka ike ana'ku .i ko lakou mau home, ua iilo.ae la he mau lapa ula ahi, a lohe aku la lakou me ka weliweli. i na leo hanehane. kani.kau o ka lakou mau wahine ā me na keiki. Māmuli o keia mau kino kanaka'he kanalima wale no, e lele an'a maluna o na kamaaina me' ke kukala leo nui ana-ae : Aū>°k ! amok !" oia hoi e make ! e make ! ua pi'ha loa īa lakou rrie ka weli, a nolaila haawi pio mai la i keia poe kakaikahi, a he pa umi aku hoi ko iakou nui mamua oko lakou peē enemi. Ua lohe.ia^ aku la ka leo poha nui o Lakamana raa na wahi a pau, ā ua piha na

kanaka. me ka makau- nui, a. ) kona hoomapopo ana, ua wiwo nā kanalea o ke kaona i akoakoa 'mai, -a ua nawaliwali a pili pu me he mau hipa la e hae ia ana ē na holoholona hihiu, a ua hiki ole ia laleou ke kue mai, ia wa oia i leukala aleu ai imua o laleou ina ka olelo Malae me he leo la no lea o-le kani -"E ■ m oe-iho oTTkoa :rpāiT'l oilllāīoleeū I o , me ka oni ole ae, aole loa hookahi e make hou." la manawa kolie no, ua haule jho la ua poe pel/.a .pau ilalo ke ālo ; haple iho la ka )rnalamalama o ke ahi e lalama ana i ka lewa maluna o ua kahua nei o ka weli, a hoike mai la i na hiona an'o e o ka weliweli. Ua uhi paa ia ua wahi huinaha nei me na kino o kane, wahine a me na keiki 5 o ka hapa nui, o/lakou aohe kapa, a o kahi poe ua hapala pū'iā'me ke kako, me.ko lakoa mau leo uwe i piha me na huaolelo kanikau, a ku ,.aku la na koa hae o Niaaa iluna a imua o lakou, me na kino olohelohe iliulaula. A 'keia puh ae.