Ka Elele, Volume 9, Number 4, 15 April 1854 — KA OLELO A KE ALII Imua o Ka Ahaolelo, Aperila 8, 1854 [ARTICLE]

LA OLELO A KE ALH Imua o Ka Ahaolelo,Apcrila 3,1854

E NA ’Lll A ME NA LuNAMAK AAINANA o’u: CJa akoakoa mai nei oukou, i keia la, e like me ke Kumukanawai • kokua ia’u ma ke kuka ana, i na mea e pono ai ko’u Aupuni.. Ke hooinaikai aku nei au i ke Akua lokomaikāi mau loa, noka paa ana o ka mai luku weliweli o kela makahiki a me keia, ka- mea i pau ai i ka make kekahi mau laueani o ko’u poe kanaka, iwaena o ka hooika<4ta nui ana o ko’u Aupuni, a me na Komieina kiai ola, i kokua nui ia e na kahuna lapaau hooikaiku me ka uku ole, u me na kanaka lokomaikai e ae. O ka haawina a ka Ahaolelo no keia pilikia loka makaluki 1853, ua lawa < le ; a nolaila, aole he pono e ae, o ka imi wale no o na ’lii iloko o kuu Ahakukamalu, i dala hou ae, ma ko lakou uiauao ino, a me ka aie maluna o lakou iho, a no ka mea, o ka mea e lilo ai ia dala, o ka malama i ke ola o ko’u poe kunaka, a nolaila, ke paipai nei au i na Lnnamakaaina e hooholo koke i bila, e wehe ae i keia aie e k-au nei maluna o kekalii pOe, no ka pouo o ka lehulehu ; a e hooiliia hoi ia maluna o ka waihona dala o ko’u Aupuni. Ke paipai aku nei no hoi au ia oukou e noonoo oukou i na bila kanawai e hoike ia ana imua o oukou, e puu ai na kanaka i ka o lima ia no ka mai puupuu, ma ko’u Pae Aina a puni ; a me ka hoonoho ana i- papa kiai o!a e hana mau aku. Ua kauoha ae nei au i ke Ki hina Nui, e lieike aku ia oukou, ua ku pono ke hookaawale ae i ka Oihana a ke Kuhina Nui a me ke Kuhina Kalaiaina. Eia no kekalii ha<na nui a na Aupuni a pau ; o ka hookolokolo koke me ke paewaewa ole, a me ke uku haahaa, i na mea hiliia a pau, me ka pololei. Ua kauoha ae nei au i ka “ Chaneellor,” a me ka Lunakanawai kiekie, e hoike aku ia oukou i kona manao no ka hooponopono hou ana i na kanawai, e like eie kona ike ana he pono. E nana hoi oukou i kana mau olelo no na kanawai o kakou e noho nei, a me na Halepaaha©, a me ka hooponopono ana iloko olaila Ua loaa ia’u na olelo oluolu mai na Aupuni mai a pau, a’u e noho Kuikahi nei, Uakauoha ae nei au i kuu Kuhina no ko na Aina e, e hoomoakaka ia oukoii i ke kumu o ko Farani ae ole ana, e hoopau i ke Kuikahi e noho nei, a me ka hai ole mai i ka olelo Hooholo a ka Emperor, ma na mea a’u i hoihoi aku ai nana e hooholo Aole nae i haunaele malaila ka launa oluolu ana, i hoihoiia mai, e ka Luna o Farani e noho nei, mahope kokoke iho 0 kona hoi ana mai i ko’u wahi Alii nei ; aole hoi ia he mea e nawaliwali ai kuu makemake, e launa me Farani, me ka naau oluolu nui, me ka pomaikai, a me ka nani. Ua hui aku au i kekahi rnau manao i ka Ahaolelo o kn makahiki 1851, i mea e loaa ai keia pono ; a ke olelo hou nei au me ka manao lana, e imi oukou, ma ke ano lilo aku, lilo mai, o na pono like, a ine ka malama pono i na olelo hoohiki a ke Aupuni, e ae mai ai o Eamiii e haalele i ke Kuikahi kahiko, a e hana i Knikahi hou, e like me kuu noi pinepine ana, mar ka malama o Mei makahiki 1846. Ua hoopaa iho nei au, i ka la 27 o ka malama 1 hala iho nei i ke Kuikahi me Beremena i Imoholoia i ka ia 7 o Augale makahiki 1851. Ua kauoha ae nei au, i kuu Kuhina Kalaiaina e hoike aku ia oukou, i na mea pili i ka Oihana ana e malama nei. Nana no e waiho aku imua o oukou, i ka palapala hoike a na Luna kiai ola, a me ka palapala hoike no ka hana Hou ana i ke Awa o Honolulu. E pono e noo-

noo «ukou ia mau mea elua, a me kana olelo hoi, no ka waiho ana i na hana hou a ke Aupuni, no ke du!-d ole. Olioli' no au e hai aku ia oukou, aole pilikia ka waihona dala e ke Aupunāe like me ka manao ana mamua, i ka wa i hanaia’i ka bila haawina no ka makahiki 1853. A ua luwa hoi ke dala e hookaa i na aie a pau. Ua maopopo keia, ma ka Budget a ke Kuhina V\ aiwai e waiho aku ai imua o oukou Eia kuu manao ikaika ia oukou, e hoaholo koke i ka lūla haawina no kela makahiki, a* i ole ia, e hooholo, na ke Kuhma Waiwai e uku aku, mai ka la mua o keia malama, i na mea a pau, e holo mau ai ka hana a ko : u Aupuni, ma ke ano like me ka bila haawina o ka makahiki 1853. Ke puipai aku nei no hoi au, ia oukou, e noonoo i ka olelo a kuu Kuhina Waiwai no ka hoaie ana a ke Aupuni, i dala e hana hou i ke Awa, no ka holo aku holo mai o na moku me ka uku ole ; no ke kau ana i ke dute, me ke pale ole nae i na olelo paa mamua, iloko o na kuikahi ; no ka hana ana i mea pai dala no ke Aupuni ; no ka hooponopono ana i ke dala ano lehulehu e hele nei, a me ka han<a ana i waihona dala, i mea e hoihoi ai ka manao o na kanaka i ka hana, me ka malama pono, a hoonui ae i ko lakou dala, o ko’u poe kanaka iiihune, a me ka hoomakaukau ole. Ua kauoha ae nei au i kuu Kuhinu Aopalapala, e hoike nui aku ia oukou rna na mea hoouaauao i ko’u poe kanaka ; oia hoi ka mea e kiekie ai lakou ma ku noho pono ana, a me ka hana maikai ia lakou iho a me ke Aupuni. Ua nui ka n akemake o na kanaka maoli e ao ia ka iakou mau keiki ma ka olelo Berita»ia. L T a kupono no ia makemake ; no ka nui o ka hana ma ia olelo. JNa kuu K.uhina Aopalapala e hoomoakaka ia oukou i kona manao ma keia mea ; a me na kula o kela ano keia ano, a me na dala e pono ai na kula, a me ke dala hou e nui ai na kula ma ka olelo Beretania. JVana no hoi, e hoike aku ia oukou no ka helu ana i hana ai, me ka luhi nui, a me ka lilo uuku wale no noloko ae o kua waihona dala. Ua kauoha ae nei au i kuu Kuhina Kaua e hoike aku ia oukou ua pono loa maoli e hoomakaukau i mea e pono ai na koa kupono, e noho mau ma ia hana. Ma keia mea nui, ke paipai nei au ia oukou e hoomanao i ka’u mau olelo i ka Ahaolelo, o ka makahiki 1847, 1850, 1852, 1853. Ua holo iki no ka hana a kuu Lulenena Kenela Liholiho ma ka hoomakaukau ana i na koa, ua nui nae kona pilikia ma keia hana no ka hapa o ke dala i haawiia iloko o ka makahiki 1853. Na oukou e noonoo i mea e pono ai keia pilikia. Ma na olelo a kuu Kuhina Nui, Lunakanawai Kiekie, na Kuhina a me ke Kuhina Kaua ; a ua hui lakou ma ia mau olelo, e maopopo ia oukou ke ano o ka hooponopono ana i ko’u Aapuni. Iloko o na Lahuikanaka a pau, eia na kumu o ka ikaika o ke Aupuni, o ka nui o na kanaka, o ka waiwai, a me ka ikaika i ka hana. Makemake au e puka loa ia mau mea maanei, a e hoomau na Lunamakaaina i ko lakou noho hoolohe ana malalo o’u, a me ko lakou noho oluolu ana, ma ka imi mau ana i na mea e pomaikai ai na kanaka, ma na mea o ke kino, a me ka noho maluhia ana. A o ko’u poe hooko kanawai, e hana ana e like me ka pauku 14 o ke Kumukanawai, e imi lakou i ka pono no ka lehiilehu ; o ua loaa ia ma na wahi a pau, ma ka imi ana i ka pono like no na mea a pau, ma ka hoomalu ana i ke ola a me ka waiwai, a me ka noho pilikia ole o na kino, a ma ka hoopau ana i na mea hoohaunaele, a me na kumu o ka haunaele ; ma ka hookomo ana i na kanaka kupono loa iloko o na Oihana, ma ka uku ana i ka

poe hana i ka haha a kē Aupuni, ma ka uku hoah«a kupono i ka lakou hana ; ma ka hoike pololei- ana o na mea a pau, i ka lakou hana ; ame ke pale aku i na hana paewaewa a pau, ma. ka imi ana o kekahi i kona iho, ma ke kua ana. i na aina o ke Aupuni a o ka waiwai e ae o ke Aupuni, ma ka hana i na hana hou, a me ka imi i ka lako no ke Aupuni, a me na mea e ae a pau 0 ka mea e maopopo ai ke kumu kuai pono o na mea a pau, o ke koho ana o kela mea keia mea, ma ke akea e like aie kona manao. Na ke Akua Mana loa ē hoomalamalama i ko oukou manao, a e alakai i ko oukounaau e imi 1 ka pono no ko’u poe kanaka, i keia akoakoa ana, a’u e hai aku nei ia oukou, ua hoomaka keia la. Pau keia olelo a ke alii hoi nui na lii a me na Lunamakaainana i ko lakou mau hale Ahaolelo, a hapai iki i ka lakou hana,. O A. C. Tatina ka Lunahoomalu o ka hale INIakaamana, o Kulika ke Kakauolelo, o Parke ka makai nui oka hale. Ua kohoia kekahi mau Komile e pane aei ka oleloake alii. Pela no hoi iloko o ka Hale Alii, a me na mea e ae. o ka pau no ia.