Ka Elele, Volume 8, Number 19, 24 November 1853 — Untitled [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Paluhhea, Scpalcmqba 2, 1853. Aloha oe e Kamika. U» hiki mai makou ma Fatuhi\vn,-nei ma ka la 26 o Augate iho nei, me na kin.o oluolu no. A ke hoakaka nei an ma keia palapala ia oe i kekahi mau mea no ko makōu holo ana mai. la makou i haalele ai ia Oahu, nui ka luai o kahi |>oe o makou ma ka Moku; pela o S. Kauwealoha, me kana wahine, o Kaiwi ine kana wahine, o Kuaihelani no hoi me kana wahine, o Naomi no hoi, a hala kahi mau la, oluolu kahi poe. O S. Kauwealoha, me kana wahine, a me

ka Kaiwi wahine, mau no ko lakou luai a Ki* ki vVale i ka ike ana’ku i ka aina. Eia kekahi, o kela makua o’u, ka mea i holo pu mai me makou, ua make oia ma ka moana, a ua hooleiia kona kupapau iloko o ke kai. O ka mai, “puupuu liih” ke kumu o kona make ana. Ma ka la 23, 24 o lune, loaa ia ia he nalulu ma ke poo; la 25 ae puka iki mai he puupuu liilii, me he mea la na ka makika i nahu, a hopohopo wale no nae makou, he puupuu liilii paha, aole paha, a ma ka la 26 ae, maopopo loa, he mai puupuu liilii no, a ua hookaawaleia oia mamna o ka moku. Nui loa ko makou hopohopo no kela mni, 0 lele maluna o kekahi o makou, a o ka poino no ia. A ma ka la 3 o lulai, make aku la oia; oia ka walu o ka la o kona mai ana. A 1 ka la 4 ae, hooleiia kona kupapau maloko o ke kai; a me na mea ana i aahu ai. A ua noho makou me ka pule mau i ke Akua i ka po a me ke ao, e hoopale aku oia i kela pilikia nui mai o makou aku. Aole no i pili mai kela mai i kekahi mea o makou ma ka moku a hiki wale i Tahiti, a i Fatuhiwa nei. Nui na la a makou i holo mai ai mai Oahu mai a i Tahiti, he 38 la. Mai Oahu a i ka poaiwaena, he 14 la; a mai ka poaiwaena rnai a i Tahiti 24 la; hui pau loa 38 la ia. O keia moku, aohe holo; he nui loa kona luliluli io a i anei; a ina nui loa mai ka mnkani, e holo no oia ma ka aoao. A no ka pono ole kahi o ka makani; hala makou malalo, a ike mua makou i na moku puni, o Huahine, Raiatea> Tahaa, Borabora, a me Eimio, (oia Mooorea.) Hauoli na maka i ka ike ana’ku i keia mau Mokupuni, no ka mea, ua luhi.na maka i ka nana ana i ka moana. 0 ka Ja 21 no ia o lulai, a ma ka la 22 ae o lulai, ike aku la makou ia Tahiti, ka Mokupuni nui o ia pae aina. He mau kuahiwi no ma keia mau Mokupuni. Olioli ko makou naau 1 ka nana aku ia Tahiti no ka oleloia mai. “Ua oi aku kona maikai i ko na moku a pau 0 keia moana.” He rnau mauna nui kona, a ua like i ka nana’ku me ko Maui Komohana; a ua oioi loa kahi iluna, aohe mea like ma Hawaii, aole e hiki i na kanaka ke pii ilun i, no ka nihinihi loa. A he mau mea ulu no nae mai laH a hala loa iluna; a he olohelohe no kahi mau puu malalo mai, he lepo ulaula, a he mau mea ulu no nae ma kekahi mau puu, aole malalo wale no, e like me ko Hawaii. A ma ka honua, kahi pulahalaha kokoke i kahakai, aia no ka lepo maikai, a ua paapu 1 ululaau; he nui ka niu, ka alani, ka ulu, ka lemi, ka wi, ke kuawa, a me kekahi mau laau e ae. A no ka pa pono mai o ka makani mamua, aole holo pono ka moku i ka aina, a hala ia mau !a elua. A ma ke awakea, o ka la 24 o lulai, ku aku makou i Papecte' he kaikuono no ia ma ka aoao akau o Tahiti. o ka la Sabati no ia. la makoil i hookokoke aku ai e komo iloko o ke awa, holo mai la ka pailaka, a pili mai ka Waapa ia makou. Aloha mai la ka poe kanaka o Tahiti ia makou. ‘ I ola ana e hoa ma.,; Oia kolakou Aloha. A ninau mai, Nowai ke pahi?” Hai aku )a ma

kou, no Hawaii (ke pīahi,) oia ka moku ia lakou. He awa ku moku maikai no o Papeele, kalii e ku ai o na moku; e holo no na moku a pili i na wapo e like me ko Honollilu. Nolio no makou ma ka moku ia koena la. A ma ka Monede ae, lele makou mnuka, a hoomaha iki ma ka hale o kekahi poe kanaka 0 Hawaii i noho kamaaina maTahiti,n no ka nni o ka hana ma ka moku i ka hoolei ika ukaia mauka, ua hoi makou a moe mauka i ka po a me ke ao, ma ka hale o kekahi kanaka o Hawaii, a hiki i ka la i holo ai makou 1 Fatuhiwa nei. He nui na kanaka Hawaii ma Tahiti; a ua kokua nui mai no lakou ia makou i kekahi mau mea e pono no makou ia mau la. Noho pono no kahi poe o lakou; a o kahi poe, lilo i ka lealea, a i ka ona ika rama. Ua hele o Rev. B. W. Paleka, e halawai pu me ke Kiaaina o Farani, no ka pono o ko makou holo ana i Fatuhiwa e noho a e hana i ka kakou hana maanei; a ua olelo mai 0 Mi. Pareka ia makou, { ‘Ua ae pono mai no ke Kiaaina Farani, he pono no makou ke holo mai a e hana i ka makou hana ma keia aina; Aka, o ka Aina o Fatuhiwa, ea, wahi a ua Kiaaina la, no lakou no io.” He 12 la i noho ai makou ma Tahiti, no ka pilikia o ka moku, naha ke hia hope; a weheia ia kia, a hookomo ike kia hou. la mau la a makou 1 noho ai ma Tahiti, ua halawai pu makou me na kumu, me Mr. Howe, me kana wahine, a me Mr, Orsrnond. Oia na kumu i nohoma Papeete. Aole nae i like ka laua hana a e lohe auanei oc ia mau mea ia Mr. Paleka. Ua ike makou i na hana makahiki, o nn halawai, uuku ka poe i hele ma ka poakolu, a ma ka poalima. Iko makou nana ana i na hoahanau ma Tahiti, ua huikau lakou me na kanaka e, aohe maopo()o. Ama ke Sabati, ia maua o S, Kauwealoha ka halawai. Oia ka la 31 o lulai, ma ka olelo Hawaii ko maua hai ana ia lakou. Aole mea nana i mahele aku ia lakou, e lohe no lakou i kahi, aole lohe i kahi, pela rnai lakou. Nui no ka poe i hele mai ia Sabati Aole malu pono ke anaina, holoholo na kamalii, pela ko makou ike ana’ku. Aohe no a lakou mau hann iki e pili ana i ka hoolaha ana iko Iesu Aupuni. la mau la a makou i noho ai ma Tahiti, aole wahi mea iki a na hoahanau o Tahiti i haawi mai ia makou; me he poe malihini la lakou ma ia mau hana. Ina aole he poe kanaka o Hawaii i noho ma Tahiti, ina aole e loaa ia makou kahi e noho ai a me kekahi mau mea ai no hoi. O ko makou manao wale; ina no Tahiti ka poe Misionari, a ua hiki lakou ma Hawaii; aole paha lakou e nele i kekahi mea ai, a me kahi e noho ai. E like me ko kakou kokua ana ia Malunui i kona wa i hiki ai ma Hawaii. Ika nana’ku me he mea la e pau ana, a e hiolo ka pono ma Tahitiv, no ka mea, ua awiii pu ko kakou hoomana me ko ke Aupuni o Farani, aia no i ke Aupuni o Farani kekahi hooponopono ana malaila, ame na hana a pau o ka aina. Ua halawni pu makou me Pomare ke Alii wahine o Tahiti mamua. Nui ka poe lilo maTahiti i ka lealea, a i ka ona, a ke nwi mai la ka hana ako Farani poe ma Tahiti, A ma ka

la 6 o Augatc, oia ka poaono, haalele makou ia Tahiti, a holo mai i Fatuhiwa nei; oia, he 12 la o makou i noho ai ma Tahiti, a hiki i ka wa i holo mai ai. A ma ka la 21 o Augale> ike makou i na Mokupuni o Nuuhiwa, a me Uapou. A pa mai ka makani maimm, haule hou malalo. A ma ka la 25 o Augate. ike makou ia Tahuata, Hiwaoa, a me Moakane; a oui ae ka la hiki mai kahi waa no Talnuta mai, a holo aku makou a kokoke loa i kahi ku moku ma Waikohu i Tahuaka. Ma Waikohu i noho ai ko Farani poe, a kukulu i mau hale, a i Papu. Aia no ke ku la na hnle, aole nae he poe o Farani ilaila, ua hoi i Nuuhiwa. Ko-> koke no o Tahuaka me Hiwaoa a me Moakane, kahi i kekahi; a o Futuhivva, ka i kaawale iki aku. A ma ia ahiahi no, haalele makou ia huaka a holo mai i Fatuhiwa nei, olelo mai nae kahi haole ma Waikohu ia Mr. B. W. Pareka, he pono ke'noho makou ma Tahuaka kahi i noho ai ka poe Farani, aole nae i holo ia rnea, no ka mea, aole i holo mai ke alii o Waikolu iluna o ka moku ia makou i kalewa aku ai ia ahiahi. A mahope paha, e hoomaopopo i ka hana ma Tahuaka. A ma ka la 25 ae o Augale, ike pono makou i ka aina kahi i hele mai ai, e noho malihini a ahiahi o ia la no, ku mai makou ma kahi o Makunui nei. Mai Tahiti a i Fatuhiwa nei, eia he 21 la. Ma keia ho!o anr, oluolu pono no makou- a pae pono mai i ka aina nei. Aohe mea o makou i pilikia a i poino; aka, o kahi mau mea ma ka moku poniuniu no, a luai; a hoino mni kahi poe kahu moku, me ka oielo ino mai hoi ia makou; aka, aole makou i pane aku malaila. 1 ka nana ana i keia Aina, he nui loa ka pali; a o na kahawai, ua haiki a poopoo loa ilalo; aka, o ko makou kahawai e noho nei, ua akea iki no, like iki paha ke akea me ke kahawai o Honokohau i Maui; a ua kiekie nae koonei pali ma na aoao e like me ka pa-* li o Kaoio ma Kualoa i Oahu. A he paapu loa nae keia awaawa i na laau, he nui loa ka ulu a me ka niu ma keia awaawa mai uka loa mai a hiki i kahakai; a he oluolu no hoi ko makou noho ana i keia mau la. Ma ka la 27, Lele makou mauka a moe ma ka hale o Malunui; no ka hoomakaukau ae i ka la Sabati. Ma kn la 28 oia ke Sabati, halawai nui makon me na kanaka o keia wahi; a hele nui mai lakou e lohe i ko makou manao, a me ke kumu o ko makou holo ana mai. A ua ae mai no na kanaka, he pono makou ke nolio ma ka aina nei. Oluolu no na kanaka a me na wahine, a rne na Lii o keia kahawai, eko!u mau Alii nui. Malunui, Keiheikope, Okoomana, a he mau alii e ae no kahi a puni ka moku o Fatuhiwa nei. 1 ko makou nana ana i ka aina, a i na kanaka, ua oluolu no lakou, a ua aloha nui lakou ia Makunui i kona hiki pono ana mai maanei me ka oluolu. Ua oluolu no ko ma* kou manao i ka noho ana iwaena o keia lahuikanaka; auhe hopohopo ka manao. Aka,

) na kamaaina. he poe naaupo no; a lie kaj)a 10 nae ko lakou, he malo ko na kane, h epau ko na wahine me ke kiliei pu, a ua paa poiio lakou i na aahu e like me na aahu o Hawaii i ka vva mamua; pela wale ko’u ike ana. A ie nui na kapu ia lakou e malama nei; o ko akou mau Akua kii. 1 ko makou nana ana i na kanaka, ua nui lakou ma keia awaawa, a na maikai ko lakou mau helehelena, a mc ko lakou kino, a he poe ano ikaika na lala, aka, ! o ko lakou ai, aia malunn, na hua ulu, a me fka niu. O ka lawaia i kela la keia la, o ka lakou hana nui no ia. 1 ko makou manao, ; ‘Ua oi aku ka maikai o na kamaaina o keia aina i ka moku a makou i I olo mai ai;” nui loa ko lakou hana ino, mai ka holo ana mai Oahu mai a hiki i Paiuhiwa nei. Ona ka malama moku a me na luina i ka rama; a pela no i ka hiki ana ma Tahiti, pau i ka ona ka poe luina, a nui ka hakaka. A i ka holo ana o makou a hiki i Fatuhiwa nei, hui loa ka hana ino maluna o ka moku. Aole oluolu ke Kapena ke kokua i ka lawe ana i kekahi ukana o makou; he pi loa no. Ina olelo o Mi. Paleka, aole no ia hoolohe mai. Paa loa no oia i ka waapa, no ka makau i ka nulu ma kahi e pae ai iuka. He kupanaha ka manao ana o ke Kapena o makou pela. I ka lawe ana i ko makou mau ukana, aole loaa mai ka waapa; aka, o ke kii mai no i na wahine mauka nei, a lawe ma ka moku i mau wahine no na haole, maluna o ka waapa, holo no ka waapa, nui loa ke ino i hanaia ma keia moku, a he kaumaha no ko makou naau no keia hana ino. Ina aole holo mai o Mi. Paleka me makou, aole no makou e malu iki maluna o keia moku. Aole no he oluolu na maka o keia Kapena a me kana olelomai, i ko makou ike ana’ku. A ua hana ino mai no oia i kekahi kanaka mauka nei, me ka olelo ino mai. A ke olelo mai nei na kamaaiha o ka aina, “Akahi w'ale no lakou a ike i ke Kapena hana ino e like me keia Kapena o makou i holo mai nei, ke kii i na wahine mauka nei ” Eia kekahi; ua hiki mai nei kekahi mau kumu no ka aoao Po[»e, mai Nuuhiwa mai, ma ka la 31 o Augate; hookahi haole pope, 2 mau kanaka Hawaii, me na wahine, no Nuuhiwa. O na kanaka maoli o Hawaii ke noho maanei; e hoi ana no ka haole pope i Nuuhiwa, a he mea e ae ke holo mai a noho loa maanei. O keia mau kanaka, ua holo laua ma ka moku Kohola, ma kela wahi keia wahi, a mahope noho laua i Nuuhiwa, a loaa na wahine; a lie kumu laua ma ka aoao Pope. Eia ke kumu 0 ko laua holo koke rnai maanei, ua lohe lakou ma Nuuhiwa i kekahi moku, kialua Farani, i holo mai, mai Tahiti mai a i Nuuhiwa. 1 ko makou lohe wale, aole o lakou manao e hele ma Fatuhiwa nei, c hana a e ao i ko lakou aoao. Ua makau lakou i na kamaaina o ka aina, o powa mai. A no ko lakou lohe ana, e holo ana makou ma Fatuhivva nei, nolaila holo koke mai lakou maanei. A he nui no ka hana a ke kumu Pope me Makunui i ko laua halawai pu ana. Olelo ke kumu Pope “e pono e hele kau mau kuinu, e Makunui; o makou ke noho maanei; no ka mea, no makou ka aina.” Olelo o Makunui i ka Po-

pe, “aole e hele ka’u poe kumu; e noho no j lakou maanei; a e noho no hoi oukou ka Pope maanei. Oka poe i makemake iaoukou, | me oukou ia; a o ka poe i makemake i ka’u J mau kumu, me makou ia. Ika nana’Uu, me hc mea la, aole makemake lakou i ka aoao Pope. Ua ike lakou ika hana aka poe poj pe ma Tahuata, a im lohe hoi i ka hana a ka I poe Farani ma Tahiti; a nolaila, ke makau nei lakou i ka poe Pope, o lilo ko lakou aina. Aole maopopo ia makou ka hope o keia hana; mamuli e lohe paha oukou. Aole nae o makou kanalua i ka nolio ana ma keia aina, no na kamaaina. a me ka noho ana mai oka poe Pope. Ke lana nei no ko makou manaoa. pau e hana i ka hana a ka Haku ma keia aina pouli. Aole no hoi o makou mea pilikia ma ke kino no ka mai. O ka wahine a Kuaihelani ka mea maimai iki; he mai hano, aole nae nui loa. Ua noho mua no na kumu ma Fatuhiwa nei, mamua loa: he mau kumu kanaka no Tahiti mai, o Haakea laun o Kauwini, a o laua na kumu nana i ao mai i ke puhi baka; 20 paha a keu makahiki mamna ae nei. Ua loaa o Haakea ia makou ma Tahiti, a pela oia i olelo mai ai. Ano ka pakole oka manawa, ! aole au palapala i kekahi o kou poe hoahanau | ekalesia. E haawi oe i ko’u aloha ia lakou a pau. Ake noi nei au ia lakou me ke aloha, e pule nui lakou i ke Akua no makou, i holo ka hana aka Haku ma Fatuhivva nei. Ua kokua no o Makunui ia makou i kahi mau mea ai, a ke noho nei makou ma kona hale. Owau no me ke Aloha oiaio. James. Kekela.