Ka Elele, Volume 8, Number 16, 6 ʻOkakopa 1853 — Untitled [ARTICLE]

HOPll o na Kanikele Beritania a me Farani. e hoole ana i ka hui o keia pae ainn me ka Amei'ika hui puia , i ka la l o Sepatemaba, 1853. Ua h«ipu iho nei kekahi mau haole a hoakaka ma ka palapala i ko lakou manao i ke alii e hui kona pae aina nei me Am. huipuia, no ku pilikia pinepine o ke Aupuni, a no ka manao hoi, he mea ia e pono nui ai na kanaka Hawaii. Lohe ua rnau Kanikele nei i keia. o ko Jaua hoole no ia, e like me ka olelo malalo w-ei. Na laua e imi ka mea nana e unuhi, a ua hemahema ka nnuhi ana. Eia ka olelo pane aku a ke Alii. ua lohe i ko laua manao, a e noonoo no oia. E KA MOI :—Oluolu ko maua manaoma keia hoiko hou ana ia oe, e ka Moi. i ko mana mahalo ana aku ia oe. He manao koikoi ko maua ia oe, e hainku no mau aia oe ma ko maua ano kou i kela o Palani laua o Pelalani nui, ua ike inana i ka hana kupono ole i manaoia’i mamna i!io nei e kekahi mau kanaka no Amerika hnipnia e nohoana ma Oahu nei; he kalepa nekahi poe, he haku aina poe, a he mau misionari lioole pope kekahi poe. O ka hoolmli i kou manao, e ka Moi.i mea e haawi ai oe, a lilo aku kou noho alii ana, a me ke ku okoa ana o kou paeaina, ma ka hooponopono koke ana i ka hui »u ana o knu Aupun i ko Amerikahuipuia Aupuni.— Oia ke kumu o ka mea a lakou i hana iho nei.

Ka palapala hoopii, no ia hnipu ana, a kel :i poe, i oleloia’i maluna no ia me ka oluol u okoa, a na kooia no hoi me ke kui kahi o k a naau,e kekahi poe e noho la hoi ma Honolulu nei, ma ka papa o ka poe ia lakou naoihana o ke Aupuni; oia hoi na hoa o ka poe nona na inoa e La palapala hoopii. A oia mau hana ua hoopihoihoi lakou me ka hoomakau i ko Peiikani a me ko Pelani poe e noho ana maanei. I ke ku ana o ia «lau mea ano nui, i ko maua nana ana, o ka hoike hou no ia ia oe, e ka Moi, na j>aa i ka li-ooholoia ua kuikahi o Pelani lau o Pelikani nui me keia pae oina ; a mamuli o ia mau Kuikahi ua Kuleana mau ko Pelikani a me ko Pelani poe i na pono a pau a me na hoomaki ou, e ka Moi, a me kou jx*e hooilina, a me ko’u mau hope e haawi aa i Jia kanaka o na Aupani i aloha nuiia. E hoomanao no hoi oe i keia, o ka huipu ana o Pelani laua o Pelikani : ma ka olelo o ka la 28 Novemaba, 1843. Aia no ia maloko o ka manaopaa e malama oe, e ka Moi, i ke ku okoa o kou Aupuni. No ia hoi, ke hai aku nei, maua i ka inoa o ko maua Aupuni, o ka manao e hui pu i keia pae ainai kekahi Auj>ani e ae, he mea ia ku e i na kuikahi e noho nei, hiki ole no hoi i ko maua Alii nui ke nana oluolu mai ia huipu ana. E ae oluolu mai no lioi oe, e ka Moi, ia maua e hoike imua ou i ke kumu kanawai llawaii, no ka mea, i ole ke ku ana o kekahi mau mea, e ku ole ana i keia manawa, aole ae mai ke kumukanawai ia oe e hoolilo aku i kou noho alii ana a me ke ku okoa o neia pae aina. O ka pono o na lianaka papa mai i na lii nui rnai hoolilo aku kekahi o lakou, niai hana i kekahi mea, i mea e lilo aku ai kona Aupuni me ka lohe ole a me ka ae ole ana inai o kona poo kanaka. Ua manao maua, ua hiki mai ke m-anawae olelo aku ai maua ia ao, e ka Moi, e like nie maua e olelo aku nei ia ao, mai huij>u ae, mai hana iki mamuli o ka poe hooikaika ihu nei no ka huipu ana o keia aina me Amerika hnipuia ma keia manawa, a me ka huipu ana o keia pae aina i kekahi Aii|nini e ae mahope aku paha ; no ka mea, ku e no ka huipu ana 0 keia pae aina i kekahi An])iini e ae i na ku1 kahi e noho nei ; a i ke kumukanawai, Hawaii no hoi au, e ka Moi, i hoohiki ai e malama. Kahi o ke Kominoner Amei ikn Huipuia. Honolulu Sej>t. 3, 1653. Aloua oe :— Ua loaa ia’u kau p>a1a pa la o keia kakahiaka ; u i olelo rnai oe, ua hooholoia e ka alii a m; ka poe ahakuka i ka la mua o keia mal m nau e haawi mai ia’u ma kau oih n», i wi hi kope o ka olelo hui a na Luna nui o Beritan a a rae Fi rani i ka Mo«

ia la iho 110 ; a ua hana pela no oe ma ka haawi ana mai i ka PoIyne.sian, helu 17, o kakahiaka nei. Ke aloha aku nei au i kealii a me ka Ahakuka no ko lakou hoike koke ana mai ia’u, lie Komisina, i ke ano o na mea maloko o ia olelo. I ko’u nana ana, ua hoole mai ia i “ kekahi hana knpaianaha a kekahi poe mai Amerika mai, he poe kalepa, he poe mea aina a me na kanaka o Ameiika Huipuia e ae,” no ko lakou manao e kono ae i ke Alii, e waiho aku i kona ano Alii a me ka noho okoa ana o keia pae aina, a me ka imi i keia wa e hui pu aime ko Ameiika Huipuia. Ua ike paha oe, aole na ke Aupuni o Amevika Huipuia i olelo iki mai i ke Aupuni o ka Moi, e hui keia mau mokupuni me kela Aupuni; malama paha, he manao no o ko Amenka Huipuia pela a me na kanaka o ke Alii. Aole ia he nrea kupanaha ia’u i ike ai “ka poe kalepa a me ka poe mea aina,” ko Ameiika paha, ko na aina e aku palia, i ka pono waiwai nui ma ia hui ana ; no ka mea, o ka nui o ke kalepa ana o keia mau aina, aia me ko Amerika Eīuipuia no ; a na keia pae aiua e imi i ko lakou wahi e kuai ai i ko lakou mea kuai me ko Amei'ika rr.a ka aoao Pakihka nei, a malaila na dala e kuei i na mea kalepa e la weia mai. Nolaila, aole au i ike kekahi mea kupanaha loa ma ka mea i hooleia’i. A ina i keia wa, a ina paha ma keia hope aku, e maopopo no he mea ia e pono ai na Aupuni elua ke hui; aole au i ike i kekahi olelo kuikahi, a i kekahi pono maoli paha ma kela aoao a ma keia aoao, a o.kekahi kumu pono no ko kekahi aina e aku, e hoole, a kue i ka hui ana. No na kanaka Farani a me Beritania na pono o ka ke Aupuni i aloha nui ia ma na mea kalepa ; aole o lakou mea e ohumu ai maanei no ka noho ana malalo o na kanawai ohi dute o ka aina Ame.iika e ai ana a e kuai ana i kanaha miliona dala waiwai o ko Farani i kela makahiki keio makahiki, a o ko Peritania waiwai hoi i kuaiia rneAmerika i hookahi haneri miliona ka nui, i kela makahiki keia makahiki o ke kanawai ohi dute hoi o ka aina e mahuahua aha, a o kona kalepa ana, he mea ia e waiwai ai ko Beritania a me Farani mamua o kekahi o ko laua mau panalaau. a manma ai paha o na panalaau, a pau, a ua nui loa hoi ko Beiitania mau aina panalaau. No keia mau mea waiwai nui e pau ana, ke paū ka noiio kuikahi aua (aole nae i oleloia no kekahi mau haneri,miliona o ko Ainer ka waiwai kalepa i waihoia ma Europa a e h’oemiia paha i kekahi manaw'a) aoleemanaoia e pue aku o ko Farani no ka waiwai uuku i loaa ma ka lawe ana i keia pae aina i na lole kilika. a me na waina a ia mea aku ia mea aku. h-e wahi mau tausani dala ke kumukuai ma ka dute he elima hāpahaneri e noho nei, ma kona manao ana i ka olelo kuikahi hoi ao!e eku e ana iko ke Alii hoolilo ana i kona Aupuni; he kumu man maopopo hoi i kana hana ana pela ; no ka mea, hoole ae la uaolelo kuikahi la i ke ano o ka noho alii okoa, —he ano maoli ia o ke Aupuni ku okoa.

Aole hoi e manaoia e pne aku ko Peritania i ka pono o “ ka aina i aloha nui ia ” malalo ae o ka olelo kuikahi o Ferani; no ka mea ua waiho \va!e oia i kana Olelo kuikahi iho oia manawa, a ma ia ano hoi, a ua ae mai i ke kuikahi hou o lulai 10, 1851, mamuli o ko Ameiika kuikalii o Wasinetona i ka la 20 o Dekemaba, 1849. O ka pono o ka hoolilo aku a o ka loaa mai ka aina, a o ka hui ana i na Aupuni okoa ma ke kuikahi, he oia no, he wahi ano maoli no ia o' ko na Aupuni ku okoa a pau loa.— Ua maopopo no, ua hana pinepine ia, mai ka wa kahiko foa mah O ka maua ku i ka haawi aku i wahi hapa, ua ku no i ka haawi aku i na hapa a pau — 0 ka mooolelo no neia wa, ua piha i nn hana like ; o ko Peiilania a o ko Ferani kekahi mau mea nui. O ka hui ana, aole ia he mea hou, aole he kaawalawala i keia nianawa e noho nei. O ko Tureke a me ko Aiahia ma Algeira, a o ka poe Kaperaia o Aferika hema; a o na miliona hookahi a rne kanako.lu kanaka ma Inia, oia ka poe hoike no keia — he maikai ia paha lakou ma ia hui ana ; a i ole e maikai ia, aole e hiki ia’u ke ae aku, o ka hui ia ana ma ka ae like ao!e ia he hewa, oi aku mamua o ka hui ana mamuli o ke kaua. Aka, ina paha ma kela ano ma keiaano ka hui ana, aole loa ka pannlaau ko Ameiika Huipuia. O ka aina i huiia, ua komo maoli iloko o ia Aupuni, a.malalo hoi o kana kumukanawai a me na kanawai. O ka maikai o ka hui ia ana me ko Amenka Huipuiia, aole nolaila ko’u manao e noho nei, no ka mea aole a’u kuleana ke olelo aku 1 ke kumu e ae mai ai ko Ameiika Huipuia. Aka, aole ekanalua iki ko’u manao, ina e hoike ia aku, e loaa no me ka noonoo pono ; ina nae he hana kolohe ka mea e imi ia e hui ai, aole e nana iki mai ko Amenka Pluipuia me ka oluolu. Ua oluolu w r au i kau olelo ana mai, o ke Kornisina a me na Kanikele o Ameiika Hnipuia, ua hana kupono lakou me ka oiaio hoi mamuli o na kumu i hai ia e Mr. CIayton laua Mr. Webster ma na [)alapala au i olelo mai ; aole o’u kar aole e loaa ia oe kahi kumu ma keia hope mai e kuihe aku i ka manao pono o ke Aupuni a me na kanaka o Ameiika Huipuia. No ko’u manao i ka Moi a me kona Aupuni a me na Luna hanohano o Pewlania a me Farani ma keia pae aina i manao he pono ia laua ke waiho mni i ka laua palapala hoole, oia mau mea ke koi mai ia’u e oielo maopopo aku i keia mau manao o’u. O ke kuikahi a o ka Olelo ue like paha o ka la 28 o Novernaba 1843 aole o Peiilania ao!e hoi o Ferani e lawe i keia |iae aina, me he hoomalu la, aole ma ke ano e ae, he hana ia e lianohano ai ua mau Aupuni la. O ko Amerika Aupuni, aole ia kekahi iloko o ia Olelo ae li.ke ; aole no hoi o Kamehameha III. ma ka nana ana. O kela mau aoao elua, ma ko laua mau moku kaua, ua hoouka mai no laua i ko ke Ahi ano Moi. Aole i hana pela ko Ameiāka Huipuia ; aka, mamua ae, a mahope mai ua mau ka hana oluolu mai i ke

Aupuni a i ka Moi ; ua oi aku nae ka nui o ko lakou waiwai maanei mamua o ko laua, a a mamua hoi oko na aina eae a pau. Aole lakou i imi e hooemi iho i ka mana a i ke kuleana o ke aupuni e hana i kana oihana dala Aupunl, a i na kanawai olii dute, a e hoonoho i kona ano e aopahipala ai, a i kona Aha hookolokolo, aole hoi e noi mai i kahi mea e pono ai, a o lakou mua ka poe e hoomaopopo’ i ke kuokoa maoli oiaio ana o ke Aupuni ma ka olelo kuihahi o ka la 20 o Dek., 1849. No ka malama loa ia o ua Olelo kuikahi ln y aohe mea e hunaia ma ka hana ana o Ameiika Pluipuia i ko keia pae aina ; aohe mea e hoakakaia. Aohe mea e huikau ai ika maluhia e noho nei iwaena o Ameiika Huipuia a m ■ ua Aupu i nui kalepa o Europa. He pono paha, ke haalele iki i ka hana mau ma na mea like, a i pai i keia palapala, i lawe pu ia me ka pnlapala hoole a na LunaPeritania a me Ferani ; o lilo ko’u ekemu ole ana, mahope o ke pai ana o ka palapala hoole hui, i mea e ano e ai o ka manao maanei a ma na wahi e ae paiia, no ka loihi ana o ko Europa a me ko Amerika. No’u ka pomaikai me ka mahalo nui, E noho i kau kauw'a. Ll'THEll SEYERAN€E. Na ka mea hanohano Robert Crichtore Wyllie, Kuliina no ko na Aina e.