Ka Elele, Volume 8, Number 12, 29 Iune 1853 — Ka Ahaolelo. Hale Lunamakaainana. [ARTICLE]

Ka Ahaolelo. Hale Lunamakaainana.

Poalua, lune 14. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeiohoia o ko Ilawaii Pae Aina. Heluheluia a mooolelo o na hana o ka poakahi a ua ponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia a hana. Heluhelumai ka Lunahoomalu i ka palapano ka hale Ahaolelo o na ’Lii mai, e hai :ai ana, ua hooleia ka ‘‘bila Kanawai e hooana i na pilikia o na lahui e,” a me ka )ila Kanawai no ka ia.” No ka hale Ahaelo o na Lunamakaainana keia mau bila i X)Ieia. Hooholoia ma ke noi o A. G. Tatina, e Aoiliia’ku i ka Moi ke kope o ka palapala >ike a ke Komitc Waiwai no na hoike haiha a G. L. Kapeau ke Kiaaina o Hawaii. Hooholoia ma ke noi o F. Pana, e hoike .u keia hale i ka hale ahaolelo o na ’Lii, ua uoahema ka hoouna wale ana’ku i ke noi e >opau ia G. L. Kapeau, no ka hoouna pu e aku me ke kope o ka olelo hoike a ke omite Waiwai e hoakaka ana i ka pono ole ka hana a G. L. Kapeau ma kana oihana o. Heluhelu uluaia ka c ‘bila Kanawai e hoololi a i ke Kanawai hooponopono i na Luna Ec oku, i na PaiIota a me na Luna Awa.” Ma noi o C. R. Bihopa, ua hooholoia e hoonee loaia ka noonoo ana i keia bila. Heluhelu aluaia ka “bila Kanawai e haawi a i manawa hou e hookomo hou mai na kuleana i ko lakou mau kuleana aina mai iwaii a Kauai. Hooholoia ma ke noi oS. Ipi, e haawiia keia bila i ke Komite o ka le i ka poaha. Heluhelu aluaia ka bila Kanawai e hookaaile ana i kekahi mau Loi wai o ke Aupuni i na aina o ka Papu o Honolulu, i mau wai c ola ai na aina o kekahi poe ma )nolu!u, aole kuaiia’ku. Hooholoia ma kc i o S. Kipi, e haawiia keia bila i kekahi imile wae e noonoo a hoopuka hou mai. i kohoia o S. P. Kalama a me A. G. Tatii mau Komile wae. Hooholoia ma ke noi o G. W. Lilikalani. e >mite ka hale ano ka “bila Kanawai o ka i o ke Aupuni” ma ka hale wai, no ka ololi hou ana o ka hale Ahaolelo Alii i ua mawai la, i ko lakou hookomo hou ana i u no ke kakauolelo oia hana. Ike Kote ana, ua hoole ka hale o na Lunamakaaina ika uku oia kakauolelo. Ua hooholoI no ka bila e like me inamua. I Hooholoia ma ke noi o A. G. Tatina e I >mite ka hale ano no ka “bila Kanawai e I iwi ana i kekahi mau pomaikai no na KaIna lapaau hoole.” 1 ke Komite ana, ua i)holoia e hoopanee loaia keia bila.

Heluhelu aluaia ka “bila Kanawai e hoololi ana i ke Kanawai o ka Haku Puuku o ka Moi.” Hooholoia, e kopeia ma ka lima maikai, a e heluhelu akoluia i ka poalima. Ma ke noi o A. G. Tatina, ua hooholoia a lilo ka hale i Komite no na “bila Kanawai elua no ke kuai ana i na aina o ke Aupuni,” he bila na Iorrifie a he hila na Kamakau. I ke Komite ana, ua hoopanee loaia ka bila a S. M. Kamakau, a ua aponoia ka bila a loane ma. Ma ke noi o A. G. Tatina, ua hooholoia, e kopeia ma ka lima maikai a e heluhelu akoluia i ka poaha. Ma ke noi o L. S. Ua, ua hooholnia, a Komite ka hale no ka bila Kanawai a R. Koiku, e auhau ana i eliina dala no ka ilio hookahi. I ke Komite ana o ka hale, ua nui loa ka hoopaapaa i keia bila. Koi mai ka Luna o Lanai, he bila maikai keia, he mea e hoopau ai i ka hanai ana i kela holoholona ino. Pau na kao, na hipa, na pelehu, moa, puaa i ka ilio, a nolaila e hooholo kakoii i keia bila Kanawai. Pela no ka manao o ka Luna o Waialua, Wailuku, Kohala, Lahaina, Koloaa me ko Molokai. Na Luna e ae hoole loa i keia bila, a ina minamina ka Luna o Lanai i keia bila, e aho no maluna 0 ko Lanai e auhau ai i elima dala. Hooholoia e hoopaneeia ka noonoo ana i keia bila. Hoopauia ke Komile. Hoopanee, a ka poaha halawai hōu. Poalima, lune 17. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohaia o ko Hawaii Pae aina. Heluheluia na hana onehinei a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai o C. R. Bihopa i ka palapala hoike a ke Komite o ko na aina e, no na mea 1 hoikeia ma ka palapala hoike makahiki a ke Kuhina no ko na aina e. Hoike mai ke Komite, ua maikai ka olelo hoike a ke Kuhina no ka oihana o ko na aina e. Ua malama ponoia na kuikahi iloko o keia makahiki i hala ae nei, a ua oluolu ka launa ana me ko na aina e mamuli o ia mau kuikahi; aka, me ke Aupuni Eaiani wale no ka maopopo ole o ka pono, no ka mea, aole i pane mai ke Alii 0 Farani i kekahi hooponopono ana i koe o ke kuikahi me ia Aupuni. Ua maikai a oluolu ka noho ana o keia Aupuni me na Aupuni e ae, a ua manao lakou, no ko ke Kuhina hooikaika nui ana ma kana hana ke kumu o ia maikai. Ua aponoia ka hoike a ke Komite. Heluhelu mai o A. G. Tatina i ka palapala hoike a ke Komite wae i kauohaia c hooponopono hou i ke Kanawai no ka nana ana i na Buke o na Luna kakau kope. Ua makaukau lakou i ke Kanawai hou e pani i ke Kanawai 1 hoopuka muaia, ua hookomoiā nae i wahi uku no ke koi ana e nana iloko ua heluheluia. Aponoia ka hoike a ke Komite. Ma ke noi o J. W. E. Maikai, ua hooholoia, e kope-

ia ma ka lima maikai a e heluhelu akoluia ma ka la apopo. Hapai ina hana i hoopaneeia. Komileka hale no ka Bila a ka Luna o Hanalei, he bila Kanawai e liookomo hou na mea kuleana i ko lakou mau kuleana aina. Ike Komile ana, nui loa ka poe hoole, a nolaila, ua hooholoia ma ke noi o loane, e hoopanee loaia ka noonoo ana i keia bila. Pau ke Komite 0 ka hale. Komite ka hale no ka bila a ka Luna o Kohala, he bila Kanawai e hooponopono ana 1 ka uku hoopanee maluna o ka poe aie aku i ke dala, he umikumamalua hapahaneii o ke dala i ka makahiki. I ke Komite ana, ua aponoia kekahi, ua hoololiloliia kekahi, ua waihoia kekahi pauku. Aponoia ka bila. Hooholoia ma ke noi o G. M. e kopeia ma ka lima maikai, a e heluhelu akoluia i ka la apopo. Hoopauia ke Komite. Komite ka hale no ka bila Kanawai o ke oki ana. He bila no ka hale alii mai. Heluheluia na pauku he 11. Ua hooholoia. Hoopau i ke Komile, a e noho hou i keia bila i ka la apopo, ua hooholoia. Hoopanee apopo halawai hou. Poaono, īune 18. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina. Heluheluia na hana oka poalima aua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai o C. R. Bihopa i ka palapala hoike a ke Komite wae i kauohaia e hooponopono i ka bila Kanawai no ka waiwai i haoia. Aponoia ka hoike a ke Komite, aka, e haawiia keia bila i ke Komite o ka hale i ka poakahi. Hooholoia ma ke noi o R. Koiku, e kauoha aku ka Lunahoomalu o na buke helu i ke kakauolelo e hoomakawkau i ka papa helu o ka uku o na Luna o keia hale, a e kikoo aku i ke Kuhini Waiwai e like me ka hana mau ana. Hapai ina hana i hoopaneeia. Hooholoia ma ke noi o J. W. H. Kauwahi, c heluhelu muaia na bila Kanawai i makaukau no ka heluhelu akolu ana. Heluhelu akoluia ka bila Kanawai e hooponopono ana i ka uku hoopanee, a ua hooholo loaia. Heluhelu akoluia ka bila Kanawai e hoomaopopo ana i ka uku o na Luna kakau kope no ka imi ana ina buke. Ua hooholo loaia. Komite ka hale no ke koena o na bila Kanawai no ke oki ana. Ua aponoia ka bila mc ka hoololiloli ana. E heluhelu akoluia keia bila ano. Hoopauia ke Komile. Heluhelu akoluia ka bila Kanawai no ke oki ana a ua hooholo loaia. Iloopanee a ka poakahi halawai hou.

Poakahi, lune 20. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae *\ina. Heluheluia na hana o ka poalima a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai S. Kipi i ka palapala hoopiio Puna Hawaii, e nonoi ana. 1. E noa na kulahanai holoholona. 2. E pau ka auhau maluna o na keiki 16 makahiki. 3. E noa ka manu oo o Hawaii. Ma ke noi o J. W. E. Maikai, hooholoia e waihoia ma ka papa. Heluhelu mai o Kiha i ka palapala hoopii, e nonoi ana, e pau ka auhau maluna o na Kahuna lapaau. Hooholoia e ka hale, e waihoia keia hoopii maka papa. Heluhelu mai o Kipi i kekahi palapala hoopii no Hilo, Hawaii, e nonoi ana, 1. E hoopauia ka auhau holoholona. 2. E hoopauia ka hookolokolo ana o na Lunakanawai haole i na kanaka maoli. 3. E hoopauia ka noho mahele olelo ana o Lui Paravi ma ka hookolokolo o Hilo. 4. E hoemiia ka’uku koina o na Ahahookolokolo a me ka uku o ka makai nui o Hilo. Hooholoia, e waihoia keia hoopii rna ka papa. Hoike mai o J. Kaona no ke Komile wae i kauohaia e noonoo no ka hoopii a Opukawila no G. L. Kapeau. Ua noonoo ke Komile, a ua maopopo ia lakou ka hala ole o ke Kiaaina o Hawaii, a ua maopopo hoi ia lakou ka hoopii lalau o Opukauwila me ka maopopo ole ia ia ke kumu o ka hewa ana i hoopii ai. Eia ka manao o ke Komile, ua hewa no o Opukauwila no kona hana ole e like me ko hikou ae like. Ua aponoia ka hoike a ke Komite. Hoopuka mai o Keaniho ka Luna o Hilo, i olelo hooholo, e hookuu aku keia hale ia W. 11. Kailihaona ka Luna o Waimea, e hoi aku i Kauai no kona nawaliwali. Aponoia, a iioolioloia. Hapaiia na hana i hoopaneeia a no ka hana ole, ua hooholoia ma ke noi o S. Kipi e hoopanee i ka halawai apopo. Poalua, lune 21. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae aina. Heluheluia na hana oka poakahi, aua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka liana. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i ka palapala mai ka hale Ahaolelo Alii mai, ua hooiliia puia mai ine ka olelo hoike a ke Komite Waiwai o keia hale i hooiliia aku, a e hoike. mai ana i ka manao o kolaila mau Komite wae no ia olelo hoike. Ua hoihoiia mai kekahi mau bila o keia hale. Ka “bi!a Kalaiwaiwai,” ua hooholo loaia me ka hoololi hou ana. Ua waihoia ma ka papa ka ‘ bila Kanawai no ka wai ma ka Hale wai o ke Aupunii” Ua hooholoia me ka hoololi hou ana i kekahi pauku o ka “bila Kanawai oka Haku oka Moi.” Heluhelu muaia kckahi bila no ka Hale Ahaolelo Alii mai, he “bila Kanawai no ka wai ma na aina aupuni o ka pa[»u o. Honolulu, aole e kuaikudalaia.” Hooholoia ma kc noi o S. M. Kamakau, e

heluhelu aluaia Ua bila a ka Ahaolelo Alii no ka wai o na aina aupuni i ka la apopo. Hooholoia ma ke noi o A. G. Tatina. e hoopanee loaia ka noonoo ana no ka bila Kanawai o ka Haku Puuku o ka Moi i hoololi houia c ka Hale Ahaolelo Alii. Hoopuka mai o Pana i wahi olelo hooholo. “E hoike aku ka Lunahoomalu o ka hale o ka Poeikohoia i ka Lunahoomalu o ka hale Ahaolelo o na’L'i, Ke mahalo aku nei ka hale ahaolelo o ka Poeikohoia i ke Komile wae o ka hale Ahaolelo o na’Lii no ka lakou imi ana a loaa ka hemahema o ka hoike a ke Komite Waiwai o keia hale. O ka hemahema i loaa ia lakou, no ke kope hewa $ke kakaulima maikai, aole he hemahema maoli. Manao hoi keia hale no ke emi o ke dala i manaoia e ka hale Alii, e paniia kela emi o ka waihona i keia makahiki ma ka loaa pono ana o na dala o ke Aupuni mai ka Mokupuni o Hawaii, no ka mea, he maopopo aole i oi aku i ka hapakolu o na dala i komo i ka waihona. Komite ka hale no ka bila Kalaiwaiwai i hoihoiia mai mai ka hale Ahaolelo Alii, ua hooholo loaia me ka hoololi hou ana i kekahi mau haawina. Kuka hou ka hale no ka uku i hoemiia a i hooiia e ka hale o na’Lii, a ua hooholoia kekahi e like me ka hoololi ana o na’Lii, a me ka hooholo mua o keia hale me ka hoole loa i nauku o ka Poe kukakukamalu a me ka uku okoa no ka Moi Wahine, aponoia ke Komiie o ka hale no keia hoololi hou ana. Hooholoia ma ke noi o G. M. Kopikana, e hoopau i ke Komile, a e kope maikaiia keia bila a hooili aku i ka Hale Alii. Hoopanee apopo halawai hou. Poakolu, lune 22. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Ainā. Heluheluia ka olelo onehinei a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i ka palapala no ka Hale Ahaolelo Alii mai. e hai mai ana, ua hooholo loa ia ka bila Kanawai no ke okl ana e like me ka hoololi ana o keia hale. Ua hooholo loaia ka bila Kanawai e hookohu ana i ka poe Luna kuai aina o ke Aupuni me ka hookomo hou ana i ka pauku hou. Ua hoikeia mai kekahi bila hou no ka Hale Ahaolelo Alii mai, he bila Kanawai no na Luna kuai kmlala. Hooholoia ma ke noi o loane, e apono aku keia hale i ka hookomo hou ana o ka Ahaolelo Alii i ka pauku 2 ma ka bila Kanawai e hookohu ana i na Luna kuai aina o ke Aupuni. Heluhelu muaia ka bila Kanawai no kapoe Luna kuai kudala. Aponoia heluhelu alua i keia bila. Hapai i na hana i hoopaneeia. Komile ka hale no ka bila Kanawai no ka puunaue ana i na dala hoopai no ka waiwai i laweia a me na uku hoopai no ka hahi i na Kanawai o ke dute. Ua heluhelu pakahiia na pauku, ua hooholoia kekahi, a ua hoololiloliia kekahi, a aponoia ka bila. Hoopauia ke Komiio. E kopeia ma ka lima maikai, a e heluhelu akoluia i ka la apopo. Holuhelu aluaia ka bila Kanawai no na aina

0 ka Papu o Honolulu. Kapaeia na rula a ua lieluhelu akoluia a hooholo loaia. Hoopanee apopo halawai. līale Alii. lune 18, ka la 56 o ka halawai ana. Olelo o Wale, e hooholoia ka bila Kanawai 1 ke kolu o ka heluhelu ana. Hooleia. Alaila ua hooholoia na ke kakauolelo laua me Loia e kope koke i na hua hou i hookomoia iloko o ka bila ma ka olelo haole a mc ka olelo maoli. Ua hookuuia ke kakauolelo e hana i keia hana, a ua kohoia o Limaikaika i kakauolelo no ia wa. Heluhelu mai o Wale i palapalo, e hoiliia’ku i ka kale o na Lunamakaainana e ka Peresidena me ka bila Kalaiwaiwai, e hoakaka ana i kekahi mau mea kuhihewa i loaa iloko 0 ka palnpala hoike a ke Komile Waiwai.o ka hale makaainana, c hai ana i ke kumu o ka hoemi ana i ka haawina dala. Olelo o Limaikaika, e haawiia kela palapala a ke Komite Waiwai, o ka poe kohoia ia Wale i Komite wae, e noonoo a e hoike mai 1 keia hale i kona manao; hooholoia, a hoike mai o Wale, i ka palupala ana i oleloia maluna, me kekahi mau hua hou, oia kana palapala hoike no ka olelo a ua-Komite nei, a ua hooholoia, e hooili puia me ka hila Kalaiwaiwai i na luna makaainana, e olelo ana ua hewa ka helu ana o ke Komite o kela hale, i ke dala e loaa mai ana i keia makahiki. Ua hiki mai ka olelo a ka lunahoomalu o na Luna mak. c hoihoi ana mai i ka bila no ke kuai ana i ka wai o ka hawai o Honolulu, e olelo ana, aole i aeia e kela hale na hua hou a pau a ka hale Alii i hookomo ai. Loaa mai no hoi kekahi bila o na luna makaainana, e hoololi ana i ke Kanawai no ka Puuku o ka liale Alii, a me ka "olelo ae like,” no ke kuai ana i na pu kahiko a me kela mea keia rnca e pili ana, a e olelo ana, ua ae na lunamakaainana i kela olelo ae like. Ua heluheluia ka bila c hoololi ana i ke Kanawai no ka Puuku o ke Alii; ua kapaeia ka rula o ka hale, a ua heluhelu hou ia. Ma ke noi o Kauka, kokua o Kekaulahao, ua komo na h.ua hou, eia ke ano, e holoi i na pauku a pau loa o ke Kanawai manma no ka Puuku. Hooholoia, a ua hooholoia ka bila. Hapai hou ia ka bi!a Kalaiwaiwai. Ua hookomo hou ia he $50, hou no ke kakauolelo o ke Kiaaina o Maui; a ua komo no hoi he $500, hou no na hale paahao o Hawaii. Hooholo loa ia ka bila Kalaiwaiwai. Hoike mai o Kapeau i bila hoololi hou i ke Kanawai no na Luna kudala waiwai; kapaeia ka rula o ka hale, a hooholo loa ia keia bi!a, e hoopau ana Pka uku o ka lunakudala o Mani ma ka uku makahiki, a e uku 1 1 ia ia ma ka hapa o kona loaa. Hapai hou ia ka bila no naaina o ka Papu, e koe na “lokowai,” a e pono ai ke haawi i na aina i laweia a e laweia ana paha no na alanui ma Honolulu. Heluheluia ka bila no ke kuai ana i na aina o ke aupuni i na kanaka, e holoi i ke •‘‘kanalima eka” o ke Kanawai mua, a e hookomo i “hookahi haneri,” a e holoi i ka uku “hapalua” a e hookomo i ka hua hapawalu. Hooholoia keia ma ka lua o ka heluhelu ana. j

Olelo o Kauka e hookomo i hua hou, e uku e, i ka luna nana e kuai, noloko ae o ke dala loaa, a o ke koena e haawiia i ke Kuhina Waiwai. Hooholoia keia. lune 20. Halawai lv,a hora 12, la 57. Hapai houia ka bila “oki mare;” nanaia ka hoololi uuku ana o na lunamakaainana, a hooholoia pau !oa. Hooholo loa ia no hoi ka bila no na aina o ka papu. lune 22 Halawai i ka hora 10; hooholoia ka bila no ka uku ana i ka Luna kakau kope no kona mli ana i na Buke o ke aupuni; pakahi ka lapaha, no na makahiki pakahi; ekolu helulelu ana a hooholoia, me ke komo nae o keeahi mau hua hou. Hiki mai ka palapalā a ka Lunahoomalu o va Poeikohoia, rne ka bila Kalaiwaiwai me na ma hou a kela hale e hookomo ai. Ona ma hou wale no nae na mea i noonooia aole > ka mea i ae like ia. Ua Komite ka hale a )au, a o Namakeha ka Lunahoomalu; hoo>aaia ka haawina rnua o ke alii wahine $2,)00; pela no ka haawina no ka Puuku o ke ilii $ 1,800.00 Olelo o Kauka e hookomo i na’Lii Ahakurakukamalu elima, pakahi ke tausani $1,000, >ia hoi o Kanaina,Kapaakea, Namakcha,Kaeo 5 Camehameha. Olelo o Kekuanaoa, e hoemi i e $800 no akou elima pakahi, a o Piikoi, laua me Haaelea, he $500 pakahi; hooholoia. Ma ke noi o Wale, ua hoopaaia ka haawila no na makai o Honolulu; hooholoia; ua loopaaia hoi ka uku o na Lunaauhau ;na Puna , me Kau, i $300 pakahi. Ma ke .noi o A'ale, uā hoopaaia ka haawina no na koa o ,e Aupuni e like me ko keia hale mamua he £22,000. Ua hoopania ka haawina no na anakanawai o Hilo. Ua aeia ka haawina o ela hale no ka lunakanawai o Koolauloa; ua aalele keia liale i kena manao no ka lunaanawai ma Koloa; ua hoemi houia ka haa/ina no na lunakanawai kaapuni o Māui, i 5‘Lb00.00; a o ka uku o ke kakauolelo o ka hahookolokolo Kiekie, uahoi’ioiia e like malua i $1,500.00; a ua waihoia ka haawina P200 no ke kokna kakauolelo o ua ahakiekie ei. Ua hoopaaia ka haawina no ko hua o i a hana hou oka aupuni. Ua hoopaaia ka [ aawina e hana hou i na hale o ke aupuni. looholoia ka haawina $1,000 no ka palekai la Lahaina, a ua hoopauia ka haawina no na ale paahao ma Oahu; a ua hoopaaia ka haaina no ka hale paahao ma Lahaina; haalelei ka haawina no ka pa o ka Iiale paāhao o !auai; hoopaaia ka haawina no ka wapo o Hilo. Hai mai o Kauka i mau mea hou e komo oko o ka bila kanawai. No ka papa hoola, $10,000. No ka lilo no ka Ahaolelo, 8,000. No Parke, ka Ilamuku, 1,500. a kohoia he Komile e huiia e knka pu me ke omite o ka Poeikohoia no ka hila Kaiaiwaiai; hooholoia a ua kohoia o Liholiho, Wale, auka, M. Kekuanaoa, Limaikaika. Hookomoia $350 no Kapeau, no kona de hana ma Kailua. Pau ka halawai.

Lh 23 o lune. la halawai 39 Halawai i ka hora 3 0; heluheluia ka bila no ka hoihoi ana i ka waiwai hoolimalima; elua heluhelu ana a hooholoia o keia biia. Heluheluia no hoi ka bila no ka uku hoopanee no ke elala, aole nae i hooholoia; pau ka hana no ka hiki ana mai o ko Komile o ka poe kohoia. Hale Luuamakaaiiiaiia. Poaha, lune 23. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina. Heluheluia na hana onehinei, a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i ka palapala a Mr. Wyllie he Komite Wae, e hoike mai ana, ua maopopo ia i.i ka hoike ana ’ku o keia hale na ka kope liewa ana o ka palapala hoike a na Komite W »iwai, a nolaila ka hoohewahewa mamua nie ka manao ole he hewa maoli ia no ka noonoo ana. A no ka hoike a keia hale ua lana ka manao e paniia mai na lilo hou i na loaa o ka Mokupuni o Hawaii mamuli o ka Mokupuni. Eia kona manao. Aole no e paniia ua mau elala emi la, ke ole hoonohoia i mau Hope.Kiaaina haole. Ua mahalo aku ka hale i ka manao o Wale. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i kekahi palapala mai ka hale Ahaolelo Alii mai, e hoike mai ana, ua kohoia o Liholihp, M. Kekuanaoa, Wyllie, Judd a me Limaikaika i mau Komite hui me na Komiie hui o keia hale, e kukakuka pu no na mea i hoololiloliia o ka bila Kalaiwaiwai o ka hale o na ’Lii a me ka Poeikohoia, no ka hoopaapaa loihi loa ma ia palapala, ua hoololi houia i Pauku 2 no ka bila Kanawai no na Lunakakau Kope, a hooili mai i kekahi Bila hou o lakou, he bila Kanawai no ka hele ana ma na alanui, alaloa. Ilooholoia, ua aponoia ka hooholo ana o. ka Pauku 2 o ka Bi!a Kanawai o na Luna Kakau Kope. Heluhelu mua ana o kekahi bila no ka ha!e o na ’Lii mai, he bila Kanawai no ka holo ana o na lio, kaa a me ka hele ana o na kanaka ma na Alanui, aialoa. Mai ke noi o Pana, ua hooholoia, e hoopanee loaia ka noonoo ana i keia Bila lapuwale. Ma ke noi o Pana, ua hnoholoia e kolioia i mau Komite wae o keia hale, i mau Komile hui me na Komite hui o ka liale o na ’Lii, e noonoo pu no na uku o ka Poe Kukakuka Malu a me kekahi mau mea e ae i hoololiloliia ma ka bila Kalaiwaiwai; ao ka Lunahoomalu pu o keia hale kekahi me lakou. Hapai i na hana i hoopaneeia. Heluhelu aluaia ka Bila Kanawai e pili ana i ke kūai kudala. Ua kapaeia na rula, a ua heluhelu akoluia, a hooholo loaia. Heluhelu akoluia ma ke poo wale no ka bi la Kanawai no ka puunauwe ana i na dala hoopai no ka waiwai i laweia, a me na uku hoopai no ka haki ana i na Kanawai dute.— Ua hooholo loaia. Hooopanee apopo halawai hou. Po.ilimn, lune 24. Hora 10 kakahiaka, halawai hou ka Poeikohoia o ko Hawaii Pae Aina. Heluheluia

na hana onehinei, a ua aponoia. Pule o Kalaka a noa, hoomakaia ka hana. Heluhelu mai ka Lunalioomalu i ka palapala hoike a na Komile Hui o na hale elua no ka hoololi ana i ka bila Kalaiwaiwai, Hooholoia ma ke noi o J. M. Smith, e apono aku ka hale i ka hoike a ke Komite hui, ua aponoia. Heluhelu mai ka Lunahoomalu i kekahi palapala mai ka Hale Ahaolelo o na’Lii mai, e hoike mai ana, ua hooholo loaia ka bila Kanawai no ka hoopii koke no na aina hoolimalima. Hooholoia ma ke noi o loane īlikekana, e kauohaia ka Lunahoomalu o ke Komite o na Buke Helu, e kauoha ae i ke kakauolelo o ka hale e kikoo i ka Waihona dala o ke Aupui i i 50.00 i meae hoolimalima aku ai ia Kamalena e kope i kahi i koe o ka mooolelo o ka Ahaolelo o ka Poeikohoia o ka makahiki 1852 iloko o ka Buke Waihona mooolelo o na hana o keia hale. 'Hoopanee a i ka hora 3 ahiahi halawai hou. Hora 3 ahiahi o leeia la, halawai hou ka Poeikohoia oko Hawaii Pae aina. Heluhelu ia na hana o kakahiaka nei, a ua aponoia. Helulielu mai ka Lunahoomalu i ka palapala mai ka hale Ahaolelo Alii mai, e hai mai ana, ua waiho ma ka papa ka bila Kanawai e hooponopono ana i ka uku hoopanee, a ua hooholoia me ke- kapae ana i ka huaolelo {: ae” a ua hookomoia malaila ka huaolelo “uhai ” ma ke poo o ka bi!a Kanawai e puunaue ai i ka uku o ka haki ana i na dute. Heluhelu hou mai ka Lunahoomalu i kekahi palapala o ka hale Ahaolelo Alii mai, e hai mai ana, ua hooholoia ka biia Kalaiwaiwai ma ka hoololi ana i a e likeia e na Komite hui 0 na halo ahaolelo elua. Heluheln hou mai ka Lunalioomalu i ka palaoala a ke Kuhina Nui o ka Moi, e hai mai ana, aia i ka h ua 12 o ke awakea o ka la apopo. Hoopuneo apopo halawai hou* E pii aku na Lunaiiiakaainana i kohoia o i.o Hawaii-Pae Aina e halawai pu me ka Moi a mo kona poe Alii Ahaolelo, e hooloiie i kona inanao na ka hoopau ana i ka Ahe.olelo o kein makahiki a me ka hookuu ana i na hale Ahaolelo elua mai kona Ahaolelo aku. Hooholoia ma ke noi o loane Kikekana, e apono aku keia hale i ka hoolo'.i ana o ka hale Alii i ke poo bi!a Kanawai no ka puunaue ana i ka uku hoo; ai o na waiwai i hopuia no ka uhaki una i ke Kanawai o ke dnte. Ua hooholo loaia ka bila Kalaiwaiwai o keia makahiki 1853. e like me ka hooloh ana o na Komile hui o na !ia!e ahaolelo elua 1 hoikeia. Ilale A’ii. Iune 24. Halawai i ka hora 30 ; hoike mai ke Komite i kohoia e kuka pu ine ke Komile o ka Poeikohoia, no ka hila kalaiwaiwai; o na mea a pali i ae like ia e na Kom;te elua ua aeia e na’Lii, ma ke noi o Liholiho. Aole mea hoole. Alaila lioolmloia ka bila waiwai ma ke kolu o ka heluhelu ana.

Heliiheluia no hoi ka bila no ka “uku lioopanee,” a waihoia ma ka papa.

Ileluheluia a hooholoia ka bila no ka mahele ana i ka waiwai e hopu ia e ke aupuni, ko ke aUpuni mahele, a me ko ka mea hopu. lune 25, Plalawai ika hora 11. Hoike mai ke kakauolelo i na dala lilo no ka Halealii, i koia halawai ana, he $900 a keu aku. Kanalua o Lota no ke $60 i hookoia e Kapeau, no kona holo mai, a me ka hoi aku i Hawaii Olelo oe e holoi. Hooleia keia. Alaila olelo o Lota e komo ua lilo o na Kiaaina o Maui, me Kauai, he $30, he pakahi, hooholoia. O ka pau no ia o ka halawai. Ilele nui i ka halealii e hui me na lunamakaainana, na ka Moi c hoopau i ka halawai o keia makahiki. Hai mai ke Alii i kona manao eia ilalo neiHai mai ke alii i kona manao e pau ka Ahaolelo i ka la apopo hora 12; pau ka halawai. Halealii , Mei ~5, 1853. Ona ’Lii a me ka poe i kohoia e ko‘u poe kanaka; Ke aloha aku nei au ia oukou a pau loa no ko oukou hooikaika ana iloko o ka Ahaolelo, me ka imi i na mea e pono ai ka lehulehu. Ua hooili mai ke Akua i kekahi mai lele e holo nei e make nui ai na kanaka i kela la, i keia la. Nolaila ke hookuu aku nei au ia oukou e hoi i ko oukou mau wahi e noho ai, me ka manao e hooikaika nui oukou ma na mea e ola ai na kanaka, a e maluhia ai ka noho ana, a e hana ai hoi i na mea pono a pam