Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 21, 29 June 1849 — HE MAU HOAKAKA, A ME NA NIELE E PILI ANA I KA POEPOE NUI I KAHAIA MA LAHAINALUNA, 1844. [ARTICLE]

HE MAU HOAKAKA, A ME NA NIELE E PILI ANA I KA POEPOE NUI I KAHAIA MA LAHAINALUNA, 1844.

Ehui !)i;itele o k;i lionnu. Ka aiila a ine ka \vnLoia ka \vai a me ke kai. ī. Na mahkli: o ka Wai, ka wai a me kai i Imiia. N i Moaiui; na Kai ; na Moamiwai; na Kaikuono ; iia Awa; na Kowa, a me na Muliwai. īīeMoana.—lle maiiele nni ia o ka Wai, aole i Imiia i ka aina. EHnia wa!e no Moana nia ka honua jK'i. Ka Moana Pakiiika ; ka Moana Atchinika' ka Moana Iniana; ka iloana Anu Akau. a me ka Moana Anu Heina. īīe Kai.—Oia ka 'iiahele uuku iho'o ka wai, aole i nui e like ine ka moana; he awaawa nae ke nui e like nie ka inoana, a ua arieane puni i ka ahia. īle Moa/iiiwaL—Tle wai nui ia i uka, ua kaawale ke kai, ua ane puniia i ka aina. Ua ono ka wai o ka nui o na moanawai ke i-iu. Nui wale na moanawai. He K>tikii(mo —Oia kahi o ke kai i komo iloko o ka ai'na, a ane puni i ka aina, e like me !ia Kaikuono uia Wailuku a nie Ewa. īfe Awa.—<~)\a kalii e komo ai iia~rrT6ku ? a pōi':ole mai ka nalu, e like me Honolulu i Oahu. He Kowa.—O\i\ kahi haiki mawaena o na aina elua mawaena o na kai elua. a o na moanawai elua paha, līe Muliwai.—Oia kekalii wai nui maioko mai o ka aiana, ua kiekie a ua holo aku i ke kai. O nakumuo na muliwai, oia na punawai a me na kahawai. 11. NA MAIIELK O KA AIXA. Ua maheleia na A ina iloko o na Ania-puniolo; na Ainapuni; na Anemoku; -naPuali; na Laeloa, a me na Lae. līe Ainapunioh.—Oia ka aina nui, aole i hookaawoleia e ke kai. Elua wale no Ainapnniole, ka Ainapuniole Hikina a me ka Ainapuniole komohana. O Amerika Akau a me Amerika līema maloko o ka Ainapuiole Hikina. O £uropa t Asia a me Aibrika maloko o ka ainapuniole komohaua. He Mohu.—Oia kekahi aina i puni i ka wai i ke kai paha me Oahu la. Ile Anemoku<—Oia kekahi aina aneane puni i ke kai i ka wai paha, e like me ke komohana o Molokai a me Mokapu uiakai o Kaneolie i Oahu. īīe PualL—Oia kahi haiki o ka aina, kokoke e mokuia e ke kai'e like me Dariena mawaena o Amenka Akau a me Amerika Hema. | Ue hM'loa*—Oia ka aina e l>omo aku ana iloko o

ka nioana e like me ka Lutioa a me ka Lae o Kaiiuku i i Oahu. Ile Lae.-~Oia kaiii oi maw r aho oka Laeloa. t No NA I'ALAPALA AINA. īīe /Kilapala Aina.—Oia ke kii o ka honua a pau, a o ka iiapa .paha o ka honua, ko luiīa o ka palapala aina he akau ia; ko ialo, iie hema ia; ka lima akau ka hikiua, a o ka lima hem; l !»e.komohana, ke nana aku. 0 na pau ana Akau, Hikina, Hema a me ke komohana, oia na panana nni nia ka palapala, a ua hoailonaia; })enci, A. Akau Ili. Ilikipa; He. Hema; K. Komohana. Na lioailona no na kuhnakauhale, oia na (□) na iioenlona no na muliwa. oia na tra'ia .eleeie a kekee, | na hoailona o iia kuahiwi, oia na kaha e moe jiapalua | ana, a ua like iki me ke-kahakai i ka nana aku. j Ua iioaiionaia na waoakua e na kikokio makalii i hui paapuia o na hoailona o na palena aina oia na kaha kikokiko. Ka iho 'o ka honua, oia ka mea me he kanla Ia mai ka akau a i ka hema, e moe pololei ana mawaena nu o ka honua; a ua kahaia na poo oia. ilio e na welaukaw elau akau a ra® ka weiau iiema. O ka Poaiwaena.-^-Oia kekahi kaha mawaenakonu o ka nonua mai ka hikina a hiki i ke komoiiana, a ua iike ka nui o ka maheie akau me ko ka mahele hema. Na Mer(;diana.-j-Qiii na poai e ku pono ana i ka poaiwaena a e iiui ana i kawelaū akau a i ka weiau liema. a ua heluia na degere o ka lanitu ma ka poaiwaena. Ko h'a ha oka Lo'iiu.-—Oia na poai e moe iike ana nie ka noaiwaeiia mu ka aoao akau a ma ka aoao hema ae oki poai a heluia na degere oka lalilu mawalio o ka j.ahi[);i!a poepoe. JSa poei kupono.—Oia nn poai i kauli'ke ia ma na f d<:gere :-2*> -me na miuuie (^:c f> 26 ) nia ka akau ama henKi o ka poaiwaeua. Isa poaianu.—Oia ka poai anu akau ame poaianu lienia aia no ina na deg; re ■ 66°:ji2' niai l:a poaiwaena -aku,ua like ia me na degere 23 ,J 2S inai na wi'lau aku. 1 Oka degcre.-—Qia ka hapa 360 oka poai okoa aua kapaia 60 mile, a-ua maheleia; i na hapa 60, a he inau s(."koua ia a o ua heluia penei 2:2 degere, '22 minuie '2'2 sekona. Ka iatio kau wahi oia kona loihi mai kau waiii aku nia ka heiu mn. ina degere ma ka pekiiwaena, o jLadana kahi e lielu nui ai i ka laiiiu, o Wasinetona ka|hi e heluia ai ka ionitu i kekahi nianawa. Ua heluia |ka lonitu a hiāi i na degere 180° alaila, ua pau ka lo- ! nitu iiikina; a ua lilo i Li>nitu komohana, no ka mea, l ua hala i kela hapa o ka poai. Ka latitu, oia ka loilii ma na degere ame na minute ma ka akau a nui ka hema paha o ka poaiwaenn, aole e oi aku ka latitu o kau wahi mamua ae o na degere he kauaiwa. > | Na kaei oka honua.—-Eiima na kaei oka honua. j Hookahi kaei ua weia, eiua ua oluolu, elua ua anu. Mai ka poaiwaena aku ina ka akau ama ka iiema | uaJiapaia he kaei wela, a malaiia akii ma kaakau a ma ka heina. na kaei oiuolu elua, a hiki aku i na kaei aml; aia ma ka_degere 65 0 ka akau ma ka hema. O ke anawaena c> ka honua ewaiii tauB tni niiie oia o ke ananuni o ka lionua, oia na. miie iwakaiua a me kumauiahhia tausani. " Napoepoe o ka honuū—Eiua :m poopoe o ka honua, a ua kapaia o ka poepoe Hi. a ine ka poepoe Ko lIE MAU NIKI.E NO NA ?4EA HoAKAKA. Owai na mahele nui eiua o ka honua? Owai na inaiiele o ka wai? O ka moana heaha ia? E iiai mai kekahi. O ke kai heiha i;t? E hai mni kekahi; O ka moanawai iieaiia ia: E liai mai kekalii. • Oke kaikuono iieaha ia? E iiai mai kekahi. O ke awa heaiia ia? E hai mai kekahi. * O ke kowa heahu ia? E hai mai kekahi. Owai na maiiele o ka aina? lleaiia ka aina punioie? Owai laua. Owai na mahoie o ka aina Hi? Owni na maheie o ka aina puniole Ko? Heaha ka moku? E hai inai kekahi. Ile ane moku, heaha ia? E hai mai kekahi? He puaii, iieaha ia? E liai nmi kekahu He laeloa, healia ia? E hai mai kekahi. He iae, heahain? E iiai mai kekahi. Heaha ka paiapala Aina? Owai ka aoao Akau? Owai ka nt>ao Ilema/ Owai ka noao Hk? Owai ka umo Kīimohana? • Owai ka hoaihuia no ka Akiwi? Owai ka hoaiioiia no ka lliana?

Owai.ka honilona iio ka Hen.a? Owai ka iioailona 110 ka Komohana? 1 lioaha !;a honilona no na kuianakauhale? ~ Heaha-ka hoailoiia no na Kuahiwi? Ileaha ka hoaifona ro n& waoakua? ~ lltaha ka hoailona nō na palena aina? iitaha ka iho o ka honua? Owai na poo ehia oia iho? ♦ Ālahea ka welau akau? Mahea Iva welau hema? Heaha ka merediana? • Mahea kahi e helu ai i na degere? O ka loniiu 2 mahea kahi e hoomaka ia ai ka helu aoa 0 na degere lonitu? Ileaha na kaha o ka loniiu? Mahea kohi e l.elu ia ai na degere Lonitu? Mahea na poai kupono? No ke aha i kapaia ai ia mau ppai he mau poai kupono? Eliia na poai anu? Mahēa ia mau poai? Ehia mau degere mai ka welau aku kahi o ia poai anu? O ke he hapa aha ia o ka poepoe? Ehia na mile maloko o ke degere? Pqjiea ka lielu ana o 40°5' 12"? * Heaha ka loniiu o kauwahi? Owai kahi i helu nuiia ai ka lonitu? Owai kekaiii kulanakauhale kahi i heluia ai ka lonitu 1 kekahi manawa? Ehia na degere o ka helu ana i ka lonitu Hikina, ai ke Komohana paha? Pehea ka helu ana i ka latitu? Lhia īiā degere latitu mai ka ppaiwaena aku? Ehia na kai o ka honua/ Owai owai? Pehea ka nui o ke kaei wela? Mahea na kaei oluolu? Mahea na kaei anu? Liiia na poepoe o ka honua; Owai owai? E.iia milo ka loa o ke o ka Hoaua? Ehia mile ka loa o ke anapuni o ka honua? īli' M AĪI _MNATV KO KA POEPOE HoNUA ME NA MOĀNA. E!ii<i aiua puniole nia ka Honua nei? - - Owai ka'aina puniole nui? r*ia ka aoao iiea #. ka poaiwaena ka nui o ka aina? Owai na inoa o na moana? Owai ka moana e kaawaie ai o Amenka, a me Euro{.?!? a me Afereka hoi? . Owai ka moana mawaena o Amerika a me Asia? o\yai ka inoana ma ka iiema o Asia mawaena o Aferika a nie Nniiolani? Owai ka inoa o ka moana nui loa? Owai ka moana uuku iho? Owai ka moana uuku loa? Owai ka v moana ma ka welau hema? Owai ko laua niea nui? No na Kowa. Owai ke kowa mawaena o Amerika a me Asia? Owai ke kowa ma ka hema loa o Atnerika> Owai ke kowa e komo ai i ke kaikuono o IIud( sona? Owai ke kowa e komo ai i ke kaikuono o Bafina? Owai ke kowa mawaena o kaiwaenahonua a me ka moana Atelanika? Owai hoi n.awaena o ke kai Ula a ire ke kai Arabia? Ouai iioi mawaena o ke Kaikuona o Perina ameke kai o Anihia? Owa'i ke ko'wa mawaena o Keliona a me Hinedu? Owai ke kowa mawaena o Sumatera a me Malaka? Owai ko kowa mawaena Sumaiera a ine lawa? Owai ke kt>wa mawaena o fiaremeo ame Ketel>ē? * Owai ke kowa mawaena o Kelebe a me Guinea Hou? Owai ke kowa mawaena o Guinea liou a me Nuiioiani? Owai ko ko« a mawnena o NnMoni a me Vanedeima> <.)wai ke kowa mawueim o Guiinn Hou a nie Beritania llou? Owai ke kowa mawaena o ke kai Melemelo a me ke kai o lapaua? Owai ke kowa mawaena o ke kai o lapana a me ke kai o Oketese? No NA MOKU Nll A ME NA AOAO. Ehia na moku nui o Amerika: Owai ka mea Dui o laua? ' Owai ka puali i huipu ai laua? Ehia moku nui ma ka aina imniole Kouiolmim? Owai na inoa? Owai ka inea o lakou i nui? Owai ka mea uuku? Owai ka inoa o ka mokupuni ma ka hema o Asta ua like ine Europa ka nui? * Owai ka puali mawaena o Aferika a nie Ask? Owai ke kai i kaawale ai o £uropa me Alerikn> Pehea na aoao o Europa ma ka Akau, maU Hikiua, ma ka Ile» a me ke Koiuolmmmi? Pehi>a m aoao o A«ia? A o A&Tik<T hoi? A o \tuerika hema? A o Auieiika akau: