Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 18, 21 ʻApelila 1849 — NA HOIKE E IKEIA'I O NA OLELO I KAPAIA O KA PALAPALA HEMOLELE, O KA OLELO IA A KE AKUA. [ARTICLE]

Kōkua No ke kikokikona ma kēia Kolamu

NA HOIKE E IKEIA'I O NA OLELO I KAPAIA O KA PALAPALA HEMOLELE, O KA OLELO IA A KE AKUA.

OLEIiO Hookoia o iia olelo Wanana.

Ua nann i'ho nei *kakou i na wanana o ka a ke holo nei kakou e hoomaopopo i ko lakou hookoia mai, i mea e paa ai ko kakou manaoio. Maanei he pono kakou ke hoomaopopo i kekahi mau mea nui eiua. 0 ka uuia, o ka hookoia ana o na wanana i pih ia lesu. v O ka lua o ka hookoia ana o na wanana i pili i ka ka Haku hana i na ekalesia ludaio a me na ekalesia Keristiano. I. wanana i hookoia iloko <>4esu • Kristo. Hoike e mai na kaula i ka manaiaa e hiki mai ai ka Mesia, oia ka manawa e lilo ana ke Alii ana mai luela aku, a me ka mea kaukanawai mai iwaena aku o kona mau wawae; oia ka manawa e ku ana ke kulanakauhale o lerusalema, a me ka luakini alua; oia ka manawa i makemake ai na iahuikanaka ia ia; e kuokoa ana hoi ka hale alii o Davida; oia hoi ka manawa i oleloia, he kanahiku hebedoma, eha haneri a me kanaiwa ia makahiki,' mai ka holo ana o ke kauoha, e kukulu hou ia lerusulema, mahope iho o ka noho pio ana ma Babulona. Ua hoike e ia no hoi ko ka Mesia wahi e hanau ai r nia Betelehema Eperata. 0 kona ohana hoi, mai a Aberahama ma o Isaaka a me lakobo a.me luda a ma ka lalani alii o Davida ke keiki a lese. Hoike e ia mni no kona elele e hele mai e hoomakaukau i alanui nōna. He mau mea okoa keia; a ua pau loa i ka hookoiailoko o ko kakou llaku, e hoomaopopo ann ia ia, oia no ka Mesia io. Eia hoi, ua hoike liilii ia mai, ma na olelo wanana, ka noho nna, ka eha ana, ka make ana, a me ke ala hou ana mai o keia Mesia. I!oko oI aila, ua hoike e ia mai, kona ' hanaU kupanaha ia ana e ka wahine puupaa; kona mahuka ana'ku i Aigupita; kona komo ana ilokd 0 lerusalema e holo £PHa maluna o ka hoki; ksf leo hosana a ira kamalii e poai ana ia ia; kon& akahai a me kona loko r aaikai; kona'nianao lkailea ma ka hoomana o kona Makua; o 'ka 'uku 'i haawiia i ka mea naua e kumakaia ia ia, a mfe ka qjea e kuai ia me ia dala; o ka ehaeha e kauia mai maiuna ona; o ka haawiia ana o ko« na kua e hahauia ai, a me kona papalina; o ke 1 u!īa ia mat o kona maka; o kona make ana h()i ma ke kea uie na lawehala pu; o ka houia o kona aoao i ka ihe; o ka leo hoomaewaewa o ka lehulehu; o ka puunaue ana o kona lole; o ka haki ole ana o kekahi iwi ona; o na huaolelo ana i olelo ai i kona wa kokoke make, a me kona kuu ana'ku i kona uhane i kona Makua; © kona kanuia ana ma ka halekupapau o ka me» waiwai; o kona waiho ole ia malaila e ike i ka palaho; kona alahou ana i ka poakolu ae; *a o ka mau loa ana'ku o kona Aupuni. 0 keiq mau niea a pau, a me na mea he nui e ae i wanana e ia no Kristo, ua hooko loa ia iloko ona. Ua Wanana e ia mai no hoi, kana mau hana niana; o ka \\e\e ana o ka poe oopa, o ka ike ana o na makapo, o ka lohe ana o na kuli, o ka hoomaeuiaeia ana o na lepero, a o ke ola ana o na mea i make muuiuli o kana olelo wale, ua hoiko e ia uona. Nolaila i ka ike ana o ka lehulehu i kana inau hana mana, ninau iho la lakou, Aiu a hiki mai ka Mesia e oi aku anei na\ hann mana ana e hana mai ai mamua o na me'a a! keia kanaka e hana ai. | Hoike e ia mai no hoi ka oleio ao a Kristo i* ao aku ai, e hoikeia uiai ka olelo maikai i ka jioe hunc v a e luiawiia ka oluolu a me ka nialuhia i ka poe'i kaumalia ka naau. O kalia hai olelo nui Nax ii ela, ua hoike e ia umi ia e Isaial ke kaula. | Kiā hoi, ua hoike e ia no ka Mesia na ano tue kekahi i kekaln, a uia ua loaa ki'ia inau

ano kue ilōko o ko kakou Haku im mai kona Mesia ana. He lala ia mai inai o ke kumu o lese, hē mea waliawahaia e kanaka, he pohakii e kuia ai, a he puu no lioi e hina ai, hoopiiia e na hoike, hoopunipuni, e oi aku ana ka maihoino o konā helehelena manaua o ko ke kanaka, he keiki no a ke kanaka, he kanaka ehaeha a ua ike hoi oia i ka popilikia. Aka, ua hoike ia mai oia ma kekahi ano, o ka Mesia, o ke.keiki a ke Akua, o ke Si!o, o ka Haku mai loko mai o lakoho, o ka hoola, o ka pohaku kumu o ke ki Haku o Davida, ke Alii o ka Iseraela, o Em'aiiuela ke Akua nie kakou, o Kupaianaha, o Kakaolelo, o ke Akua mana, o ka Makua mau loa, o Keliiokamalu; oia lioi kō kakou mea e hoomana ai, ke Aklia mau

■loa, luli ole, nana i hnna na mea a pau. O keia mau olelo kiekie a haahaa, o keia mau. wanana no ka me ka mana; e hoike ana i na ano o ke kanaka a me ke Akua, hooko maopopo loa ia mai hialoko o Kristd iesu. Oia no ke kāiiaka ehaeha, oia hoi ke Alii o k$ nani, iloko o na taus£lni hiakāhiki elima i ! hala ae mai ka hoomhka ana o keia mau aole.i ikea mai kekahi mea e ae i piipia ia keia mau mea kupanaha. , He lehulehu na kaula i'kuhikuhi niai ia lesu, noho no hoi lakou i na kau ōkoa, ku ae la kēla mau kaula kekahi mahope o kekahi no iia makahiki eha tiiusani, e jvanana ana no kēia'maiu mea no ka Wieu hookahi, po ka MeSla. Aoie i unuhi kekahi kaula no lokp o, ka Wanana o ; ke kaula mua ae, aole i ike lea lakou ' i ka lakou i wanana iho ai. Ua imi i ka mea a me ka manawa a ka Uhane o 'Kristo i hai mai ai iloko o lakou, i k'ona hoike rtvua ana mai i ka' hoinoia o Kristo,' a me ka hoondtiiia mahope o keia rtiau mea. > ■ Nolaila o kek waniana wanāna ilokb o keia kau keia kau, ke hoike okba fa o ko te Akua tke mua ana a me kona ao ana mii ' i 'ke kaula. * 11. E i'ka hookola b ria Wanaila i piji i ka ka Haku hana i na ēkald» Sta luilaio a me na ekālēsiajKērfetiātio. * Iloko ōiaila e nana i kaiiiolo a me ke aupuni o na ludaio, ia ine ko iakou hōopuehu ia maluna i'ka honua, a e nana hoi kākou i na kulanakauhale a me na lahuikanaka a me na aupuni i pili i kekqthi manawa me ka ekalesia ludaio a me ka ekalesia Keristiano; e nana hoi kakou i na hewa hou i kupū mai, i na la mahope; a e nana hoi kakou i ka huli ana mai o ke ao nei ia Kristo, ka lanakila loa āna o ka pono a me ka oiaio ma ka houua. I. E huli kākou i ka ka Haku olelo wanana no ka hiolo ana o ke kulanakauhale a me ke aupuni o na liidaio, a me ka puehu ana o kela lahuikanaka i hoopomaikaiia. Aia keia wanana ma Mat. 24: Mar, 13, Luka 21. E puka ana lesu iwaho o ka luakini, kuhikuhi mai la na haumana i kona mau pohaku maikai, I mai la o lesu ia lakou, t4 ke ike nei anei oukou i keia mau mea a pau? He oiaio ka'u e olelo aku nei ia oukou, e pau ia mau mea i ka hoohioloia; aoie e koe kekaiii pohaku maluna o kekahi pohaku." Ia manawa, noho maluhia Wale na ludaio ma ka malu o ko Roma aupuui, o ka luakini i oleloia, j ka hanohano ia o ka iahui iiulaio, a me ka mea niahaloia e ko ke ao nei. Hepikaikao Hemle, kanahakumainaono makahiki, i ke kukulu hou ana ia ia; he hookahi haneri a me kanaonokuiiuunakoiu tausani ekolu haneri paahana i hana ia iuakini, ia mail makahiki. l T a kakukuluia oia i na pohaku nui, he kanaouo kumamalima kapuai ka loa o kekahi pohnku, ewaiu kapuai kona kiokie a he Umi kapuai kona palaiiaiaha. 11 e hale nani loa ke nana aku. Ua ko ioa nae ka olelo wānana a ko kakou llaku, ua hoohioloia keia hale nani. Huai niao li ua koa i kana kaliuna iho. Hiolo pu lioi ke aupuni luilaio me ka poiuo k>a, Make ia kaua' aua hookaiu uiiiuiia okoiu; hanei i a me kanali-

raa kumsmāhiku tausani eoop hap£TlM : Wh iP*naono;lawe pio ia aku la na k4fUhiwakumamahiku. Aole okanamai ,BO ka wi ioa? Kaili aku na makua.i ka aiaptako aku o ka lima o ka iakou poe keiki uu£u, loohia lakou ika hehena no ka pololi loa. U&lpaa no kekahi wahine alii e huna ana i kekahi o kana keiki ponoi iho ana i baila aj i ai Qana! Ua kuhikuhi e mai la o lesn i na hoailona o keia poino, ao mai la; u Aia ike oukou ika mea ino e hooneoneo ai, e ku ana nja kahi hoapo r ka mea i olelo ia mai e ke kaula e Daniela, lalaila, o ka poe e noho ana ma ludaia e holo llakou ma na kuahiwi. oka mea maluna. oka hale, niai iho iho ia e lawe i na mea o lojko o ka hale, a o ka mea ma ka waēna, mai' hoi hou ia i hope*e .kii i kona kapa aahu. ,, Ona Kristfa2|iio na kulanakauhale ia wa, hoolohe lakou ike lakou i na koa o Roma e ana; haalele aku la lakon i ke a hoea aku la, a ua pakflelakou a pau fc*,; ; ka manawa e īiiki mai i ka i anamai c< He oialo ka'u e aku nei ia oukou, Aole e hala aku e mai.ua pnau mea la a pau. E filq ate\alam me lia honua, aole loa e lilo iki mf[u^^o/' ' Aole i hala na makahiki he kanaha, a pau loa keia mau meai ka tookoia f Hoopiaka iho la ka kaua i kanwikahikiA. D ( 6Q, ai ka makahiki A. D. 70, olAoohioioia ke Ke waiho mai la nia Roma kekahi hoike o keia mau mea, no ka mea, j ka paQ ana o ke kaua, a hoi aku la o Tito i Roma, ua kukuluia malaiia kekahi pio pohakn hoomaikai ia ia, a ua kakauia maluna olaiia keia mau huaoielo. "Lanakilao Titō maluna o ludaio y hiolo ia ia o lerusalema> hoao ole ia e na alihikaua, na lii a me*na lahuikanaka e ae\ a ina paha ua hpa lakou, ina no ua makekma" Aia ke waiho la ma Roma keia pio pohaku Ikeia manawa. ; Wanana mai no hoi lesu f "E hehiia auanei 0 lerusalema ilalo e na kanaka e, a pau $ku na manawa oko na aina e." Pela io no Ua lilo o lerusalema i ko na aina e, a ua hehiia e lakou. Ua hehiia e ko Roina, ko na Saresena, ko na Feraneka, ko na Mameluka, a me ko Tureke. Ua hoao ia no e kukulu hou ia lerusalam,a. 1 ke au ia Aderiana ke lii, ika makahiki A. D. 117, kipi na ludaio e lawe hou i ko lakou kulanakauhale hoano; aluku waleiamai. Ike keneture aha, hoao no hoi o luliana ke aiii e kukulu hou i ka luakini a hoihoi hou mai i na ludaio malaila. Ua manao oia, pela e hoole aku ai ika lesu olelo wanana. Houluulu mai oia i pa ludaio koikoi mai kela wahi keia wahi, a hoolimalima i na paahana* Iloomaka no }akou e kukuiu, aka, aole e hiki i ke kanaka kfe kaua pu me ka oiaio o ke Akua: ua lele mai no na poka ahi noloko mai o ke kahua aku la na paahana. * Hoike wanana mai no hoi ko kakou Haku i ka puehu ana o na ludaio, me ka nalo ole ana nae oko lakou ano lahui okoa. E lawe pio ia aku la lakou ina aina a pau. Aoie anei i hooko kupaianaha ia mai keia mau wanana, i keia mau makahiki he uuiikomamawalu haneri? Aoie anei e hookoia ana imua o ko kakou maka? Aoie anei i hoopuehuia lakou ma ka honua a pau? Aole anei i lilo lakou i mea kahahaia, a i olelo nane ia, a i mea kuamuamuia mawaena o na lahuikanaka a pau? 0 ko lakou aina momona hoi, nolo anei i iilo niai ia i aina panoa? Nani wale ka hookoia imn 0 keia niau olelo. Ke noho liilii nei na lueiaio ma ka honua i poe hoike. 11. E huli hoi kakou i kekahi mau wanana no kekahi mau kulanakauhale, lĀhuikanaka a me na aupuni o keiii ao, i pili pu me ka ke Akua hana aua i kaiia poe kanakā. Auhea la o Ninere laua o T>ir6! Olelo o | Nahuina no Nh)eve, E kooki lea kku o lekooa # 1 kma moA4 Aole no i ikeia' •i keia IiMWWa.

Uaoleio maino hoi o Ezfi;ieia no Turo, ke kulainakauhale kauhina no na i noho aliiwahine la iwaena o na kai. E waiho iho au i kou laau r a me kou -mau pohaku, a me kou lepo iwaena konu a ka wai. A e hoolilo au ia oe e Uke me ka pohaku alohelohe; e lilo oe i wahi e hahola ai i na upena, aole e kukulu hou ia aku ōe. Ke olelo mal nef ka |)be i knaheie e makaikai, ua like maoli kela wahi nie keia olelo. Auhea hoi o Babulona ka mea nani o na au[nini, ka niea e hanohano ai a e kaena ai hoi o Kaleelea ? Hoike e mai o Isaia i ka maloo ana o ka muliwai a me ka hamania ana o kona mau puka keleawe i konio aku ai o Kuro, e lawe pio. Olelo mai la ke kaula, E like auanei o Eahulma mē Sodoma a me Gomora, e kanaka ole ana ia mai ia wa aku, aole e noho hou ia, mai ia hanama y a ia hanauna aku; aole e kukulu hm ka Arabia i kona halelewa malaila?- Ua hiki io mai no keia mau mea a paiu E nana iki kakou i kekahi mau lahuikanaka i oleloia ma na wāiiana. O ka poe Araba, na niamo a Isemaela. Ua like kela hanaona keia hanauna o lakt>u, a ua like hoi lakou i keia wa, me ka olelo wanana a Aberahama i olelo ai. E lilo auanei o hemaela, wahi a ka wanana, i kanaka hihiu, e kue aku no kona Uma i na kanaka a pau, a e kue mai no hoi ka lima o na kanaka a pau ia ia: a e noho auanei no oia ma ke alu o kona poe hoahanau a pau. Oia no ke kanaka Arabia e noho nei, he kanaka hihiu no, e noho ana ma ke alo o kona mau hoahanau. O hoi kekahi, aole anei e hooia ana kona mau helehelena i keia wa i ka na Kaula i wanana ai? I ka wa ia Ezekieia, oia ke aupuni ikaika ma ka honua, paapu i kanaka, a kaulana no ka naauao. Ia īnanawa, olelo mai la o Ezekiela; E lilo o Aigupita i haahaa loa iwaena o na aupuni, aole ia e hookiekie hou iluna o na lahuikanaka; no ka mea, e hooemi au ia lakou, aole hoi lakou e hooalii ae maluna o ko na aina. A ua emi mau mai kela Aupuni i keia mau makahiki elua tausani i hala ae nei, a ua lilo io i haahaa loa iwaena o na aupuni, e like me ka ke kaula i wanana ai. Nani hoi ka hookoia ana o ka olelo wanana a Noa no kana mau keiki. Ke hooia mai nei ka mooolelo, no na mamo 0 kela mau keiki, a nie ko lakou noho ana e noho nei, i keia wanana. Nani hoi ka hookoia mai o ka Daniela wanana *io na aupuni nui ma ka honua, ana i hoike roai ai ma ke kii goula nui. E pau auanei ka manawa, ke wehewehe kakou i ka na Kaula i hoike e ai no na hewa hou e kupu mai ana. i la mahope. Hoike e o loane ma Hoikeana Mok. ix i ko Mahomeda hoopunipuni. Hoakaka e mai no hoi oia, a me Daniela a me Paulo 'ioi i ka pouli nui a me ka poino, a ka Pope e lewa mai ai maluna o ka ekalesia. 0 ka mea i heluhelu i ka mooolelo o na Pope, a i hoomaopopo hoi i ko lakou ano i keia wa, ua ike maopopo oia i ke ko io ana o keia mau wanana. Aole i pau loa ka na Kaula i ka hookoia mai, aka, e ko no auanei. E piha auanei ka honua 1 ka ike ia lehova, e like me ka moana i uhiia e kekaL E laweia aku aunnei ka pale mai ka naau aku o na ludaio. E hiolo auanei ka Mahomeda a me ka Pope. A e huli mai ko na aina e paulele i ka Mesia a hookauwa niamuli ona. Aole e mau loa ka hoopiiia ana o lerusalee ko na aina e. E kiola ia aku auanei o Satana iloko o ka lua hohonu, a pani iho la ia, a hailona iho la ia i ole ia e hoowalewale hou aku i ko na aina. A e noho alii auanui o Kristo ko kakou {laku maluna o na lahuikanaka a pau o ka honua. Ma ia hopt iho, e ulu hou ae auunei ka hewa i kekahi wa pokole. Alaila e ikea mai ko kakou Haku e hookolokolo i ko ke ao nei. E ala mai ka poe i make a pau loa, a o lakou; pīi hoi me ka poe e ola ana e akoakoa mai imua o kona alo. Nana hoi e haawi mai i

kuieana'kupono i ka poe pono a. me ka poe hewa. E noonoo nui kakou i keia mau wanana mai Kinohi a Hoikeana. Pehea la i hiki ai i kekahi kanaka ke hoike e mai i keia mau mea? Aole loa i hiki, ua hiki i.ke Akua wale no, ka mea i ike i na mea a pau. NoUila, ke hooia mai nei na wanana, no ke Akua mai no ka Baibala.

TVaimeā, Hawuii, Mavak% 23, 1849. | He wahi manao hoakaka ko'u, nou e ka Elele i Hawaii, a mu no e hoolaha akii ma kela wahi keia wahi. 1. Ile wahi manao kaumaha kekahi. Kaumaha wau no ka nui o ko ke Akua hahau ana i ko'u haawina i keia makahiki i hala aku nei, wela kc> ke Akua huhu, a iho mai me kona mau newa nui, ka mai puupuu lele, ka hi, ke kumukalea, a luku mai i na kanaka; mai pau loa i ka make. Ahonui no nae oia a hoopakele i keka(ii pos. ; - Eia ka nui o ka poe i inake 600, auwe! Ua niha ka aina i ke kunikau a me ke kaniuhu. Aole piikele na hoahanau 260, hoahanau i kliia, a laweia'ku. Pomuikui paha ko lakou make ana. Aka, o ka poe hoomaloka aloha ino lakou ke auwe la lakou iloko o ka lua ahi, ka lua ia o ka make. Nui ka poe make, aka, o ka poe hanau hoii, utiku no ia, 113 wale no ia poe, a o ka nui o lakou ua pau no! i ka make. 2. He manao hauoli kekahi. Ēia na kumu o ko'u manao hauoli. 1. Ūa hoomauia ke o!a o ka nui o na kanaka. Nui ka poe aole i make 4,000 ka poe e ola ana ka poe palupalu, a me ka poe liilii loa ka i make o ka nui oj ka poe ikaika, a me na kumalii oolea, eia no lakoif, ke ola nei no. 2. Ua hoomauia na hana, na kula, na halawai, nui na keiki hele i ke kula, nui na kanaka hele i ka halawaL. 3. Ua pii iki aku no ka naauao ma. ka nana aku, ua mahuahui ka maikai o na hale noho, nui na lako ilokpi p kekahi mau hale, he mau papa kaukau, he mau noho maoli, a me na noho haole, he mau pa, pahi, o, bora, kiaha, puna, pika, pahu lole, aiana, ipuhao, ipuki, papalai, pahiolo, koi kahi, a i i mea aku ia mea aku. 4. Ua mahuahua ka maikai o na puali Inuwai, a me ka lakou mau ahaa ina, o ka nui o na puali Inuwai ahaaina lakou maluna o na papa kaukau me ka lole maikai, me na mea a pau e pili ana ilaila kakaikahi ka poe ai malalo, maikai na halawai puali Inuwai ma kana hana, na manao* na himeiii, na mele. Kupaa ka nui p ka poe hoohiki e haalele i ka haka a me na mea ona a pau. * Kupaa na kamalii a pau uuku loa ka poe i haalele i ka hoohiki. Pela na kanaka makua, kupaa no a nui kā poe hana i hoohiki ma ka puali Inuwai, a me ka hoole baka. Nui no ke kokua ana o na hoahanau i ke aupuni o ke Akua; aole nae i like ko lakou kokua me kela mrkahiki, ua emi mai. . Eia ka nui o ko lakou kokua no ka makahiki 184d, 35 dala maoli a 322 dala waiwai ma ka lole, kapa, kao, bipi, ma ia mea aku ia mea aku. No ko'u haawina a pau loa, mai Puako, a hala loa aku i Kaula, keia kokua. No na aina e, kekahi hapa, o keia kokua, aka, o ka nui na hapa kahuna, na luna o na apana he 12 ia poe ka poejkaika i ka hana. Ua kaawale ka haawina o kekahi a me kekahi he Sabati okoa, j ko kela, ko keia. | Ikaika no kekahi poe i ke kokua a nawaliwali kekahi poe. Aole niakemake ka nui e ko- ; kua, makemake lakou e noho wale iho no, me ka hana ole. Ua ninini mai ke Akua i kona Uhane HgmoJele maluna o keia haawina apana, ua nui ka ; poe paakiki ka poe hoohuakaeo ka poe lioomaloka i kiiia a hoalaia a hoihoiia iloko o ka pono. Nolaila hauoli loa kuu naau, no ka mea, o na hoahanau hou, 272 ka poe haule a hoohuakueo

ua pau ika mihi ua hoi hou iloko oke aupuni, A a 96 ka poe huli, a pau i ka hookomoia iloko o* ka ekalesia; a nui ka poe huli i hoopaneeia i 4 akaka ko lakou huli io. E hui pu oukou e ka. poe pono a pau me aq i ka hoouuiikai aku i ke Akua no kona hoomnnao liou ana o keia kihapai a lioou 1 u hou o ka hua iloko. Aneane pau loa na kanaka makua i ka huli niai—kamalii waie a tue kekaiii poe Parani. 7. E nawaliwali ana ka a<>ao pope nui ka poe i haalele ia aouo, aole i niakemake nui iu ka 1 lakou mau hana—2 wale tio kula Parani, uuku na hauniana, e pule ikaika oukou, e na kanaka oiaio o ke Akua, i hoohiolo loa ia iaaoaoi ole e koe iki mai. Laiana.