Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 12, 22 Kekemapa 1848 — Page 48
44 KA ELELE HAWAII. DEKEMABA 2, 1848.
aku oe ia ia i ka noeau e helu a e hoomaopopo aku i ka nui o kana dala nona iho, a i ka nui o kona waiwai e ae a me ka hoopukapuka ana i mau mea e waiwai loa ai ia ia iho. Pela no ma na mea e ae.
Ina e kanu oe i kekahi mea kanu no kekahi, aole ia he mea nui; aka, e ao aku oe iaia i ke kanu ana, alaila, ua haawi aku oe ia ia i ke akamai e kanu ai i na laau ame na mea kanu he nui wale, a e paapu auanei kona aina;
"I ka mauu no na holoholona.
A me ka mea uli hoi i pono ai na kanaka."
Pela hoi ka pomaikai o ka mea i aoia i ka humuhumu, i ke kamana, i ke kuihao, a me na paahana e ae.
Nolaila, ua maopopo keia, o ka heluhelu, o ke kakaulima, a me ka helu, he mau mea nui na oukou e ao aku ai i ka oukou mau haumana, a he kumu no lakou no na mea maikai he nui wale.
Mai kanalua oukou e ao aku, a e ao mau aku i keia mau mea ekolu i na haumana liilii. Pono ole oukou ke haalele wale i ka oukou mau haumana liilii, a e haawi aku i ko oukou manawa i na houmana nui wale no. Aho loa, ka hele mua ana o na haumana ike, o lakou wale no me ke kumu ole, i ka waiho ana o na haumana liilii e noho wale ma ke kula i kela la a i keia la.
Pela no nae ka hana an a kekahi mau kumu, aka, he hewa nui ia no lakou. mai hana hou aku pela; aka, e hooikaika oukou e ao aku i na haumana a pau; aole e ao aku i kekahi, a e waiho wale aku i kekahi.
Aole pela ka hana ana o ka lunakoa; aole oia i ao aku i kekahi koa a i waiho wale aku i kekahi. makemake no oia ia lakou a pau e hana pu a e hana like, e hele pu a e hele like, no ka mea, oia ka maikai no na koa. A, oia hoi ka maikai no ka oukou mau haumana.
O na mea a pau i make make maoli i ka oumaikai o ka Hawaii nei, e hauoli no lakou i ka loaa ana mai o ka oukou mau haumana a pau keia mau mea ekolu.
Ma kekahi mau Aupuni o Europa, aole lehulehu loa ka pue ike, ua nui nae ko lakou ike, a ua lehulehu ka poe naaupo, a ua nui hoi ko lakou naaupo ana. Aole pela ma kekahi mau Aupuni e ae, a ma Amerikahuipuia. ke hooikaika nui nei keia mau Aupuni e hookumu paa loa i keia mau mea ekolu maloko o ka naau o ka hanauna hou a pau loa; nolaila, e hiki no ia lakou ke hapai i kela hana keia hana no ke Aupuni.
Ke mahalo nei au i ka manao o ke Kuhina Aopalapala e hui pu i ke ao hana ana me ke ao palapala ana. Na Kuke.
----------------------------
NA KULA MA KOHALA.
Apana 5, Mokupuni o Hawaii, Okat. 2, 1848.
Aloha oe; E ke Kuhina Aopalapala no ko Hawaii nei Pae Aina.
Eia ke kolu o kuu hoike hapaha ana makahiki 1848.
Mai ka la mua o Iulai, a i ka la hope o Sepatemaba, keia hoike o'u imua ou.
Ma ka lua o kuu palapala hoike ia oe ma ka la mua o Iulai i koe me a'u ka waiwai o ka poalua iloko o kuu lima, - - - - 631.77
O ka pau o ka loaa mai, - - -831.27
O ka lilo aku, penei,
O ka uku no na Kumuao, - 175.67
No na hale kula, - - - - 212.56
No na Luna hana, - - - - 40.00
Kuhina Aopalapala, - - - 10.00
No ka uku o ke Kahukula, - - 5.00
Pepa a me ka inika, - - - - 2.50
No na hana liilii, - - - - - 3.92
------------
O ka huina o ka lilo,- - - - 449.65----449.65
-------------
Koe ma ka lima o ka Lunaauhau - $381.62
Iloko o keia hapaha i hala iho nei, ua paa elua hale kula hou i pai pu ia ka pohaku me ka lepo, ua hoomakaia kekahi mau hali hou ekolu, oia ano hookahi no.
Ua oluolu ka makou hana pu me na Kumuao, me na Lunakula a me na haumana i keia mau malama i pau aku nei, aoli mea nana i keakea nui mai i ka hana pono.
Ikaika ko'u mau hoalawehana, oia na Kumuao, a me na lunakula, a o na makua mea keiki, ke emi iki aku nei paha ka naaupo maluna o lakou. E nana iki ana kahi poe o lakou i na kula, me he mea la he mau kumu la ua mau kula nei e waiwai io ai ko Hawaii nei, aole nae i pau ka naaupo. Oia a ua kahiko la o na makua, i wahi palapala na ka lakou keiki, ke mau mai nei no ia iloko o kekahi poe. Aka , e imi ana na haumana o kekahi mau kula i mau palapala na lakou iho, ma ka hana hoolimalima no. Ane he $40 i lilo aku i na haumana o na kula ikaika elua ma ka palapala wale no, no kekahi hana hoolimalima a na haumana iloko o neia mau malama ekolu.
He wahi manao kaumaha maoli kahi o'u e hoike aku nei ia oe. Penei ke ano. Elua Kumuao ma Kohala nei i puka pono mai loko mai o ke Kulanui ma Lahainaluna, a ua kula me makou ekolu makahiki. He hapaha ko ka la kula hookahi, oia ka uku o kekahi, aole nae i holo pono ka laua hana, a nolaila, ua hoemeea ko laua uku, penei, he hapawalu no ka mea ekolu hapaumi mamua. A mahope i ka'u ike wale ana, aole o laua i hooikaika, ua hoemi hou ia ka uku o ka mea hapaha mamua i ka hapaumi hookahi, a ua hoopau ia kona noho kumu ana, a o kekahi o laua ua haalele maoli oia i kana hana, a ua komo i ka hana poalua no ka hoemeea ana o kona uku! Hoakaka aku no au ia laua penei, a ikeia ko olua hooikaika ana a me ka pii ana iluna, e hoihoi ia ko olua uku e like me mamua, aole nae ilaua i hana.
Eia ko laua hemahema. 1 He molowa maoli ma ke ao aku. 2 He pelapela a eka maoli ko laua mau hale kula, aole i haoia ka opala, aole i haliilii pinepineia e like me ka pono. 3 He eka maoli ka lole o ua mau kumu nei, a nolaila, ua eka pu ka loli me ka maka o na haumana. He hewa no ia , no ka mea, aole e hiki i na keiki holoi ole ia ke holo pono i ke ao. Kaumaha kahi kino a me kahi naau. Aohi mama. Pela hoi ma ka hale kula, pelapela, eka maoli, piha hoi i ka opala, aole no e holo iki ka naauao ma ua mau hale la.
Aka, kaumaha wau, no ka mea ua emi ua mau kumu la no ke Kulanui mai a me ka laua kula, i hope loa o na kumu, a me na kula a pau o Kohala nei. Auwe! auhea la ka pono o ka naaupo. Ke pau loa ka naau a me ke kino o ke kanaka i ka ai ia e ka maka molowa?
Aohe o makou kumu Lahainaluna i koe ma Kohala nei. Hookahi no nae i noho ma ua kula nei, i hookahi makahiki mamua aku nei a haalele no ka mai. He kumu ikaika no ia.
Na'u na Paku, Kahukula.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
LA HOOKEAI
No ka nui loa o ka mai a me ka make ma keia Pae Aina a puni i keia wa; no laila, ua hooholoia e ka Moi, iloko o ka Ahakukakuka Malu, e kauoha aku i na kanaka a pau o Hawaii nei, e hooke ai i kekahi la okoa, e pule i ke Akua, nona ke ola, a e hoohaahaa imua ona, no keia pilikia; a e noi aku ia ia e hoopau ae, ke kupono i kona manao.
O ka la 6 o Dekemaba, oia ka la a ka Moi i manao ai no keia hookeai ana ma Oahu nei; a lohe na Kiaaina o na Mokupuni e ae, na lakou e hoakaka i ka la hookeai kupono i ko lakou mau mokupuni pakahi.
Hale Alii, Nov. 28, 1848.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Olelo Hoolaha no ka Helu ana i na Kanaka.
Auhea oukou, e na Kahukula, a me na kumu, a me luna kula, e hoolohe mai oukou i keia.
E like me ka olelo a ke Kanawai, aoao 171, ua kauohaia mai au e helu i na kanaka; a nolaila, ke kauoha aku nei au ia oukou a pau, e hooponopono e mamua, a i ka Monede mua o Ianuari 1849, e hapai like i keia hana nui. Ua hooiliia'ku na pepa i pai hakahakaia no keia hana; aia no i na kahukula. Ina @ ole, ea na na Kahukula e palapala lima i kekahi a haawi i na luna.
Eia kekahi; e hooponopono i na kumu a me na luna nana e helu ma kela aina keia aina, a e haawi mua ia lakou i na pepa hakahaka, a hiki i ka Monede mua o Ianuari, e helu like ia la hookahi no.
Eia kekahi; e kuka pu na Kahukula me na misionari no keia hana i pono, a i pau koke hoi.
He mea nui loa keia, e pono ai ke Aupuni; a maopopo ka nui o na kanaka o kela @, keia ano; na kane, na wahine, na keiki, na elemakule, a me na haole, he mea ia e maopopo ai ka hewa a me ka hewa ole o ka auhau, ke kuai aina, ka noho mai o na haole, a me na mea e ae. Nolaila, e makaala kakou a pau e helu i na kanaka.
He noi haahaa aku nei au i na misionari a pau loa, e kokua i na Kahukula. e hooponopono i keia hana, i ike maopopo kakou i ka emi ana a me ka emi ole ana, o na kanaka Hawaii.
Me ke aloha, Limaikaika, Kuhina Aop .
Hale Oihana Aopalapala, Nov. 25, 1848.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kohoia e ka mea Hanohano ke Keaaina Oahu, o Samuela Kuluwailehua, i Lunaauhau ma kahi o N. Hooliliamanu o ka mea i make.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
OLELO HOAKAKA.
no ka mea, ua noiia mai o Wm. L. Lee, Peresedena o ka Ahakoikoi, e leremia Martin a me Kaawa, e hookohuia i mau Luna Hooponopono no ka waiwai o N. Hooliliamanu, i make aku nei me ka palapala @ ole; Nolaila, ua hoikeia na kanaka a pau loa ke pili o ka poaono, oia ka la 16 o Dekemaba, 1848, i ka hora 10, o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe ana i ka mea i noiia mai, a me na mea hoole e hoikeia, aia ma ka hale Hookolokolo ma Honolulu ka hana ana.
Na'u na H. Rhodes,
Kakauolelo no ka Ahakoikoi.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
OLELO HOAKAKA.
No ka mea, ua noiia mai o Wm. L. Lee Peresidena o ka Aha Koikoi; i ka wa ana i holo mai nei i persidena no ka Aha Kaapuni Helu 2 o ko Hawaii Pae Aina, e Kekaula, e hooponoponoia ka palapala kauoha a kana kane i make aku nei, o Smuela Kanae, no Wailuku, Maui.
A ua waihoia ia ia hana i kekahi Lunakanawai o ia Aha Kaapuni; ka mea nona ka inoa malalo.
Nolaila, ke hoike ia'ku nei i na kanaka a pau loa, i kuleana o ka poakolu, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe ana i ka mea i noiia mai, a me na mea hoole, e hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Lahaina Mokupuni o Maui ka hana ana.
IOANE RICHARDSON.
Lahaina, Maui, 17 o Novemaba, 1848.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
OLELO HOOLAHA
Owau nei, ka mea nona ka inoa malalo nei, he hooilina oiaio hoi o ka mea i make, o N. Hoolilianuanu, ke kauoha aku nei au ma keia palapala, o ka poe a pau i aie mai i kuu makuakane ia N. Hooliliamanu, aole i kaa mai, e hookaa mai lakou i ko lakou aie ia'u ma ka la o ke kakau ana i keia palapala a hiki i ka la hope loa o Ianuari, a ina aole kekahi e hookaa mai i kona aie ia manawa, e haawi no au imua o na Ahahookolokola ka hana ana no ka aie kaa ole. A pela ao hoi ka poe e malama ana i na waiwai o kuu makuakane; ka mea i make, ina he waiwai kekahi e waiho ana i kekahi kanaka, e hele mai oia imua o'u e hoike no ia mea i ike au.
DAVIDA N. HOOLILIANANU.
Honolulu, Novemaba 13, 1848.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
OLELO HOAKAKA.
E ike auanei na kanaka a pau, owau ka mea @ ka inoa mahalo nei, ke hai aku nei au, ua koho mai a ua hooliloia mai au e ke Kiaaina o ka Mokupuni Oahu i Lunaauhau no ka Mahele 5 o keia Mokupuni, oia hoa o Waialua a ua hooholoia, o na Auhau Hana a me na Auhau Kino, Auhau Holoholona, Auhau Aina, A me na uku waiwai e ai a pau malaila, aia no ia'u ka hana, ina ua kupono ia i ka Oihana Lunaauhau, a nolaila, o na hana a pau o ia Mahele, ua lilo ia a pau maloko o ko'u lima, mai keia la aku23 o Novemaba, 1846, ma Waialua. J. L. NAILIILI