Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 11, 2 December 1848 — No ka Naauao. [ARTICLE]

No ka Naauao.

j Stpat. 1848. I n.oike na kula ma ka ApHna -4 o Hawaii, a ; me ka ahaaina Pimli Inu Wai hanohano. i La hoike n;i kula pop'e ikala4, 5, 6, /, o ba nei. 11 a mnkaukau no kekahi j;oe. a uh-hemahema no keki hi poe : Oka n.ui- ona hanmana kula oua aoao .elua j1,07r; na iiaumana 877. iVa liauI mnna })ope 201, hele mai i ka hoike o na aoao lelua 757. Oka aoao kue ika pope 629, oks ī aoao pope 128, o ka poe i noho o na aoao elua 321, oka aoao kue ika pope 248, o ka aoao pope 73 O ka aono hoole pope i hele mai i ka hoike ma ka A. 107, ma ka hookuikui hua 182, helni helu holo 340, kakaulima 111, p&lapala aina !215, helukamaiii. 104, helunaau 202, helukakau |84, heluhelu maikai 106, iioikehonua o ka Palapala Heinolele 16, anahonua 19, akeakamai 19, hoopaanaau ma ka oielo a ke Akua 20, ; himeiii 31. * | « - Hhaaina Puali Inuwai. ; Iknla 8 o Sepatemaba nei, alaila akoakoa nn wu kuaknne uie na makuWahine ma ka pa o Kaai ina, nta ka hema o ka'hale pule. Ua ha;nasa kela pa a m.akai, ua malumalu i na laau ikou a puni kahi ahaaina, a ua maikai hoi. A e noho ana hoi na makua me ka makaukau i na t mea \> ka ahaaina, - i Ai ka hora 1o ke nwakea oua la la, akoaI koa na haumaiia a me na Kumuao, a me na I Lunakuhi, a me na Kahukula--eki«r,~t> Kapae tne Liiiknlani. Ame llaanio ku Luntivl)nu 'a me ka haole hookani pahu, a m'e ka Hae o ke iAupuni Haw;.ii. akoakoa lakou ma Oneo, ua kahikoia na keikikane i ka lole maenu e e!ee* ;le, he palule keokeo muiuna, me na papaie ma ke poo, lJa kahikoia na kaikamahine ika lole keokeo, he ha'.naka eleele uia ka ai, me ka pale ma ke poo. « | A kokoke ika hora alua, hele bkou i ka ; Inakini, peaei ka h*le ana, o na keiki ia ia ka jll«9 Aupui|i Hawaii, mawiua. oka hiplehooIkani pahu, jiye Haanio ka/Lunaauhau. liae Kajlu)iwnoku mahope iho; g Kapae me Lilikalani |iia kahukula mahope iho, a mahope aku o laua jna haumana, me na kumu, me na Lunakula, !me na Hae Puali Inu Wai, mahope mai. Hele palua ko iakou hele ana me ke mele no ka Puali Inu Wni ma ko lakou mau waha, Me ka maikai> me ka hanohano no hoi ko lakou hele

an;i, ua paapu na aoao o ke ala makai manka i na kanaka n:i wahine e makaikai mai ana mai Om n a hiki i ka hale pu e, [ A i ke komo ana o na haumana iioko o ka luakiiii, ua piha loa olalo o ka hale pule, nolu) kekahi enau kula inaluna o ka hale pule. A pau na ha uaiia i ka noho ilalo; alaila, ku ae l:i o Kap t ke Kahuiiula, e heluhelu i ka |ialaptfla hoohiki o na haumana no ka haaleie i na mea ona a me na mea ano ino a pau, penei ua"pajapala la, v Auhauknue 1, Au?;. 17, 1343. Ile olelo hooliiki no na hauniana i haaleie i n:i mea ona a pau, o. ka Apan'a 4, Mokupuni o liawnii. Ke hoohiki nei m; kou imua o ke Akua Mana ioa, a imua o keia anaiua, Aol'.i ni:ikf»u o imi rarna. Aoie inu Ir;ini. 111«i. Aole ina waina, rrie kaida. Aole inu ko. iiii: kn u«i!;i. . " Aojo iuu anoano. ine ka Aola i iii - pahiiii uie ka hala. Aoli! iuu pahKii, me ka oiiia Aole inu awa, : o'iHim'puhi baka. A me ii;i men ona a pau. 0 ka. wai ka makou mea e inu ai. Al;ii!a uinnu nakahi aku la o Kapae, ke Kahukula, i na haumuna penoi, ma na kula ka ninau ann; o n\ haumana o Puna, pela nei oukou e ae mai ai, alaila kumai la lakou iluna, ae mai la, ae na h-mmana o H nuiaula, ku mai la lakuu, ae mai la ae. Keopu, ae m;ii la lakou ae, pela no Inkou, e like me ka mea m;»l4na, Kaial e ikua, Honokohau, Kalaoa,: Puukala, Kaelehuliihjlu, Holualoa, Kaumalumalu, Kahaluu, Keauhou, IMaihi, Kawanui, Kaiiuiliu. i A pau na haumana i ka ninau pakahi ia, 1 alaila heluhelu hou o Kapae no ka haalele i na inea ano ino a pau. | Un ae hoi inakou e Imnlele i ka pepehi kanaka. j F"ka"moe ; koiohe, me ka hookamakama. i 1 ka aihue, ine ka ialaliwale.- j 1. ka hailiili, 'nie ka rjaiiiuriamu. % ! I ka hakuepa, me k;t hoh)holo olelo. " I l ka_ īnolowa.-'me ka palaualelo. | 1 ka pepa, konane, pHhelo, maika. | 1 ka hula, nie ke olioli. | A nie na mea ano ino a 'jau. i Ua ae hoi jriakoti e hana ma na hana peno a pau ' o keia ola ana, a me kela ola ana. 1 Alaila ninau. hou o Kap.ae, peln anei oukou e ae mai ail Alaila ae mui la lakou e like me kaJ inea i heakakaia iiiuluna. pau ia, heluhelui ae la o A Tatina i ka himenilio ka Puali inu! Wai, u E na kqa k:imalii. v j A pau ka heluhelu ana i keia himeni, ku mai! la ka poe himeni i hoomakaukaiiia no ia hana j Mele ae la lakou, kani maikai ka leo o na wa-| hine e like me ka leo o ka oo kani kuamauna; | nunulu maikai ka leo o na kane e iike me ka ! leo o ka hekili e nunulu ana. A pau ka himeni ana, pule ae la o Tatina, pau ka pule hai ae la 1 0 Kapeau ke Kiaaina, i kekahi manao e' pili ana i keia hana. | I aku la i na makua, e na niokua mai hoouna' 1 ka oukoii mau keiki ma Honolulu o poipo In-1 iriiot mai lakou me na īaulau kakio, a me i ? na puolo kaokuo. Oia ka mea e poino ai ka! oukou mau keiki, e hoopaa loa ia lakou ma?mei. 1 aku Ja ii i na keiki, auhea oukou e na hau-'[ mana a pau, ua hele mai nei ka poe o ke Au-: puni e nana i ko oukou hoohiki ana i keia la,l ina i hooko oukou e like nie ka oukou hoohikij ana, ahiila, ua pomaikai ko oukou noho ana. Aj ina i hooko ole oukou, na keia poe no oukou ej kii mai a alakai ia oukou iloko o ka hale paa-' hap, pau ka oukou mau wai*yui i ka iilo i na I Makai. Aka, i hana oukou ma keia mea a kou i*hoohiki ai, a hoomau ma ia manuo, alāila' pomaikai io no oukou, o ka pau no ia o na hale' paahao maanei, aole hale paahao, aole mau Lu-| «akanawai maanei, hele aku lakou ma kahi e.j A pau ka Kapeau paipai ana i n.i haumana' ma ka manao iiooikaika, alaiia, ku ae la o Asa latina, i aku la, ua ae aku au i keia manao' o ke Kiaaina, ua pono loa, ina ua. hookoio

ioukou i keia mea a oukou i hoohiki mai eei, ,ua pomāikii io no ko oukou noho ana ma j keia ao ? o ka pau no ia o na hale paaiao maa|nei, fio!e haie paahao, a ina aole oukou e hooko, o ko oukou poino no ia,. alaiia, kil mai :no keia poe ia oukou e alukai ia oukou ifoko o |ka h-ile pa<:hao. . i Eia kek»hi mea pono ole ma keia lahui kanaka o ka marē koke o na keiki i ka wa uuku, | aole e waiho a 00, alaila mare. oia kekahi mea | eiiii ai keia lahuikanaka" Aole pela ma na isina naauao, ao ke kane i ka hana a makaukau ; i ka hanu a ke kane; a o ka wahine* ao i na hajna a ka wahiMe a makaukau i ka li ana, a lako i ;ka papa kaukau a hiki i ka wa.e oo af ua .ma{kauka'u i ka hann, ahiila pono ke mare, ua ma- ■ kaukau i ka hana, aole ne!e ma na mea o ke j kino, oia ka wa pono ke mare o ka wa e oo ai Aole pela nia keia pae aina," rihare no lakou i kd wa aole ike i ka hana, nuku aku ke ; kane i kana wahine i ka*molowa, i ka hana ole; j pela hoi ka wahine i kana kane nuku aku i ka | palaualelo, noluila pono ole ko laua noho ana, hele ke kane ma ka aina e haalele i kana wahi;ne, pela no hoi ka wahine i kāna-kane. No- | l->i!a j)ono oie ko laua noho ana, lalau a kolo|he; a pau ko Tatina hai ana. | A laila ku ae la o Kapae, kp fvahukula, mnhalo ; aku ! a i keia mau manao oke Kiaaina ame ke Kahunapule. I nku la, ua pono loa keia m,!U ina i hooko io oukou e like me ko oukoii hoohiki ana i keia manao; o ko oukou pomaikai io oo ia, o ka pau io no ia o na lia!e [>aahao maanei, a me na Lunakanawai i ka hele ma kahi e. Ilai hou aku la ia i ka manawa e Puali Inu Wai hou ai. Ina i ahomū mai ka ! Haku ia kakou a hiki i ka, nuilama hope o ka makahiki l<j49, oia hoi ka malama o Dckemaiha, oia ka malama e Puali Inu Wai hou ai kaI kou, a pau ia. Alaiia ku ae la o Kauka Aneru, hai aku la i kona"manrto aloha ia lakou; i aku !a he manao a!oha ko'u ia oukou a pau, no ka mea, e kokoke'ana a'u e hoi aku i ko'u aina hanau, aole i ike pono ia ko kakou wa e halawai hou ai ma keia. ao A hai aku Ja no hoi ina manao paipai ;a lakou, a me na manao hooikāika i kuj paa lakoit ma ka pono io, a me na mea a lakou' i hoohiki ai, a pau ia. ! Alaila himeni Puali Inu Wai hou o Tatina i no ke kumu. 0 Kamalawaina ka leo, a pau' ia, pule ae la o Tatina, a pau ka pule ana, puka aku la na haiimana mawaho o ka luakini, hele aku la ma akau oka luakini ma ke a!a-| nui hou a hll i i ke alanui eiho ai o Kaiakeakua i kai; alaila iiio i kai, a hiki makai o Puuloa' hale, alaila huli iuka, me ka mau no o ko lakou hele palua ana e like no me ko lakou hele ana mai Oneo aku, a komo i ka hale pule, peia no ko lakou hele aiia, a hiki i ka pa ahaaina, poai hele lakou makai o ua pa ahuaina nei, a ku pono ko lakou 4iau papa kaukau, a!;ii!a noho iho la lakou: alaila pule ae la o Kapae, ke Kahukula, a pau pule ana oka ai iho la no ia o na keiki. V j —-Mahi no a hanaia liela mea ma keia Apalia, he rtialihinr keia hana i na makua a me na keiki, a me na leankika maanei, ua mahalo no hoi na kanaka i ko lakou ike ana i keia hana, olioli nui loa lakou. ' Na'u me ke aloha aku, Kapae, Kahukula. UOIKE KHLA MA KWA. A MK WAUN'AE. Ua huike ilio nei nn haumaiia hoole popo i ka la 11, 12, o Sep. M. II 1«48, iMa luakini o Waiau a, n nie 'ka llialih" o"\Viiani(e, ! * P kumu'k(ife i popfe,'"ta (^kanōi^ 1 n« haum;ina o i.i i6ao, 654; Noho oku 173; ma la X, 101; hookuikui' 107; lieliihelu buke 515f helukamalii 99; he-! lunaau 470; lielukakau 1(29: palapala aina 502;; kakaulima 204; hoailonahelu 107; noikehouua P. 11. 12; akeakamai 11; keikikane a pau loa' 464; kaikaiuahine 363. o;na kumu Pa, ko, li,i T. Kame, H. Namnhoelanioia nakumu Pa, ko,' li. oka nui ona hauman} a !aua iao ai 18t>. ! 14

?hai;n a pau oia miiu \ hoike 87; nolio 1$ kaikjimafbiia 52. O ka nui o na pa&ipik ia ma ka A, 41: hookuihōa 38; 0; luiibho 39; kauHma 23. I, r . n ; - ? . ' I ka pau ana o nti hrlifcr -'lai keif fAjp|Lna. Hai aku ia/nu i cr mu, a me na luna&iilau a , na makua. h(^ n * j tiiftk£u wale aku i na keiki a oukoo." " \ ! £ia kekahi; āoloi h&na pono ia na hafe kula ma keia Apana:? hei: ka Luts«auhaii pahel ia hemahema. -Ua i eiku no ke Kahukuli na, aole i hanaia kekahl feft<r- lmte Ilē'a 1& a ke K. Aop. iho"*i fka nau a me ke Kahukula * hdfm } Imle %Ul#a maikai loa; a me nauolio ri£tfloko |Ua lohe ka Lunaauhau i ka hai afiāSlfe na Aopalapala, hana aku !a kā Luna'afjfeau ma jka hana eae. I Eiu kekahi; ua pono ka uku aea i na kumu jkula; aole.i aie kē Aupuni4 aa kumu; aole hoi ! i aie na kumu j ke Aupuni, ua uku poao ia la- | kpu- rmt-ke dala wale np. r " • j Alolia oe e ka Elele, nau e hoolaha aku i keia mau moku ewalu, i noho kanakaia. ; Na N. Waiaua, Ewa, Okaioha 6, H&4& | I ka la 20 o Sep. M. H. 1848, Ahaain* na keiki o Waianae i ka horai 9 mo ka ihsf|^Nia 9 komo na keiki e ai: a pau ka ai.ana a 'alaila, ku ae la o B. i malaila. Pewei.kana, "O hi maliWni j mai, e pono ia iakou ke hele.naai e ai; aliik, • hookipa nui ia na malihini: aolekaniuhu 4ki-Hs' ! makua." - O • I'ka pau ana o ka ahaaiaa., like na keiki mai ka luakini aku, a Hikifs»a *k& aia» !nui Aupuni, e hele ana i Ewa;>mabfūia no ka hele ana, a hiki ma kahakai o Leepoko, me ka hana no o ko lakou mau waha i: ka Puali ī Wai, a me na hae 13, k*i lalani mai: la no a | konio i ka luakini. Kv .' I Waia&a, jEiwi, OkL lf, \W$. I : . j Au/a Aln t Nov. 18 iB. E na Kumuao; Aloha oukou:—Ua, ka olelo ana ho na mea e ae; no | kekahi mea nui i koe. Ua maaaok, oka!sjfe~ ! luhelu, o ke Kakaulima, a o ka Helu, he rnau ' mea paahana lakou no ka hoonaauao ke kumu a me na aa o ka laau o ka ike, o na pohaku kihi o ka luakini o na mēa a pau a hooakamai ai a e hoonaauao ai na kanaka a pau. O ke keiki i akamai ma ke'a mau mea ekol£ r ua makaukau oia e hele mua Uoka o ka ike he nui loa; o ke keiki i hawawa ma keiamau me4 ekolu, aole.loa oia e hele ihua; nolaila, he ponoiu oukou ke hoopaa loa i keiu mau mo* maloko o ka uaaa o kela haumaaa keia haumana a oukou. Ina e heluhekaku oe i kekahi Mokuna O ka Palapala Hemolele nt> kauhaumi^a, mea nui; aka, ina e ao *lfb oe iai* i k> NMK lu ana i kekahi Mokuna aoea Iho> whewehe aku no oe ia ia i leie a pau, mai Kmohi a i kiL liMUMIk (km na palapala e »e. . laa e k-4>a« lima oe i kek><{rt*%4Nb&|f no kau hhumāna, he mea !ina e no £ki£ 06 ia iā i iho. alail%, lia kokuā aku 0« u palapala aku i kela makamaka i keia makamaka ōna, i ke akumai hoi, e hoike akuiMA&u - manao i kela hiuuoi a i kei« hiki aku i ka hopena o kei» *q. "PeK no ka oltk> ana mai 0 ka poe i make » r fcifoaltak Ina e heluoe ike dili aaloeō oudiW no kekahi, aole ia he mēa nūi; aku oe ia ia e he!u nona iho. aiaila, ua'iiuwi

aku oe la ia i ka noeau e helu a e hoomaopopo aku i ka nui o kan'a dala nona iho, a i ka nui o kona e ae a me ka hoopukapuka ana i mau jnea e waiwai loa ai ia ia rho. Pela no ma na mea e ae. Inā e kp.au oe i kekahi mea kami no kekahi, aole ia he mea nui; aka, ina e ao aku oe ia ia i ke kanu ana, alaila, ua haawi aku oe ia ia i ke akamai e kanu ai i na laau a me na mea kanu he nui wale, a e paapu auanei kona aina; , 41 1 ka mauu no na hoJoholona. A me kamea uli hoi i pono ai na kannka/' Pela hoi ka pomaikai o ka inea i aoia i ka humuhumu, i ke kamana, i ke kuihuo, a me na paahana e ae. Nolaila, ua maopopo keia> o ka heluhelu, o ke kakauiima, a me ka helii, he mau mea nui na oukou e ao aku ai i ka oukou mau haumana, a he kumu no lakou no na meamaikai he nui wale. Mai kanalua oukou e ao aku, a e ao mau aku i keia mau mea ekolu i na haumana liilii. . Pono ole oukou ke haaiele wale i ka oukou mau haumana liilii, a e haawi aku i ko oukou manawa i na haumana nui wale no. Aho loa, ka hele mua ana o na haumana ike, o lakou wale no me ke kumu .»le, i ka waiho ana o na haumaua liilii e noho waīe ma ke kula i kela la a i keia la. Pela no nae ka hana ana a kekahi mnu kuaka, he hewa nui ia no lakou. Mai hana hou aku pela; aka, e hooikaika oukou e ao aky i na haumana a pau; aole e ao aku i kekabi, a e waiho wale aku i kekahi. Aole pela ka hana ana o ka lunakoa; aoie pia i ao aku i kekahi koa a i waiho'wale aku i kekahi. Makemake no oia ia lakou a pau e hana pu a e hana like, e hele pu a e hele like, no ka mea, x>ia ka no na koa. A, oia hoi ka maikai no ka oukou mau haumana. O na mea a pau i makemake maoli i ka pomaikai o ko Hawaii nei, e hauoli no lakou i ka loaa ana mai o ka oukou mau haumana a pau keia mau mea ekolu. Ma kekahi mau Aupuni o Europa, aole lehulehu loa ka poe ike, ua nui nae ko lakou ike, a ua lehulehu ka poe naaupo, a ua nui hoi ko lakou naaupo Aole pela ma kekahi mau Aupuni e ae, ama Amerikahuipuia. Ke hooikaika nui nei keia mau Aupuni e hookumu paa loa i keia mau mea ekolu maloko o ka naau o ka hanauna hou a pau loa; nolaila, e hiki no ia iakou ke hapai i kela hana keia hana no ke Aupuni. * ' Ke mahalo nei au i ka matiao o ke Kuhina Aopalapala e hui pu i ke ao hana ana me ke ao palapala ana. Na Kuiu. - - -