Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 11, 2 December 1848 — Page 43

KA ELELE HAWAII. DEKEMABA 2, 1848. 43

 

ana , ua paapu na aoao o ke ala makai mauka i na kanaka na wahine e makaikai mai ana mai Oneo a hiki I ka hale pule.

            A i ke komo ana o na haumana iloko o ka luakini, ua piha loa olalo o ka hale pule, a noho kekahi mau kula maluna o ka hale pule. A pau na haumana i ka noho ilalo; alaila, ka ae la o Kapae, ke Kahukula, e heluhelu i ka palapala hoohiki o na haumana no ka haalele i na mea ona a me a me na mea ano ino a pau, penei ua palapala la.

            Auhaukeae 1, Aug. 17,1848.   He olelo hookiki no na haumana i haalele i na mea ona a pau, o ka Apana 4, Mokupuni o Hawaii.

            Ke hoohiki nei makou imua o ke Akua Mana loa, a imua o keia anaina,

            Aole makou e ina rama .

            Aole inu barani, me giai.

            Aole inu waina, me kaida.

            Aole inu ko , me ka uala.

            Aole inu anoano, me ka maia .

            Aole inu pabipi, me ka hala.

            Aole inu plaai, me ka ohia.

            Aole inu awa, aole hoi puhi baka.

            A me na mea ona a pau.

              O ka wai ka makou mea e inu ai.

            A laila ninau pakahi aku la o Kapae, ke Kahukula, i na haumana o Puaa, pela nei oukou e ae mai ai, alaila ku mai la lakou iluna, ae mai la, ae na haumana o Honuaula, ku mai la lakou, ae mai la ae.   Keopu, ae mai la lakou ae, Moeanoa, pela no lakou, e like me ka mea maluna, Kaiakeakua, Honokohau, Kalaoa, Puukala, Kaelehuluhulu, Holoaloa, Kaumalumalu, Kahaluu, Keauhou, Maihi, Kawainui, Kainaliu.

            A pau na haumana i ka ninau pakahi ia, alaila heluhelu hou o Kapae no ka haalele i na mea ano ino a pau.

            Ua ae hoi makou e haalele i ka pepehi kanaka.

            I ka moe kolohe, me ka hookamakama.

            I ka aihue, me ka lalauwale.

            I ka hailiili, me ka namunamu.

            I ka hakuepa, me ka holoholo olelo.

            I ka molowa, me ka palaualelo.

            I ka pepa, konane, pahelo, maika.

            I ka hula, me ke olioli.

            A me na mea ano ino a pau.

            Ua ae hoi makou e hana ma na hana pono a pau o keia ola ana, ame kela ola ana.

            Alaila ninau hou o Kapae, pela anei oukou e ae mai ai?   Alaila ae mai lakou e like me ka mea i hoakakaia maluna.   A pau ia , heluhelu ae la o Asa Tatina i ka himeni no ka Puali Inu Wai, "E na koa kamalii."

            A pau ka heluhelu ana i keia himeni, ku mai la ka poe himeni i hoomakaukauia no ia hana.   Mele ae la lakou, kani maikai ka leo o na wahine e like me ka leo o ka oo kani kuamauna; nunulu maikai ka leo o na kane e like me ka leo o ka hekili e nunulu ana.   A pau ka himeni ana, pule ae la o Tatina, pau ka pule hai ae la o Kapeau ke Kiaaina, i kekahi manao e pili ana i keia hana.

            I aku la i na makua, e na makua mai hoouna i ka oukou mau keiki ma Honolulu o poino lakou, a hoi mai lakou me na laulau kakio, a me na puolo kaokao.   Oia ka mea e poino ai ka oukou mau keiki, e hoopaa loa ia lakou maanei.   I aku la ia i na keiki, auhea oukou e na haumana a pau, ua hele mai nei ka poe o ke Aupuni e nana i ko oukou hoohiki ana i keia la, ina i hooko oukou e like me ka oukou hoohiki ana, alaila, ua pomaikai ko oukou noho ana.   A ina i hooko ole oukou, na keia poe no oukou e kii mai a alakai ia oukou iloko o ka hale paahao, pau ka oukou mau waiwai i ka lilo i na Maikai.   Aka, i hana oukou ma keia mea a oukou i hoohiki ai, a hoomau ma ia manao, alaila pomaikai io no oukou, o ka pau no ia o na hale paahao maanei, aoke hale paahao, aole mau Lunakanawai maanei, hele aku lakou ma kahi e.

            Apau ka Kapaeau paipai ana i na haumana ma ka manao hooikaika, alaila, ku ae la o Asa Tatina, i aku la, ua ae aku au i keaia manao o ke Keaaina, ua pono loa, ina ua hookoio oukou i keia mea a oukou i hoohiki mai nei, ua pomaikai io no ko oukou noho ana ma keia ao, o ka pau no ia o na hale paahao maanei, aole hale paahao, a ina aole oukou e hooko, o ko oukou poino no ia, alaila, kii mai no keia poe ia oukou e alakai ia oukou iloko o ka hale paahao.

            Eia kekahi mea pno ole ma keia lahui kanaka o ka mare koke o na keiki i ka wa uuku, aole e waiho a oo, alaila mare, oia kekahi mea emi ai keia lahuikanaka.   Aole pela ma na aina naauao, ao ke kane i ka hana a makaukau i ka hana a ke kane; a o ka wahine, ao i na hana a ka wahine a makaukau i ka hana, a lako i ka papa kaukau a hiki i ka wa e oo ai ua makaukau i ka hana, alaila pono ke mare, ua makaukau i ka hana, aole nele ma na mea o ke kino, oia ka wa pono ke mare o ka wa e oo ai.   Aole pela ma keia pae aina, mare no lakou i ka wa opiopio, aole ike i ka hana, nuku aku ke kane i kana wahine i ka molowa, i ka hana ole; pela hoi ka wahine i kana kane nuku aku i ka plalaualelo, nolaila pono ole ko laua noho ana, hele ke kane ma ka aina e haalele i kana waine, pela no hoi ka wahine i kana kane ,   Nolaila pono ole ko laua noho ana, lalau a kolohe; a pau ko Tatina hai ana.

            Alaila ku ae la o Kapae, ke Kahukula, mahalo aku la i keia mau manao o ke Kiaaina a me ke Kahunapule.   I aku la, ua pono loa keia mau manao, ina i hooko io oukou e like me ko oukou hoohiki ana i keia manao; o ko oukou pomaikai io no ia, o ka pau io no ia o na hale paahao maanei, a me na Lunakanawai i ka hele ma kahi e.   Hai hou aku la ia i ka manawa e Puali Inu WAi hou ai.   Ina i ahonui mai ka Haku ia kakou a hiki i ka   malama hope o ka makahiki 1849, oia hoi ka malama o Dekemaba, oia ka malama e Puali Inu Wai hou ai kakou, a pau ia.

            Alaila ku ae la o Kauka Aneru, hai aku la i kona manao aloha ia lakou; i aku la he manao aloha ko'u ia oukou a pau, no ka mea, e kokoke ana a'u e hoi aku i ko'u aina hanau, aole i ike pono ia ko kakou wa e halawai hou ai ma keia ao.   A hai aku la no hoi i na manao paipai ia lakou, a me na manao hooikaika i ku paa lakou ma ka pono io, a me na mea a lakou i hoohiki ai, a pau ia.

            Alaila himeni Puali Inu Wai hou o Tatina no ke kumu.   O Kamalawaina ka leo, a pau ia, pule ae la o Tatina, a pau ka pule ana, puka aku la na haumana mawaho o ka luakini, hele aku la ma ka akau o ka luakini ma ke alanui hou a hiki i ke alanui e iho ai o Kaiakeakua i kai; alaila iho i kai, a hiki makai o Puuloa hale plua ana e like no me ko lakou hele ana mai Oneo aku, a komo i ka hale pule, pela no ko lakou hele ana, a hiki i ka pa ahaaina nei, a ku pono ko lakou mau papa kaukau, alaila noho iho la lakou: alaila pule ae la o Kapae, ke Kahukula, a pau ka pule ana o ka ai iho la no ia o na keiki.

            Akahi no a hanaia keia mea ma keia Apana, he malihini keia hana i na makua a me na keiki, a me na kanaka maanei, ua mahalo no hoi na kanaka i ko lakou ike ana i keia hana, olioli nui loa lakou.

            Na'u me ke aloha aku, Kapae, Kahukula.

 

HOIKE KULA MA EWA AME WAIANAE.

            Ua hoike iho nei na haumana hoole popo i ka la 11, 12, 19, o Sep. M. H. 1848, Ma ka luakini o Waiawa, a me ka luakini o Waianae.

            O na kumu kue i ka pupe he 26; O ka nui o na haumana o ia aoao. 827; Hele mai i ka hoike 654; Noho aku 173; ma ka A, 101; hookuikui 107; heluhelu buke 515; helukamalii99; hilunaau470; helukakau929; palapala aina 502; kakaulima 204; hoailonahelu 107; hoikehonua P. H. 12; akeakamai 11; keikikane a pau loa 464; kaikamakine 363.   O na kumu Pa, ko, li, T. Kame, H. Namahoelaa, oia na kumu Pa, ko, li.   O ka nui o na haumana a laua i ao ai 186.

            O na kumu Pope he 10 O ka nui o na haumana a pau oia mau kula 103 hele mai i ka hoike 87; noho 16 keikikane 57; kaikamahine 52.   O ka nui o na palapala i ao ia'ku ia lakou ma ka A, 41;hookuihua 38; helukamalii8; helunaau 39; helukau 27; palapala aina 54; kakaulima 23.

            I ka pau ana o na hoike kula ma keia Apana.    Hai aku la'au i manao imua o na kumu, a me na lunakula . a me na haumana, a me na makua.   Penei, "Mai noho a hookuu wale aku i ka keiki a oukou."

            Eia kekahi; aole i hana pono ia na hale kula ma keia Apana nei: no ke Lunaauhau paha keia hemahema.   Ua i aku no ke Kahukula e hana, aole i hanaia kekahi mau hale kula.   I ka la a ke K. Aop. iho ai ponei; " E pono i ka Lunaauhau a me ke Kahukula e hana i na hale kula a maikai loa; a me na noho maloko o ka hale."   Ua lohe ka Lunaauhau i ka hai ana a ke Kuhina Aopalapala, hana aku la ka Lunaauhau ma ka hana e ae.

            Eia kekahi; ua pono ka uku ana i na kumu kula; aole   i aie ke Aupuni i na kumu; aole hoi i aie na kumu i ke Aupuni, ua uku pono ia lakou ma ke dala wale no.

            Aloha oe e ka Elele nau e hoolaha aku ma keia mau moku ewalu, i noho kanaka ia .

Na N. NaheANA.

Waiawa, Ewa, Okatoba 6, 1848.

 

------------------------------

           

I ka la 20 o Sep. M. H. 1848, Ahaaina na keiki o Waianae i ka hora 9 me ka hapalua, komo na keiki e ai: a pau ka ai ana a na keiki, alaila, ku ae la o B. Kaapuiki. ka Lunakanawai malaila.   Penei kana, "O na malihini: aoli kaniuhu iki na makua."

            I ka pau ana o ka ahahaina hele like aku la na keiki ma luakini aku a hiki ma ke alanui Aupuni, e hili ana i Ewa; malaila no ka hele ana, a hiki ma kahakai o Leepoko, me ka hana no o ko lakou mau waha i ka Puali Inu Wai, a me na hae 13, kai lalani mai la no a komo i ka lakini.                                Na J. P. K.

                                                Waiawa, Ewa, Okt. 19, 1848.

 

------------------------------

 

Kula Alii, Nov. 1818.

            E na Kuamuao; Aloha oukou :- -Ua nui paha ka olelo ana no na mea e ae; no ke ao ana kekahi mea nui i koe.   Ua manaoia, o ka Heluhelu, o ke Kakaulima, a o ka Helu, he mau mea paahana lakou no ka mhoonaauao ana; O ke kumu a me na aa o ka laau o ka ike, o na pohaku kihi o ka luakini o na mea a pau e hooakamai ai a e hoonaauao ai na kanaka a pau.

            O ke keiki i akamai ma kei mau mea ekou. ua makaukau oia e hele mua i loko o ka ike he nui loa; oke keiki i hawawa ma keia mau mea ekolu, aoli loa oia e hele mua; nolaila, he pono ia oukou ke hoopaa loa i keia mau mea ekolu maloko o ka naau o kela haumana keia haumana a oukou.

            Ina e heluhelu aku oe i kekahi Mokuna o ka Palapala Hemoleleno kau haumana, aole ia he mea nui; aka, ina e ao aku oe ia ia i kaheluhelu ana i kekahi Mokuna nona iho. alaila , ua wehewehe aku no oe ia ia i ka Palapala hemolele a pau, mai Kinohi a i ka Hoikeana, a me na palapala e ae.

            Ina e kakaulima oe i kekahi @ lima no kau haumana, he mea uuku wale no ia, aka, ina e no aku oe ia ia i ke kakau lima ana nona iho, alaila, ua kokua aku oe ia ia i ke akamai e palapala aku i kela makamaka i keia makamaka ona, i ke akamai hoi, e hoike aku i kona mau manaoi kela hanauna a i keia hanauna, a hiki aku i ka hopena o keia ao. Pela no ka olelo ana mai o ka poe i make ia kakou i keia ao.

            ina e helu oe i ke dala maloko o ka eke dala no kekahi, aole ia he mea nui; aka, ina e @ aku oe ia ia e helu nona iho, a laila, ua haawi