Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 11, 2 Kekemapa 1848 — Page 42
42 KA ELELE HAWAII. Dekemaba 2, 1848
lilo oia i hoahanau kamaaina ma ka ekalesia mua ma Honolulu nei.
I ka M. H. 1839, hoolilo ia oia i Lunaauhau ma Ewa, a mahope mai, hui pu ia mai keia mau Kalana elua ia ia, o Ewa, a me kona, i ka wa i hoopau ia ai o L. Kuluwailehua.
I ka wa i hoolilo ia ai o Opunui + Lunaauhau no Ewa a me Waianae, alaila, pau ko N. Hooliliamanu noho Luna ana ma Ewam hoi mai oia i Lunaauhau no Kona nei, ma ia oihana no i a, a make wale no.
I kona wa e noho ana i ka Oihana Lunaauhau; hana no oia me ka pololei mamuli o na Kumu Kanawai o keia Aupuni; aole oia i hana wale aku mamuli o kona manao, aka, mamuli wale no o ka pono o ke Kanawai. Aole oia i kolohe i ka waiwai o ke Aupuni e waiho ana i kona lima; aole no hoi oia i hihia i ka hewa, moe kolohe, me kekahi mau hewa e ae no hoi ma ke Kanawai.
Ke noho nei kana wahine hapa haole, o Kapita ka inoa, me na keiki a laua me ka wahine mua i make, me kona hoahanau ponoi me Kaahumanu pu o ka naau , no kona make ana.
Aloha wale ka wahine kane make, me na keiki makua ole i ko lakou noho ana i keia ao, ua hele e aku ko lakou makua. Oia ka mea hai aku. J. H. KAEEU
----------------------------
MAKE MA WAIKIKI WAENA
I ka la 17 o Novemaba, i ke kakahiaka, make o Kaili kane, he hoahanau oia ma Wailuku i Maui, he 12 ona makahiki iloko o ka ekalesia o ka noho ana ma Wailuku, a hiki mai nei i Oahu nei, a make aku nei ia, o Limaikaika kana kumu nanai hoolilo i ohua no ka Haku.
A ua hooliloia oia i kumu haiola ma Honuaula, malaila oia i hooikaika ai i ko ka Haku makemake, a ua hele pinepine no hoi ma Makawao, Haiku, a ma na wahi no hoi a pau o Maui i uluhia e ka Uhane Hemolele. Ua hooikaika nui loa ia ma kona makemake, a na haanou oia ma ia aoao, o kana mea akamai ia: pela ka'u ike ana iho nei.
A no kona akamai ma ka hoomaopopo ana ma ko ke Akua aoao, nolaila, manao o Kaauwai ma e hoihoi mai e kokua i ka Apana o Waikiki; a ua kauoha aku lakou ia ia, a ua hele mai no, aole e hiki ia ia ke hoole, no ka mea, na ke Akua oia i hoolalelale e hele mai no ka hemahema o keia wahi.
A i kona hoomaka ana i ka hana maanei, penei na halawai ana i mahele ai; i ka poakahi halawai ma Kalia, a i ka poalua halawai ma Kaluahole, a poakolu a me ka poaha, ma Ulukou, a i ka poalima halawai mauka o Palolo, a poaono hele i Honolulu he kula Kahuna a Kalaka, na kakahiaka a pau loa mai ka poakahi a hiki i ke Sabati, halawai mau ma ka Moku; pela kana hooikaika ana iho nei a hala hookahi malama a me na pule elua, alaila, ua lana maoli mai na wahi a pau ma kana paipai ana, a me ka launa nui ana mai o na kanaka me ke aloha ia ia.
Alaila, loaa oia i ke kumu, a mahope mai, puupuu, a i ka pau ana o ka puupuu, hoomaka ka hi o kona mai no ia la a make aku nei. I kona moe ana i keia mau mai, aole oia i auwe mai, a i oni ino mai hoil ua lana malie oia maluna o kona wahi moel a i ka lele ana o kona ea me he hiamoe la a waiho la ke kino.
Nui ke kaumaha o kana wahine e noho nei, a me na keiki a laua elima hoi aku la kana kane i kapoli o kona Makua, pau kona luhi, pau kona eha, ka aku la kela i kahi palekana, ke ike la kela i na mea kamahao aole i keia ao.
Nui ka minamina o na kumu i keia kanaka; aka, he mea pono ole i ko lakou minamina ke aua iho, alii mai no ka meu nana i hana e lawe aku.
E kona mau hoaaloha e noho la ma ka Mokupuni o Maui, o ko oukou hoaaloha o Kailikane ua kii mai nei ka Makua ia ia, a a ua hele aku nei ia, aia oia i kona poli e noho la, ke aloha la paha ia oukou, a me kona poe a pau, e manao ana paha e hoi mai e hoike i ka pono o kona wahi e noho la, aole nae e hiki, eia no kana mau kauwa ke noho nei; e hoolohe pono kakou i ko lakou leo. E na hoaaloha, e noonoo kakou i ka hiki ana mai o keia mau mei ahulau ia kakou, nana no keia hahau ana, i kumu e noonoo ai ke kanaka he Akua io ke hoopai mai nei oia no ka hewa io o ke kanaka, a hiki ke mihi a haalele. Aloha kakou.
BAR. KAILIANU
--------------
Kapalama, Novemaba 18, 1818.
Aloha oe, e ka Elele Hawaii; ka mea nana e hai aku keia mau Mokupuni he umikumamalua.
Ua make iho nei o I. W. E. Paakai; kekahi kumu kula ma ka Apana 2. He kumu akamai no keia ma na mea helu; i ka Helunaau, mai ka mua a ka hope, i ka Helukakau, mai ka mua a ka hope, a ua ao ia no ma ka Hoailona helu e Kupanea, mai ka mua a ka hope.
He ikaika no keia kumu i ke ao i kana mau haumana i kona wae ola ana, aole ona molowa, aole kolohe, aka, ke kuoo oia ma ka pono o ka Haku.
Na'u ma I. W. KAIWI.
-------------------------------------------
KA ELELE HAWAII
HONOLULU OAHU, DEK. 2, 1818
NO KA MAI MA HILO. Aloha oe e ka Elele; Pau loa na haumana o keia kula i ka mai puupuulele. Mamua he kumu ko kauwahi poe. Aole o lakou kunu kalea. I ka pule inehinei kunu kalea iho kekahi keiki. He kuni ko kekahi i elua paha, aneane like loa me ka mai o Iulai 1847. Nui wale ka poe nawaliwali uuku. He nahu pinepine, a he nalalu-a me ia mai aku ia mai aku.
Ke hana nei o Make i kana oihana iwaena o na kanaka o keia wahi. Ma kekahi aina kokoke mai; 80 paha kanaka hana paahao. 18 kanaka o lakou i make mai ka wa i hiki mai puupuulele. He mau kanaka ikaika ka nui o lakou.
KA MAI MA LAHAINA. He mai no ko Lahaina e like me ko Honolulu nei. O ka mai puupuu lele a me ka mai kunukalea. Mamua pau loa na keiki i ka mai kunukalea, a mahopeloohia e na kanaka makua, a ua lohe makou, ua make kahi poe.
KA MAI MA MOLOKAI. Ua mai loa nui o na kanaka maanei. Make no kekahi poe; a nui aku ka poe mai kunu. Nui wale ka poe mai ma Halawa. Aneane make kekahi poe malaila i kela la i keia la. Kakaikahi ka poe hele i ka pule i ka la Sabati i hala aku nei. I ka pule malama hou, aole. Aole kula i keia manawa. Pau na kumu i ka mai, a kokoke pau no hoi na haumana. Aole i make kekahi i inu ka laau a makou i haawai aku ai.
KA MAI MA HONOLULU. Eia mahalo ka palapala a ke Kiaaina a M. Kekuanaoa no ka poe i make ina hebedoma elua mai ka la 1 a hiki i ka la 15 o Novemaba nei.
Papa o Honolulu, 18 Novemaba 1818
Aloha oe; Ke hai aku nei au ia oe i ka nui o ka poe make mai Waikiki a Moanalua iloo o keia mau pule elua o Novemaba i hala iho nei. Waikiki 71 poe make. Honolulu aina me Honolulu kulanakauhale 271 poe make. Kapalama 7 poe make. Kalihi 24 poe make. Moanalua 7 poe make.
Nau e hoolaha ma ka Elele Hawaii a e ku kala hoi iloko o ka lLuakini i ka wa pulw, oia ka'u e hai aku nei ia oe, me ka mahalo. M. KEKUANAOA
Ina i haipuia ka poe make i ole'oia maluna 380 no ia. A ina i puunaneia e na la he 15 puka mai 25, a oia ka poe i make i ka la hookahi.
MAI MA WAIALUA (OAHU.) Ke i mai nei ka palapala mai laila mai laila mai peneia. Pau loa na kanaka i ka mai; ai ole ia e maha ana kekahi poe. Aohe nui ka poe i make maoli. He umi paha wale no i ko'u lohe, a ua nawaliwali kekahi o lakou mamua.
Akahi no ka make nui wale ma Honolulu nei, Make na'lii, make pu me na kanaka. O ka poe nui a me ka poe liilii ke hele nei iloko o ka hale pouli. O ka poe hewa a me ka poe pono, pau pu i ka hina.
I kela Sabati aku nei, hele aku o Iakoba Malo, he kahu no Leleiohoku. Ma Hawaii kona wahi i hanau ai; he kanaka ia no kekahi alii, a ua aneane 70 makahiki i kona manawa i make ai. He nui kona mau mahahiki i noho ai i ohua no ke Akua, a i ka nana'ku ia ia, he haipule oiaio ia, he ano kupaa kona i ka berita ana i hoohiki ai. Aole i lohea kona hihia; ua pili oia i kahi alii, aole nae i lilo i ka lealea, a me ka uhauha mamuli o kona wahi i noho ai. No ka mea, he oiaio kona manao i ke Akua mana. Me ka manao lana ia i make ai i ko ke Akua la hoano O ka mai puupuu, a me kona hope, o ka hi kona mea i make ai.
Eia kekahi make; o Mose Kekuaiwa, ke keiki a Kekuanaoa, laua me Kinau, i ka la 24 o Nov. nei ; he 19 kona mau makahiki a me na malama eha ; ehiku makahiki i noho ai oia iloko o ke Kula Alii, a ua loaa ia ia ka olelo Beritania. He nawaliwali kona kino mamua e keia mai ana, a loaa ia ia ka puupuu hou a me ke kumu, o ka hele aku no ia. Aloha ino ka make ana o ka poe opiopio!
Eia kekahi ; o Ioana Kaiminaauao, ke kaikamahine hanai na Kalama, ka wahine a ke Alii. Ekolu makahiki kona a me na la elua. O Kapaakea laua me Kekohokalole kona mau makua ponoi. Ma ke akemama kona mai i make ai.
Eia kekahi; i ka la 19 o Novemaba, make o Ioane Mika opi, (John Meck, Jr.) ka makahiapo o Kapena J. Mika, 27 kona mau makahiki.
No ka mai o ka poe paipalapala, aole i hoopukaia ka Elele i ka wa kupono. Ma keia hope aku paha, e paiia i ka wa kupono. O ka poe makemake i ka pepa maikai, e kakau i ka manao nona. Kakaikahi ka poe kakau manao; mai haalele loa kekahi poe. E noonoo pono paha ka poe makemake i ka Elele.
--------------------------
No Ka Naauao
Kailua, Sepat, 21, 1848.
Hoike na kula ma ka Apana 4 o Hawaii, a me ka ahaaina Puali Inu Wai hanohano.
Ua hoike na kula hoole pope i kala 4, 5, 6, 7, o Sepatemaba nei. Ua makaukau no kekahi poe, a ua hemahema no kekahi poe.
O ka nui o na haumana kula o ua aoao elua 1,078; na haumana hoole pope 877. Na haumana pope 201, hele mai i ka hoike o na aoao elua 757. O ka aoao kue i ka pope 629, o ka aoao pope 128, o ka poe i noho o na aoao elua pope 73
O ka aoao hoole pope i hele mai i ka hoike ma ka A, 107, ma ka hookuikui hua 182, heluhelu holo 340, kakaulima 111, palapala aina 215, helukamalii 104, helunaau 202, helukakau 84 heluhelu maikai 106, hoikehonua o ka Palapala Hemolele 16, anahonua 19, akeakamai 19, hoopaanaau ma ka olelo a ke Akua 20, himeni 31.
Ahaaina Puali Inuwai
I ka la 8 o Sepatemaba nei, alaila akoakoa na makuakane me na makuahine ma ka pa o Kaai ma, ma ka hema o ka hale pule. Ua hanaia kela pa a maikai, ua malumalu i na laau kou a puni kahi ahaaina, a ua maikai hoi. A e noho ana hoi na makua me ka makaukau i na mea o ka ahaaina.
A i ka hora 1 o ke awakea o ua la la, akoakoa na haumana a me na Kumuao, a me na Lunakula, a me na Kahukula elua, o Kapae me Lilikalani. A me Haanio ka Lunaauhau, a me ka haole hookani pahu, a me ka Hae o ke Aupuni Hawaii. Ua akoakoa lakou ma Oneo, ua kahikeia na keikikane i ka lole maemae eleele, he palule keokeo maluna, me na papale ma ke poo. Ua kahikoia na kaikamahine i ka lole keokeo, he hainaka eleele ma ka ai, me ka papale ma ke poo.
A kokoke i ka hora alua, hele lakou i ka inakini, penei ka hele ana, o na keiki ia ia ka Hae Aupuni Hawaii, mamua. O ka haole hookani pahu, me Haanio ka Lunaauhau, me Kaluhimoku mahope iho; o Kapae me Lilikalani na Kahukula mahope iho, a mahope aku o laua na haumana, me na kumu, me na Lunakula, me na Hae Puali Inu Wai, mahope mai. Hele palua ko lakou hele ana me ke mele no ka Puali Inu Wai ma ko lakou mau waha. Me ka maikai, me ka hanohano no hoi ko lakou hele